بررسی تأثیر رویدادهای اقلیمی بر معیشت جوامع میانسنگی و نوسنگی پیرامون دریای کاسپی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 37، شهریور 1402، صفحه 7-33 اصل مقاله (1.68 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.27800.2590 | ||
نویسندگان | ||
شکیبا رستمیان عمران1؛ رحمت عباس نژاد سرستی* 2؛ سید کمال اسدی اُجایی3 | ||
1دانشآموختۀ کارشناسیارشد، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | ||
2دانشیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | ||
3دانشجوی دکترای باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | ||
چکیده | ||
تغییرات اقلیمی در پلیستوسن پایانی و هولوسن آغازین که تأثیر زیادی در پیشرَوی و پسرَوی آب دریای کاسپی داشت، همزمان با استقرارهای میانسنگی و نوسنگی در سواحل دریا رخدادهاند. نوسانات مکرر سطح آب دریای کاسپی بهطور مستقیم و غیرمستقیم سکونتگاههای اولیۀ جوامع پیشازتاریخ پیرامون دریای کاسپی را تحتتأثیر قرار داده است. پیشرَویهای خوالنین (18000-12000 سال قبل) و نئوکاسپی (10600-8400 سال قبل) سبب شد که در کنار دیگر منابع، گونههای آبزی و دریایی سهم بهسزایی در معیشت این جوامع ایفا کنند. پسرَویهای منگیشلک (12000-10500 سال قبل) و 8.4k سبب فاصلۀ زیاد بین محوطههای استقراری شناساییشده و کرانههای دریا و درپی آن، کاهش استفاده از منابع دریایی در معیشت ساکنین شد؛ اما در مقابل، موجب شکلگیری زیستبومهای غنی برای جانوران و گیاهان جدید همچون غزال، بز و گوسفند شد. در سواحل جنوبشرقی دریای کاسپی، آغاز استقرارهای میانسنگی تقریباً همزمان با پیشرَوی خوالنین و نزدیکی سواحل به محوطههای استقراری بوده است و این استقرارها تا دورههای بعد بهطور پیوسته ادامه داشته است. در شرق دریای کاسپی، استقرارها پس از پایان پیشرَوی خوالنین و در طی پسرَوی منگیشلک آغاز شد. در طی این دوره دریا همچنان در نزدیکی محوطههای استقراری بوده است؛ درحالیکه در غرب در میانۀ خوالنین، جوامع در دورۀ پارینهسنگی جدید قرار داشتند و در شمال تا حدود 10000 سال پیش، هیچ استقراری وجود نداشته است. این درحالی است که تقریباً اغلب مناطق غرب آسیا در پایان پلیستوسن و گذار به دورۀ هولوسن، بهسوی اهلیسازی و تولید غذا از گونههای اهلی پیشرفتهاند؛ غنای نواحی پیرامون دریای کاسپی و دور بودن از مرکز اصلی اهلیسازی، یعنی هلال حاصلخیزی موجبشده تا نوسنگی و ظهور گونههای اهلیشده بسیار دیرتر صورت گیرد. تنوع زیاد منابع تا اندازهای پاسخگوی نیازهای معیشتی جوامع آن بوده و اولین گونههای اهلی، آنهم تنها در غرب و شمال از دورۀ مسوسنگ پدیدار شدند. | ||
کلیدواژهها | ||
رویدادهای اقلیمی؛ معیشت میانسنگی و نوسنگی؛ سواحل دریای کاسپی؛ پلئیستوسن و هولوسن؛ پیشرَویها و پسرَویهای دریای کاسپی؛ اهلیسازی و تولید غذا | ||
مراجع | ||
- Abbasnejad Seresti, R.; Asadi Ojaie, S. K.; Thornton, Ch. P. & Matthews, R., (2023). “A Reflection on Neolithization in the Plains of Behshahr and Neka in Eastern Mazandaran, Iran”. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=4380796 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4380796 - Anthony, D. W., (2007a). “Pontic-Caspian Mesolithic and Early Neolithic societies at the time of the Black Sea flood: a small audience and small effects”. In: Yanko-Hombach, V., Gilbert, A.S., Panin, N., Dolukhanov, P.M. (eds) The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate, and Human Settlement. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-5302-3_14. - Anthony, D. W., (2007b). The Horse, the Wheel and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton, NJ: Princeton University Press. - Asadi Ojaei, S. K., (2023). “Archaeological Field Survey of Neolithic Settlements in Highlands and Lowlands of Eastern Mazandaran”. cultural heritage organization of Mazandaran, (Unpublished), (In Persian) - Berthon, R., (2014). “Past, Current and Future Contribution of Zooarchaeology to the Knowledge of the Neolithic and Chalcolithic Cultures in South Caucasus”. In: Sergi Makalatia Gori (eds.), Studies in Caucasian Archaeology, hal-02136934. - Bezrodnykh, Y. P. & Sorokin, V. M., (2016). “On the age of the Mangyshlakian deposits of the northern Caspian Sea”. Quat. Res., 85: 245-254. - Coolidge, J., (2005). Southern Turkmenistan in the Neolithic, A Petrographic Case Study. Oxford: Archaeopress. - Coon, C. S., (1951). Cave Explorations in Iran, 1949. Philadelphia: The University Museum, University of Pennsylvania. - Coon, C. S., (1952). “Excavations in Hotu Cave, Iran, 1951, A Preliminary Report”. Proceedings of the American Philosophical Society, 96 (3): 231-270. - Farajova, M., (2017). “About specifics of rock art of Gobustan and some innovative approaches to its interpretation (Firuz 2 shelter)”.Quaternary International, http://dx.doi.org/10.1016/j.quaint.2017.07.034. - Farajova, M., (2018). “Reconstruction of the archaeological landscape of the Western Shore of the Caspian Sea at the end of Upper Pleistocene and Holocene”. Journal of Art of Orient, 7: 63-82. DOI Address: https://doi.org/10.15804/aoto201804. - Farshi Jalali, F., (2020). “Comparison of chronology of northern Iran based on excavation of Komishani site”. Ph.D. thesis, university of Tehran. (In Persian). - Farajova, M., (2018). “Reconstruction of the archaeological landscape of the Western Shore of the Caspian Sea at the end of Upper Pleistocene and Holocene”. Journal of Art of Orient, 7: 63-82. DOI Address: https://doi.org/10.15804/aoto201804. - Fazeli Nashli, H., (2021a). “Stratigraphic Excavation of Hotu Cave”. Cultural heritage organization of Mazandaran, (Unpublished), (In Persian). - Fazeli Nashli, H., (2021b). “Excavation of Kamarband Cave, Behshahr City”. Cultural heritage organization of Mazandaran, “Unpublished), (In Persian). - Fazeli Nashli, H.; Cunningham, M. & Safari, M., (2017). “Preliminary Report of Archaeological Excavations at the pre-Neolithic Site of Komishani”. The 16th Annual Reports of Iranian Archaeology: 361-366. (In Persian). - Fazeli Nashli, H., (2017). “Report of excavation at open site Komishanil”. Cultural heritage organization of Mazandaran, (Unpublished). (In Persian). - De Groene, D.; Fazeli Nashli, H. & Matthews, R., (2023). “The Epipalaeolithic–Neolithic transition in north-eastern Iran: Zooarchaeological evidence from the southern shores of the Caspian Sea”. Antiquity, 1-16: doi:10.15184/aqy.2023.37 - Harris, D., (2010). Origins of Agriculture in Western Central Asia: An Environmental-Archaeological Study. Philadelphia: University of Pennsylvania. - Gorashchuk, I. V. & Komarov, A. M., (1998). “Mezoliticheskie okhotniki iuga Volga-Ural’skogo Mezhdurechn’ia [Mesolithic hunters of the southern Volga-Ural interfluve]”. In: Problemy drevnei istorii Severnogo Prikaspiia [Problems in the Ancient History of the Northern Caspian Region], I.B. Vasiliev, A. A. Vybornov, and P. P. Barynkin, (eds.): 14–30, Institut Istorii i Arkheologii Povolzh’ia. Samarskii gosudarstvennyi pedagogicheskii universitet, Samara. (In Russian). - Kakroodi, A. A.; Leroy, S. A. G.; Kroonenberg, S. B.; Lahijani, H. A. K.; Alimohammadian, H.; Boomer, I. & Goorabi, A., (2015). “Late Pleistocene and Holocene sea-level change and costal paleoenvironment evolution along the Iranian Caspian shore”. Marine Geology, 361. - Kakroodi, A. A., (2012). “Rapid Caspian Sea-level Change and Its Impact on Iranian Coasts”. Ph.D. thesis, Delft University of Technology. - Kohl, P. L., (1984). “Central Asia: Palaeolithic Beginnings to the Iron Age (L’Asie centrale: des origines á l’àge du fer)”. Paris: Editions Recherche sur les Civilisations. - Költringer, C.; Stevens, T.; Bradák, B.; Almqvist, B.; Kurbanov, R.; Snowball, I. & Yarovaya, S., (2020). “Enviromagnetic study of Late Quaternary environmental evolution in Lower Volga loess sequences, Russia”. Quaternary Research, 103: 49–73. https://doi.org/10.1017/qua.2020.73. - Korobkova, G. F., (1969). “Orudia truda i khaziaistva Neoliticheskikh plemen Srednei Azii (The Tools and the Economy of the Neolithic Tribes of Central Asia)”. Materialy i issledovaniya po arkheologii SSSR: 158. Leningrad: Nauka. - Kuzmina, I. E., (1988). “Mlekopitayushchie severnogo prikaspiia v Golotsene [Mammals of the North Caspian in the Holocene]”. In: Arkheologicheskie kul’tury Severnogo Prikaspiia: mezhvuzovskii sbornik nauchnykh trudov [Archaeological Cultures of the North Caspian: Interdisciplinary Studies of Scientific Works], N. Ya. Merpert,( ed.): 173–188. Kuibyshevskii Gosudarstvennyi Pedagogicheskii Institut, Kuibyshev. (In Russian). - Leroy, S. A. G.; Kakroodi, A. A.; Kroonenberg, S. B.; Lahijani, H. A. K.; Alimohammadian, H. & Nigarov, A., (2013). “Holocene vegetation history and sea level changes in the SE corner of the Caspian Sea: relevance to SW Asia climate Quat”. Sci. Rev. 70: 28-47. - Leroy, S. A. G.; Chalie, F.; Wesselingh, F.; Sanjani, S.; Lahijani, H. A. K.; Athersuch, H.; Struck, U.; Plunkett, G.; Reimer, P. G.; Habibi, P.; Kabiri, K.; Haghani, S.; Naderi Beni, A. & Arpe, K., (2018). “Multiproxy indicators in a Pontocaspian System: a depth transect of surface sediment in the S-E Caspian Sea”. Geol. Belg. 21 (3-4): 143-165. - Leroy, S. A. G.; Amini, A.; Gregg, M. W.; Marinova, E.; Bendrey, R.; Zha, Y.; Naderi Beni, A. & Fazeli Nashli, H., (2019). “Human responses to environmental change on the southern coastal plain of the Caspian Sea during the Mesolithic and Neolithic periods”. Quaternary Science Reviews, 218: 1-12. - Lychagin, M. Y., (2010). “Geochemical indication of sediment formation environment caused by the Caspian Sea level fluctuation”. T. Yanina et al., (eds.), Proceedings of the international Conference on the Caspian region: environmental consequences of the climate change, October, Moscow, Russia: 14-16. - Markov, G. E., (1966). “Raskopki pamiatnika piervobitnoi kulturi v zapadnom Turkmenistane: grota Dam Dam Cheshme 2 (Excavations of a Prehistoric Site in Western Turkmenistan: Dam Dam Cheshme cave 2)”. Nauchnie Soobshchenia, 5: 85-91. - Masson, V. M. & Sarianidy, V. I., (1972). Central Asia, Turkmenia before Achaemenids. London: Thames and Hudson. - McBurney C. B. M., (1964). “Preliminary Report on Stone Age Reconnaissance in North-Eastern Iran”. Proceeding of the Prehistoric Society, 30: 382-399. - McBurney, C. B., (1968). “The Cave of Ali Tappeh and the Epi-Palaeolithic in N.E. Iran”. Proceedings of the Prehistoric Society, 12: 385-413. - Narochnitskiy, A. L., (1988). Istoriya narodov Severnoqo Kavkaza (History of the North Caucasus nations). Moskva 1988, Nauka (in Russian) - Okladnikov, A. P., (1953). “Izuchenie pamyatnikov kamennogo veka v Turkmenii (Po dannym rabot IX otryada YuTAKE v 1952 g.) (A Study of Stone Age Sites in Turkmenia (using data from the work undertaken by 9th Brigade of YuTAKE in 1952)”. Izvestiya Akademii nauk Turkmenskoi SSR, 2: 28-32. - Okladnikov, A. P., (1966). “Paleolit i mezolit Srednej Azii”. In: Masson, V. M. (Ed.), Srednjaja Azija v epohu kamnja i bronzy. Nauka, Moscow- Leningrad: 11–75. - Perry, C. A. & Hsu, K. J., (2000). “Geophysical, archaeological, and historical evidence support a solar-output model for climate change”. Proceedings of the National Academy of Sciences, 97(23): 12433–12438. - Rahimzadeh, N.; Khormali, F.; Gribenski, N.; Tsukamoto, S.; Kehl, M.; Pint, A.; Kiani, F. & Frechen, M., (2019). “Timing and development of sand dunes in the Golestan Province, northern Iran—Implications for the Late-Pleistocene history of the Caspian Sea”. Aeolian Research, 41: 100538 - Ramezanpour, H.; Garazhian, O. & Valipour, H., (2014). “Neolithic and Neolithization of the Eastern Mazandaran Lowlands, Based on New Archaeological Surveys”. Journal of Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 3 (4): 97-116. https://nbsh.basu.ac.ir/article_566.html (In Persian) - Ritchie, K.; Wouters, W.; Mirtskhulava, G.; Jokhadze, S.; Zhvania, D.; Abuladze, J. & Hansen, S., (2021). “Neolithic fishing in the South Caucasus as seen from Aruchlo I, Georgia”. Archaeological Research in Asia, 25: 2021. https://doi.org/10.1016/j.ara.2020.100252. - Rustamov, D., (2006). “Gobustan, the Ancient Centre of Azerbaijan Culture: Devoted to the 80th Anniversary of Archeologist Jafargulu Rustamov”. Nurlar, Baku. refhub.elsevier.com/S0140-1963(16)30238-5/sref11 - Sagona, A., (2017). The Archaeology of Caucasus. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781139061254. - Sigari, D., (2013). “Paleolithic rock art in Gobustan, Azerbaijan, the rock 44 of Böyük Das, Gobustan”. Journal of Iranian Archaeology, 4: 15–22. - Sigari, D., (2016). “Portrayal of a sea in a semiarid environment: Boat engravings in Boyük Daş, Gobustan”. Journal of Arid Environments, http://dx.doi.org/10.1016/j.jaridenv.2016.12.012. - Sigari, D.; Shirinli, S. & Abdullayev, R., (2019). “Gobustan Rock Art Cultural Landscape (Azerbaijan)”. In: Encyclopedia of Global Archaeology, Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-51726-12827-1. - Shnaider, V.; Svetlana, Kyzy Saltanat, A.; Yanina, T. A.; Alexandra, B.; Natalia, B. & Solange, R., (2021). “The human cultures in South-Eastern Caspian region in final Pleistocene-Holocene period”. Archaeological Research in Asia, 28. https://doi.org/10.1016/j.ara.2021.100318. - Svitoch, A. A., (2010). “The Neoeuxinian basin of the Black Sea and the Khvalinian transgression of the Caspian Sea”. Quat. Int., 225: 230–234. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2009.03.005. - Vahdati Nasab, H., (2009). “First season of excavation at Komishan cave”. I.C.A.R., (Unpublished), (In Persian). - Vahdati Nasab, H.; Jayez, M.; Nobari, H. N.; Nadooshan, K. K.; Ilkhani, H. & Mahfroozi, A., (2011). “Komishan Cave, Mazandaran, Iran: An Epi-paleolithic and later site on the southern Caspian Sea”. Antiquity, Project Gallery. - Vahdati Nasab, H. & Nikzad, M., (2016). “A New Look at the Neolithization of the Southeastern of the Caspian Sea”. Journal of Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 6 (11): 7-24. https://doi.org/10.22084/nbsh.2016.1736. (In Persian). - Vahdati Nasab, H.; Nikzad, M.; Jayez, M.; Hashemi, M.; Knapp, Z.; Sykes, N.; Zareh Khalili, M.; Ilkhani Moghaddam, H.; Bakhtiari Nasab, F. & Olszewski, D., (2020). “Komishan Cave: A Mesolithic and later settlement on the Southeastern shore of the Caspian Sea, Iran”. ANES, 57: 97-125. - Vasiliev, I. B.; Vybornov, A. A., & Komarov, A. M., (1996). The Mesolithic of the North Caspian Sea Area. Samara State Pedagogical University, Samara. - Vybornov, A.; Kulkova, M.; Kosintsev, P.; Platonov, V.; Platonova, S.; Philippsen, B. & Nesterova, L., (2018). “Diet and Chronology of Neolithic-Eneolithic Cultures (from 6500 to 4700 cal BC) in the Lower Volga Basin”. Radiocarbon, 60(5): 1597-1610. doi:10.1017/RDC.2018.95. - Yanina, T. A., (2014). “The Ponto-Caspian region: Environmental consequences of climate change during the Late Pleistocene”. Quaternary International, http://dx.doi.org/10.1016/j.quaint.2014.01.045. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 434 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 557 |