تحلیل معنایی و ساختاری سنگ‌های مزاری مزارستان دوران اسلامی «شهسوار» ایذه | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 13، شماره 38، آذر 1402، صفحه 207-236 اصل مقاله (1.52 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.24317.2336 | ||
| نویسندگان | ||
| منصور کلاه کج* 1؛ زینب نادری2 | ||
| 1دانشیار گروه گرافیک، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||
| 2دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه گرافیک، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||
| چکیده | ||
| بخشی از نشانه‌ها و عناصر فرهنگی ایران بر پهنۀ عناصر دیرپا و ماندگاری چون انواع سنگ‌نگاره‌ها محفوظ مانده است. عناصری که در برابر طبیعت خشن و نیز حوادث روزگار بیشترین تاب‌آوری را داشته و نشان از دیرینگی فرهنگ این مرز و بوم دارند. هم‌اکنون نیز برخی از این آثار بر پهنه‌های مختلفی چون غارها، حاشیۀ رودخانه و کوه‌ها استوار مانده‌اند. سنگمزارها یکی از انواع سنگ‌نگاره‌هاست که در پهنۀ سرزمین ایران نمونه‌های ارزشمندی از آن‌ها وجود دارد. این عناصر، علاوه‌بر تعیین هویتِ درگذشتگان، بعضاً، دربرگیرندۀ عناصر چندگانۀ نمادین مرتبط‌با صفات، خصال، شغل، جنسیت، پایگاه اجتماعی، علایق یا مکنونات قلبی بازماندگان نسبت‌به آن‌هاست. مزارستان «شهسوار» ایذه نیز که قدیمی‌ترین مزار تاریخ‌دار آن قدمتی بالغ‌بر 400 سال دارد، چنین ویژگی‌هایی داشته و عناصر تصویری نمادین منقوش سنگ‌مزارهای آن بازنمای ویژگی‌های اقلیمی و ایلی هستند. چیستی این سنگمزارها و چگونگی و چرایی معناهای نمادین آن‌ها، پرسش‌هایی است که در این پژوهش به آن‌ها پاسخ داده می‌شود. هدف پژوهش حاضر، در وهلۀ نخست، شناخت بهتر عناصر نمادین و تزئینیِ شهرستان ایذه و منطقۀ خوزستان و سپس تکمیل اطلاعات سنگ‌نگاره‌های ایران است. این پژوهش کیفی است و اطلاعات آن به‌شیوۀ میدانی و با بهره‌گیری از منابع کتاب‌خانه‌ای و اطلاعاتی به‌دست آمده و نتیجۀ آن در بافت و بستر تاریخی موضوع با تحلیل محتوای نشانه‌شناسانه ارائه شده است. براساس یافته‌های این پژوهش، مکنونات مردم این منطقه بر سنگ‌های مزاریِ سه‌گانۀ شیرسنگی، سنگ‌مزارهای ایستاده و خوابیده بازنمایی شده و تصاویر نشانه‌ای در قالب نشانه‌های عمدتاً قراردادی، نمایه‌ای و پس از آن شمایلی و دوگانۀ جنسیتی مردانه و زنانه خودنمایی کرده است. در این مزارستان، فضایلی چون: شجاعت، شکار، آراستگی، دین‌داری، مردم‌داری و مهمان‌پذیری برای مردان و بافندگی، نخ‌ریسی و توانایی رفع نیاز روزمرۀ زندگی و همانند آن در زنان ستایش می‌شده و برخی از این صفات و فضایل، در بافت ایلی، به‌اقتضای شرایط روز، امروزه نیز تداوم دارند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مزارستان شهسوار ایذه؛ اسلامی؛ بختیاری؛ نمادین؛ بصری؛ نوشتاری؛ گورنگاره؛ سنگ‌قبر | ||
| مراجع | ||
|
- احمدزاده، فریده؛ حسینی، حامد؛ و نورسی، سیدهاشم، 1397، «پژوهشی بر شناخت مضامین و نقوش سنگ قبور ایل گوران در شهرستان اسلام آباد غرب (شاه آباد سابق)». مبانی نظری هنرهای تجسمی، 5: 92-72. DOI: 10.22051/JTPVA.2018.3936 - الفتی، زهره، 1396، «نماد و نشانه‌های جنسیت زن در نقوش سنگ‌مزار سه گورستان قدیمی در استان ایلام». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: حمیدرضا محبی، دانشکدۀ هنر دانشگاه یزد (منتشر نشده). - پورکریم، هوشنگ، 1342، «سنگ‌مزارهای ایران». مجلۀ هنر و مردم، 12: 39-31. https://www.B2n.ir/k36381 - پویان، جواد؛ و خلیلی، مژگان، 1389، «نشانه‌شناسی نقوش سنگ‌قبرهای قبرستان دارالسلام شیراز». کتاب ماه هنر، 144: 107- 98. - تناولی، پرویز، 1388، سنگ‌قبر. تهران: ناشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - دانسی، مارسل، 2003، نشانه‌شناسی رسانه‌ها. مترجم: گودرز میرانی، تهران: نشر آینه‌نما و چاپار. - رسولی، عاطفه؛ و میری‌آهو‌دشتی، میثم، 1401، «نگاهی بر نتایج حاصل از گمانه‌زنی و تحلیل نقوش نمادین سنگ‌نگاره‌های گورستان تاریخی سفید‌چاه». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 12 (33):267-291. DOI: 10.22084/nb.2021.23059.2246 - شریفی‌نیا، اکبر؛ ساریخانی، مجید؛ دولت‌یاری، عباس؛ و قائمی، نعیمه، 1395، «شناخت و بررسی مضامین و نقوش تزئینی سنگ قبور شهرستان دره‌شهر، در استان ایلام». هنرهای زیبا تجسمی، 21 (1): 23-35. DOI: 10.22059/JFAVA.2016.57707 - کاظم، پورمهدی؛ محمدزاده، مهدی؛ و شکرپور شهریار، 1399، «تحلیل نمادشناسی نقوش سنگ‌مزارات اسالمی، موزل شهر اهر». هنرهای زیبا هنرهای تجسمی، 25 (1): 86-71. DOI: 10.22059/JFAVA.2018.266150.666028 - صفاران، الیاس؛ احمدپناه، ابوتراب؛ متوالی، محمد، 1394، «بررسی نقش سرو در سنگ‌مزارات گورستان سفید چاه شهرستان بهشهر (استان مازندران)». دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، آبان 1394 (دبیرخانۀ دائمی همایش ملی باستان‌شناسی ایران). - عشایری، نادیا؛ و وثیق، بهزاد، 1400، «پژوهشی بر شناخت گونه‌ها و نشانه‌های تصویری سنگ‌قبرهای گورستان‌های تاریخی روستای سمغان (استان فارس)». نگره، 18، (66): 165-179. DOI: 10.22070/negareh.2021.14643.2810 - علیزاده، سیامک؛ صالحی، سحر؛ و امامی‌فر، نظام‌الدین، 1392، «بررسی نقوش مقابر آجری دزفول». پیکره، 2(4): 68-59. DOI: 10.22055/PYK.2014.12978 - فرزین، علیرضا، 1384، گورنگاره‌های لرستان: پژوهشی مردم‌شناختی در نقش و مضمون سنگ گورهای لرستان. تهران: انتشارات میراث‌فرهنگی - فیضی، محسن؛ و رزاقی‌اصل، سینا، 1388، «گورستان به‌مثابۀ مناظر فرهنگی». اندیشۀ ایرانشهر، 4 (13): 24-20. - کاظمی، نوشین، 1395، «بررسی بینامتنی نقوش سنگ‌قبرهای بختیاری». پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما ابوالقاسم دادور، ارائه‌شده در دانشکدۀ هنر دانشگاه الزهرا (منتشر نشده). - کاکاوند، سمانه، 1401، «تحلیل طرح «بندی لوزی» به‌عنوان الگوی رایج در قالی عصر زندیه». پیکره، ۱۱(۳۰): ۲۹-۴۷. - لایارد، سراوستین، 1367، سفرنامۀ لاریاد. ترجمۀ مهراب امیری، انتشارات وحید: تهران. - محرابی، هفشجانی، 1395، «پژوهشی پیرامون نقوش آئینی سنگ‌قبرهای هفشجان، در استان چهارمحال بختیاری». سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم وتکنولوژی برلین آلمان، نمایه شده در پایگاه WWW.SID.IR تاریخ دسترسی 10 آبان 1399. https://isnac.ir/XYBB-ZHGGK - معروفی‌اقدم، اسماعیل؛ حاجی‌زاده، کریم؛ رضالو، رضا؛ افخمی، بهروز؛ و طهماسبی، فریبرز، 1399، «تحلیلی بر طرح و نقوش و بررسی ریشه‌های تاریخی قوچ‌های سنگی در گورستان‌های دوران اسلامی ایران». نگره، 15 (56): 121-137. DOI: 10.22070/NEGAREH.2020.3126 - موسوی‌کوهپر، سیدمهدی؛ حمید، خانعلی؛ و نیستانی، جواد، (1394). «سنگ‌های مزار، نمودی از وحدت مذاهب مختلف اسلامی در ایران؛ گونه‌شناسی، طبقه‌بندی و مطالعۀ آرایه‌های سنگ‌مزارهای نوع گهواره‌ای». پژوهش‌نامۀ تاریخ اسلام، 5 (20): 152-133. dor: 20.1001.1.22519726.1394.1.20.6.8 - نورالهی، علی؛ و علی‌لو، سارا، 1395، «قوم‌باستان‌شناختی گورنگاره‌های ارمنیان شرق زاگرس». فصل‌نامۀ فرهنگی پیمان (اینترنتی)، 76 (20): 152-107. https://www.B2n.ir/m68064 - Ahmadzadeh, F.; Hoseyni, S. H. & Norasi, H., 2018, “A Research on the Recognition of Implication & Motifs of Gooran Tribal Gravestones in West Islamabad (Ex-Shah Abad1) City”. Theoretical Principles of Visual Arts, 3(1): 72-92. DOI: 10.22051/jtpva.2018.3936. (In Persian) - Alizade, S.; Salehi, S., & Emamifar, N., 2014, “Assessment and study of brick tombs in Dezful”. Paykareh, 2(4): 59-68. DOI: 10.22055/pyk.2014.12978. (In Persian) - Ashayeri, N. & Vasigh, B., 2023, “A Research on the Recognition of Types & Motifs of the Graves in Historical Cemeteries of Somghan Village (Fars Province)”. Negareh, 18(66): 165-179. DOI: 10.22070/negareh.2021.14643.2810. (In Persian) - Danesi, M., 2005, Undrestanding Media Semiotics. Tehran: Chapar. (In Persian) - Farzin, A., 2007, Gravestone figures of Loraestan: research on the designsA And the theme of Lorestan gravestones. Tehran: Cultural Heritage and Tourism Organization. (In Persian) - Feizi, M. & Razak Yasal, S., 2009, “Cemeteries as cultural landscapes”. Andishe Iranshahr, 4 (13): 20-24. (In Persian) - Kakavand, S. 2023, “Analysis of the ‘Lattice (Lozenge-Band)’ Pattern as a Common Design in the Zand Era Rugs”. Paykareh, 11 (30): 29-47. DOI: 10.22055/PYK.2022.17859 (In Persian) - Kazemi, N., 2016, “Intertextual analysis of Bakhtiari age tomb motifs”. Master's thesis Faculity art of Alzahra University. (In Persian) - Kazempour, M.; Mohammadzadeh, M. & Shokrpour, S., 2020, “The Iconography Analysis of the Islamic Period Grave stones in Ahar Museum”. Journal of Fine Arts: Visual Arts, 25(1): 71-86. DOI: 10.22059/jfava.2018.266150.666028. (In Persian) - Layard, A., 1998, Early adventures in persian Susians. (M. Amiri, Translate). Tehran: Vahid publition. (In Persian) - Maroufiaghdam, E.; hajizadeh, K.; Rezaloo, R.; Afkhami, B. & tahmasbi, F., 2020, “An Evaluation of the Design and Patterns and Study of the Historical Roots of the Stone Beams in the Cemeteries of Islamic Iran”. Negareh, 15(56): 121-137. DOI: 10.22070/negareh.2020.3126. (In Persian). - Mehrabi Hafeshjani, S., 2015, “A research on the ritual motifs of tombstones Hafeshjan, in Chaharmahal Bakhtiari province”. The third international research conference Science and Technology, Berlin, Germany. (In Persian) - Mousavi Kouhpar, M.; Khanali, H. & Nayestani J., 2016, “Tombstones, a Case of Unity of Different Islamic Religions in Iran: Typology, Classification, and Study of Figures on Cradle Tombstones”. Islamhistory, 1 (20): 133-153 dor: 20.1001.1.22519726.1394.1.20.6.8 (In Persian) - Noorolahi, A. & Ali Lo, S., 2015, “Ethnoarchaeology of Gurnagar Hehai Armenians of East Zagros”. Peyman Cultural Journal (Online), 76 (20): 107-152. https://www.B2n.ir/m68064 - Olfati, Z., 2016. “Symbols and signs of gender (female) in tombstone motifs of three old cemeteries in Ilam province (Bijnvand Helilan-Pirmohamad Abdanan-Ermo Dare Shahr)”. Master's thesis. Art of facuity Yazd University. (In Persian) - Pourkarim, H., 1963, “Tombstones of Iran”. Journal honar va mardom, 12: 31-39. (In Persian) - Pouyan, J. & Khalili, M., 2008, “Semiotics of gravestone motifs in Dar al-Salam cemetery, Shiraz”. Ketab e mah e honar, 144: 98-107. (In Persian) - Rasouli, A. & Miri Ahoodashti, M., 2022, “An Investigation of Archaeological Excavation (Sondage) Results and Analysis of the Symbolic Motifs of Tombstones in the Sefidchah Historical Cemetery”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 12(33): 267-291. DOI: 10.22084/nb.2021.23059.2246. (In Persian) - Safaran, E.; Ahmad Panah, A. T. & Motavali, M., 2014, “Study of Cypress of Cemetry's Headstone of Sefid chah -Behashahr (Mazandaran province)”. The second National Archeological Conference of Iran, November 2014 (Permanent Secretariat of the National Conference). (In Persian) - Sharifinia, A.; Sarikhani, M.; Dolatyari, A. & Ghaemi, N., 2016, “Recognition and investigation of the themes and reliefs of tombstones of the City Darreh-Shahr in Ilam Province”. Journal of Fine Arts: Visual Arts, 21(1): 23-35. DOI: 10.22059/jfava.2016.57707. (In Persian) - Tanavoli, P., 2009, Tombstones. Tehran: Bongah tarjome. (In Persian) | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 336 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 363 |
||