مقایسۀ کانی نگاری سفال دورۀ مس وسنگ میانی زاگرس مرتفع با مناطق خوزستان و فارس | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 4، دوره 12، شماره 32، تیر 1401، صفحه 79-102 اصل مقاله (2.01 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20007.2006 | ||
| نویسندگان | ||
| فاطمه حاجی نوروزی* 1؛ محمود حیدریان2؛ علیرضا خسروزاده2 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 2دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. | ||
| چکیده | ||
| در سال‌های اخیر در بررسی‌های مختلفی که در منطقۀ چهارمحال‌وبختیاری و در نقاطی مانند فارسان، اردل و میانکوه صورت‌گرفته، شمار زیادی محوطه مربوط به دورۀ مس‌وسنگ یافت‌شده است؛ از سطح این محوطه‌ها، سفال‌هایی به‌دست‌آمده که پژوهش‌های نخستین روی این سفال‌ها نشان‌دهندۀ ارتباط و نزدیکی بسیار زیاد سفال منطقه با سفال‌های دورۀ مس‌وسنگ در فارس (باکون الف و ب)، خوزستان (شوشان میانه و جدید) و تاحدودی مرکز فلات و غرب ایران است؛ ازاین‌رو، استفاده از روش‌های آزمایشگاهی برای مطالعۀ این گونه‌های سفالی ضروری به‌نظر می‌رسید تا ابتدا به فن ساخت و برخی ویژگی‌های فنی این گونه‌های سفالی پی‌برده شود و هم‌چنین مشخص شود که این سفال‌ها علاوه‌بر شباهت‌های ظاهری مانند: رنگ، نقش و فرم، ازنظر ساختاری و فنی نیز با نمونه‌های هم‌زمان مناطق مجاور شباهت دارند یا خیر(؟)؛ چراکه میزان تأثیرپذیری مردمان زاگرس مرتفع از مناطق هم‌جوار در این مورد مهم می‌تواند ما را درپی بردن به ارتباطات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی (برهم‌کنش‌های) ساکنان این منطقه در عصر مس‌وسنگ یاری کند. به‌همین‌دلیل برای رسیدن به اهداف موردنظر، تلفیقی از روش‌های میدانی، کتابخانه‌ای و آزمایشگاهی به‌کار بسته شد و تعداد 32 نمونۀ سفالی که از سطح محوطه‌های پیش‌ازتاریخی منطقۀ چهارمحال‌وبختیاری، خوزستان و فارس جمع‌آوری‌شده با انجام مطالعات پتروگرافی مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفت. درنهایت با بررسی ویژگی‌های فنی و کانی‌شناسی این نمونه‌ها، مشخص شد که سفال دورۀ مس‌وسنگ میانی زاگرس مرتفع دست‌ساز بوده، پخت کافی دارند و از مواد معدنی به‌عنوان مادۀ چسبانندۀ آن‌ها استفاده‌شده است، علاوه‌بر این‌که سفال این دورۀ هم‌چون ویژگی‌های ظاهری، در فن ساخت و ویژگی‌های فنی هم شباهت بسیار به سفال هم‌زمان فارس و خوزستان داشته و درواقع این نمونه‌ها با تأثیرپذیری از سفال باکون و شوشان میانه و جدید ساخته‌شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مس وسنگ میانی؛ چهارمحال وبختیاری؛ کانی نگاری؛ پتروگرافی | ||
| مراجع | ||
|
- آقانباتی، سیدعلی، 1383، زمین‌شناسی ایران. تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران.
- آقانباتی، سیدعلی، 1389، «زمین‌شناسی و توان معدنی استان چهارمحال‌وبختیاری». رشد آموزش زمین‌شناسی، دورۀ 15، شمارۀ 3، بهار، صص: 10-15.
- بنی‌طالبی، احمد، 1390، مقدمه‌ای بر شناخت شهرکرد. تهران: آزادمهر.
- بهرامینیا، محسن؛ خسروزاده، علیرضا؛ و اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل، 1392، «تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های نوسنگی و مس‌وسنگ شهرستان اردل، چهارمحال‌وبختیاری». مطالعات باستان‌شناسی، سال 5، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص: 21-37.
- حاجی‌نوروزی، فاطمه، 1397، «بررسی کانی‌نگاری سفال دورۀ مس‌وسنگ میانی منطقۀ چهارمحال‌وبختیاری به‌منظور شناخت منشأ آن». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشتۀ باستان‌شناسی گرایش پیش‌ازتاریخ دانشگاه شهرکرد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (منتشرنشده).
- خسروزاده، علیرضا؛ و بهرامینیا، محسن، 1391، «دورۀ نوسنگی در غرب چهارمحال‌وبختیاری؛ محوطه‌های نویافتۀ بخش میانکوه، شهرستان اردل». نامۀ باستان‌شناسی، شمارۀ 3، دورۀ دوم، پاییز و زمستان، صص: 61-80.
- خسروزاده، علیرضا، 1391، «الگوی استقراری دشت فارسان از پیش‌ازتاریخ تا دوران اسلامی». نامورنامه: مقاله‌هایی در پاسداشت مسعود آذرنوش، تهران: نشر ایران‌نگار، صص: 188-169.
- زاگارل، آلن، 1387، باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ منطقه بختیاری؛ ظهور شیوه زندگی در ارتفاعات. ترجمۀ کوروش روستایی، شهرکرد: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان چهارمحال‌وبختیاری.
- علیزاده، عباس، 1382، الگوهای استقرار و فرهنگ‌های پیش‌ازتاریخی دشت شوشان؛ براساس تحلیل مجموعه حاصل از بررسی ف.ج.ل. گرملیزا. ترجمۀ لیلا پاپلی‌یزدی و عمران گاراژیان، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور پژوهشکدۀ باستان‌شناسی.
- علیزاده، عباس؛ احمدزاده، لقمان؛ و امیدفر، مهدی، 1394، سیستم استقراری و فرهنگ باستانی دشت رامهرمز، جنوب‌غرب ایران(نتایج کاوش در تل گسر و بررسی منطقه‌ای رامهرمز). تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری.
- گیرشمن، رومن، 1379، سیلک کاشان. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- نصرتی، سمیه، 1390، «بررسی فن‌آوری سفالگری هزاره چهارم پ.م با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی XRD و XRF در شمال مرکزی ایران (بررسی موردی سفال‌های سیلک III، اریسمانI و قبرستانII)». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشتۀ باستان‌شناسی گرایش عمومی دانشگاه اصفهان. دانشکدۀ مرمت، گروه باستان‌شناسی (منتشرنشده).
- نوروزی، علی‌اصغر، 1388، «مطالعات باستان‌شناسی در حوضۀ آبخیز کارون شمالی-استان چهارمحال‌وبختیاری». مطالعات باستان‌شناسی، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص: 176-161.
- Aghanabati, S. A., 2004, Geology of Iran. Tehran: Geological Survey and Mineral Exploration Of Iran (in Persian).
- Aghanabati, S. A., 2010, “Geology and Mineral Power of Chaharmahal&Bakhtiari Province”. Growth in geology education, Vol.15 No. 3, Pp: 10-15 (in Persian).
- Alizadeh, A., 2003, Prehistoric Settlement patterns and cultures in Susiana plain Southwestern Iran; the analysis of the F. J. L. Gremliza Survey Collection. Tehran: Archrc (in Persian).
- Alizadeh, A., 2006, The Origin of State Organizations in Prehistoric Highland Fars, Southern Iran, Excavation at Tall-e Bakun. Chicago: Oriental Institute Repablications.
- Alizadeh, A.; Ahmadzadeh, L. & Omidfar, M., 2015, Ancient Settlement systems and Cultures in Ram Hormuz Plain, Sowthwestern Iran: Excavations at Tall-e Geser and Regional Survey of Ram Hormuz Area. Translated by: Mandana Karami and Ramin yashmi, Tehran: R.I.C.H.T (in Persian).
- Bahraminia, M.; Khosrowzadeh, A. & Esmaeili Jelodar, M. S., 2014, “Analysis of the Role of Enviromental Factors in the Spatial of the Neolithic and Chalcolithic Sites of Ardal County, Chaharmahal va Bakhtoari Province”. Archaeological Studies, Vol. 5 No. 2, Pp: 21-37.
- Banitalebi, A., 2011, An introduction to the knowledge of Shahr-e-kord. Tehran: Azadmehr (in Persian).
- Delougaz, P. & Kantor, H. J., 1996, Chogha Mish: Vol. 1, The First Five Seasons of Excavation 1961-1971. Chicago, The Univesrsity of Chicago.
- Eliss, L., 2000, Archaeological method and Theory. Garland publishing, Inc: 451-468.
- Esmaeili Jelodar, M. E. & Zolghadr, S., 2014, “Central Zagros, Highland Fars and Lowland Susiana: a sphere of interaction in the 5th millennium BCE.”. Archaelogische Mitteilungen aus Iran and Turan(AMIT). Vol 46, Pp: 51-70.
- Girshman, R., 2001, Fouiless De Sialk. Translated by: Asghar Karimi, Tehran: Iranian cultural Heritage Organization (in Persian).
- Hajinoroozi, F., 2019, “Mineralogical Analysis of the Middle Chalcolithic Pottery at Chaharmahal and Bakhtiari Region Aiming to Identify its Origin”. M. Sc. Thesis, Faculty of Letters and Humanities, Shahr-e-kord University(sku), (in Persian).
- Hall, M.; Honeychurch, W.; Wright, J.; Batsaikhan, Z. & Bilegt, L., 1999, “Chemical Analyses of Prehistoric Mongolian Pottery”. Arctic Anthropology, No. 36(1/2), Pp: 133-150.
- Khosrowzadeh, A., 2012, “Settlement Pattern of the Farsan Plain from the Prehistoric to the Islamic Period”. Namvarnameh; Papers in Honour of Massoud Azarnoush, Pp: 169-188 (in Persian).
- Khosrowzadeh, A. & Bahraminia, M., 2013, “Neolithic Periods in Western Chaharmahal and Bakhtiari: Newfound Sites in Miankouh Region, Ardal County”. Journal of Faculty of Art and Architecture Department of Archaeology, Vol. 2, No. 3, Pp: 61-80 (in Persian).
- Khosrowzadeh, A., 2015, “The Chalcolithic Period in the Bakhtiari Highlands; Newly Found Sites of Farsan, Chaharmahal va Bakhtiari, Iran”.International Journal of the Society of Iranian Archaeologist, No. 2(2), Pp: 32-53.
- Khosrowzadeh, A., 2016, “Neolithic Period in the FƗrsƗn Area, ChƗhƗr MahƗl-o BakhtiƗri”. The Neolithic of the Iranian Plateau: Recent Research, Berlin, ex oriente, Pp: 75-91.
- Langsdorff, A. & McCown, D., 1942, Tall-I-Bakun A, Season of 1932. Chicago, The Univesrsity of Chicago.
- Nosrati, S., 2011, “The study of the technology of pottery in 4th millennium BC by using laboratory methods of XRD and XRF in north center of Iran(case study of Sialk III and ArismanI and tepe GhabristanII pottery)”. [Unpublished dissertation]. Art University of Isfahan: Faculty of Restoration (in Persian).
- Norouzi, A. A., 2009, “Archaeological studies in the North Karun BasinChaharmahal&Bakhtiari Province”. Journal of Archaeological Studies, No. 2, Pp: 161-176 (in Persian).
- Shirazi, R.; Norouzi, A. A; Heidary, M. & Ahmadi Khoei, Kh., 2015, “New evidence of Chalcolithic nomadic campsites in the highland Zagros, Iran: Saki Abad”. Antiquity Project Gallery, Issue 334, Pp: 344-351.
- Zagarell, A., 1982, The Prehistory of The Northest Bakhtiyari Mountains, Iran; The Rise of a Highland Way of Life, Beihefte Zum Tubinger Atlas des Vorderen Orients 42. Wiesbaden: Dr.Ludwing Reichert Verlag. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 340 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 436 |
||