واکاوی استراتژی توجیهی در گفتمان امام علی(ع) (مورد پژوهانه: نامه امام به عثمان بن حنیف) | ||
| فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه | ||
| مقاله 6، دوره 10، شماره 38، شهریور 1401، صفحه 139-162 اصل مقاله (1.6 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nahj.2022.26602.2832 | ||
| نویسندگان | ||
| خسرو جانقربان1؛ امیر حسین رسول نیا2؛ روح الله صیادی نژاد* 2 | ||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان، ایران | ||
| 2دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان، ایران | ||
| چکیده | ||
| در یک فرایند گفتمانی، عوامل متعددی باید نقش خود را به‌خوبی ایفا نماید تا ارتباط میان طرفین گفتمان شکل بگیرد و پس از آن اثرگذاری و اقناع مخاطب تحقق یابد. یکی از این عوامل، تعیین استراتژی و ابزارهای مختلف زبانی است که یک سخنور ماهر با شناخت آنها و آگاهی بر زمان و مکان و نحوه استفاده از آنها، بر نفوذ کلام خویش میافزاید. صلاحیت عمل‌گرایانه سخنپرداز در تعیین شگردها و ابزارهای ویژه هر راهبردی تضمین‌کننده کنش اجرائی پیامگیر است. از جمله این استراتژیها، استراتژی توجیهی است. بر اساس این استراتژی، سخنگو در پی آن است تا با دستورالعملها، توصیهها و امر و نهیها، در رفتار مخاطب خویش تأثیر گذارد و او را وادار به انجام کاری نماید. این نوشتار بر آن است تا با در پیش گرفتن روش توصیفی- تحلیلی به بررسی استراتژی توجیهی در نامه امام علی (ع) به عثمانبنحنیف، کارگزار خود در بصره بپردازد. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به‌عنوان یک سخنور بی‌نظیر در تاریخ سیاسی-اجتماعی اسلام، از طریق کاربست استراتژیهای متنوع گفتمان ازجمله استراتژی توجیهی، افکار مخاطب/مخاطبین را در عالم واقعی یا در دنیای ذهن به تحرک و پویایی واداشتهاست. تنوع در شگردهای توجیهی مثل افعال کنشی غیرمستقیم، جملات توبیخی، تنبیهی و استفهامیِ پیدرپی و هارمونی ناشی از واژگان و سجع، نقش بزرگی در فرایند اقناع مخاطب دارد. کاربست گفتکنشهای غیرمستقیم با بسامد بیشتر نشان از غلبه راهبرد احترام و پس از آن مکانیزم استفهام بیانگر به چالش کشیدن ذهن مخاطب جهت یافتن پاسخی منطقی و اقناع وی از طریق استدلال است. فراز ابتدائی نامه توبیخآمیز بوده ولی به دنبال آن تا پایان‌نامه صبغه ارشادآمیز به خود میگیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| استراتژی توجیهی؛ گفتمان امیرالمؤمنین؛ عثمانبنحنیف؛ کاربردشناسی؛ بافت؛ سلطه | ||
| مراجع | ||
|
- آذرپرند، سهراب. (1398). «تغییرات راهبرد زبانی خطاب براساس نظریه براون و لوینسون بین استادان و دانشجویان ایرانی: مطالعه موردی دانشگاه تهران». فصلنامه زبانشناسی اجتماعی، دوره 2، شماره 3، 83-98.
- ابن‌ابی‌الحدید. (1387). شرح نهج‌البلاغه. محقق: محمد أبوالفضل ابراهیم. دار إحیاء التراث العربی.
- ابن منظور. (1990). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
- ابن یعیش. (1422). شرح المفصل للزمخشری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- أنیس، ابراهیم. (1950). الأصوات اللغویة. الطبعة الثانیة. القاهرة: مکتبة نهضة مصر بالفجالة.
- پاشازانوس، احمد و جعفری، روح‌الله. (1394). «تحلیل گفتمان انتقادی خطبه زیاد بن أبیه معروف به الخطبة البتراء با استفاده از الگوی فرکلاف». پژوهشنامه نقد ادب عربی، شماره 11(6/69)، 39-65.
- الجرجانی، عبدالقاهر. (1404). دلائل الاعجاز. قم: منشورات مکتبة الارمیة.
- الخوری الشرتونی، سعید. (1403). اقرب الموارد. قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
- السامرائی، فاضل صالح. (2000م). معانی النحو. عمان: دارالفکر.
- الشهری، عبدالهادی بن ظافر. (2004). استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة و تداولیة. الطبعة الاولی. بیروت: دارالکتاب الجدیدالمتحدة.
- شیخ محمدی، چیا؛ یاراحمدزهی، ناهید و محمدیان، امیر. (1398). «انتخاب راهبردهای کنش گفتاری تقاضا در زبان کردی بر اساس دو عامل اجتماعی جنسیت و قدرت». پژوهش‌های زبانی. سال 10، شماره 1، 183-202.
- الصالح، صبحی. (بی‌تا). نهج‌البلاغه. الطبعة الخامسة. قم: منشورات دارالهجرة.
- عرفان، حسن. (1398). کرانهها شرح فارسی مختصرالمعانی. ج 2. چاپ نهم. قم: انتشارات هجرت.
- عکاشة، محمود. (2014). تحلیل الخطاب فی ضوء نظریة أحداث اللغة. ط 1. القاهرة: دارالنشر للجامعات.
- الغلایینی. مصطفی. (1968). جامع الدروس العربیة. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
- فالر، راجر؛ یاکوبسن، رومن؛ بری، پیتر؛ لاج، دیوید. (1381). زبانشناسی و نقد ادبی. ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نشر نی.
- الفرج، علی. (1379). تکوین البلاغة قراءة جدیدة...و منهج مقترح. الطبعة الاولی. قم: مطبعة أمین.
- فوداک، روث؛ مایر، میشیل. (2014). مناهج التحلیل النقدی للخطاب. ترجمة حسام أحمد فرج و عزة شبل محمد. القاهرة: المرکز القومی للترجمة.
- فیض‌الاسلام، علینقی. (بی‌تا). نهج‌البلاغه. مجلد 1 تا 6.
- قهرمانی، مریم. (1392). ترجمه و تحلیل انتقادی: رویکرد نشانه شناختی. تهران: انتشارات مؤلف.
- محمودی، سعیده. (1398). «تحلیل استراتژی گفتمان ادبی خطبه شقشقیه». فصلنامه علمی علوم قرآن و حدیث. ویراسته علی کشاورز. صفحه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد. سال 51، شماره 1، شماره پیاپی 102، 201-224.
- مقبول، ادریس. (2014). «الإستراتیجیات التخاطبیة فی السنة النبویة». مجلة کلیة العلوم الإسلامیة. المجلد الثامن. العدد 15، 532-563.
- الموسی، انور عبدالحمید. (2016). ابجدیات اللغة و علم الاصوات و اللسانیات. الطبعة الاولی. بیروت: دار النهضة العربیة.
- الهاشمی، احمد. (1381). جواهرالبلاغة. ترجمه و شرح حسن عرفان. ج 1. قم: نشر بلاغت.
- ---------. (1386). جواهرالبلاغة فی المعانی و البیان و البدیع. الطبعة الرابعة. تهران: انتشارات الهام.
- یورگنس، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (2019). تحلیل الخطاب: النظریة والمنهج. ترجمة شوقی بوعنانی. الطبعة الأولی. المنامة: هیئة البحرین للثقافة والآثار.
- Brown, P. and Levinson, S. (1987). Politeness: Some universals in language usage; Cambridge University Pess. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 344 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 236 |
||