مسجد تاریخی سنگ بست برگی نو از معماری غزنوی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 12، دوره 11، شماره 31، اسفند 1400، صفحه 289-306 اصل مقاله (1.15 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.17240.1807 | ||
| نویسندگان | ||
| حسین عباس زاده* 1؛ هایده خمسه2؛ محمد مرتضایی3 | ||
| 1دانشــجوی دکتــری باستان شناســی، واحــد علـوم و تحقیقـات دانشـگاه آزاد اسـلامی، تهـران،ایــران. | ||
| 2اســتادیار گــروه باستان شناســی، واحــد ابهــر،دانشــگاه آزاد اســلامی، ابهــر، ایــران. | ||
| 3دانشـیار گروه باسـتان شناسـی دوران اسلامی،پژوهشـکدۀ باسـتان شناسـی، پژوهشـگاه میـراث فرهنگـی و گردشـگری تهـران، ایـران. | ||
| چکیده | ||
| شهر تاریخی سنگ‌بست در مجاورت روستای سنگ‌بست در شمال فریمان واقع شده است. با عنایت به ارزشمند بودن این مجموعۀ تاریخی، این نخستین پژوهش نظام‌مند باستان‌شناسی است که تاکنون انجام پذیرفته است. اهمیت و وسعت محوطه ایجاب می‌کند که انجام پژوهش باستان‌شناسی در یک بنای مشخص از این مجموعۀ وسیع، با هدف معلوم انجام شود؛ بنابراین، مهم‌ترین بنای این شهر منحصربه‌فرد تاریخی، یعنی مسجد جهت انجام گمانه‌زنی جهت بررسی ویژگی‌های معماری آن انتخاب گردید. طبق شواهد و اطلاعات موجود در متون تاریخی این مسجد در زمانی ساخته شده است که سبک معماری خراسانی رو به افول و سبک معماری ایرانیِ رازی رو به گسترش بود؛ لذا ضرورت داشت به این پرسش پاسخ داده شود که مسجد سنگ‌بست با تفکر معماری شیوۀ خراسانی ساخته شده یا شیوۀ رازی؟ و یا ترکیبی از هر دو سبک در آن اجرا شده است؟ این پژوهش به روش توصیفی تاریخی-تحلیلی، مبتنی‌بر کاوش‌های باستان‌شناسی و مستندات و مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است؛ گمانه‌های واقع‌در ضلع جنوبی و قبلۀ مسجد نشان‌داد مسجد مذکور دارای یک ایوان با جرزهای قطور و رفیع و شبستانی در طرفین آن است. در مقابل محراب، منبر مسجد قرار دارد که احتمالاً منبر قرون اولیۀ اسلام تخریب شده و در قرن 8ه.ق. منبری جدید با مصالح آجر و گچ ساخته شده است. به‌نظر می‌رسد مسجد تاریخی سنگ‌بست تا اوایل دورۀ صفوی که رو به افول گذاشته، بارها مرمت شده است. ویژگی‌های معماری پلان بنا نشان می‌دهد که شباهت به آثار شیوۀ خراسانی دارد، اما تزئینات کتیبه‌های کوفی گچ‌بری، و کوفی آجرتراشی، تعیین‌کنندۀ اصالت معماری ایرانی سبک رازی است؛ لذا می‌توان مسجد تاریخی سنگ‌بست را بنایی از دوران گذر از معماری سبک خراسانی به رازی دانست. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سنگ بســت؛ فریمــان؛ معمــاری غزنــوی؛ مســجد سنگ بســت؛ ارســلان جـاذب | ||
| مراجع | ||
|
- ابراهیم‌نیا، مهدی، 1384، «مستندسازی مقبره و میل ایاز». آرشیو نقشۀ سازمان میراث‌فرهنگی گردشگری خراسان رضوی، مشهد.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، 1373، اللباب فی تهذیب الانساب. جلد 2، بیروت: انتشارات دار صادر.
- ابن‌رسته، احمد بن عمر، 1367، الاعلاق النفیسه. بیروت: نشر دار احیاء التراث‌العربی.
- بینش، تقی، 1352، «رابطۀ معماری حرم با بقعۀ سنگ‌بست». نشریه آستان قدس، شمارۀ 39، صص: 68-52.
- پوپ، آرتور، 1387، بررسی هنر ایران. جلد 3، ترجمۀ نوشین‌دخت نفیسی، ویراستار: آرتور پوپ و فیلیس اکرمن، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، صص: 1487-1592.
- پوپ، آرتور؛ و اکرمن، فیلیس، 1387، بررسی هنر ایران. جلد 8، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، صص: 1487-1592.
- سمرقندی، دولتشاه، 1382، تذکرة الشعرا. مصحح: ادوارد براون، تهران: انتشارات اساطیر.
- صالحی‌کاخکی، احمد؛ و موسی‌تبار، نجمه، 1391، «پژوهشی بر شناخت مجموعۀ ارسلان جاذب در دورۀ غزنوی در سنگ‌بست». پژوهش‌های تاریخی، سال 48، دورۀ جدید، سال 4، شمارۀ 16، صص: 120-103.
- ظهیری‌نیشابوری، ظهیرالدین، 1332، سلجوقنامه. تهران: انتشارات کلاله خاور.
- عباس‌زاده، حسین، 1378، «گمانه زنی تعیین حریم سنگ‌بست». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی استان خراسان رضوی، مشهد (منتشر نشده).
- عتبی، محمد بن عبد الجبار، 1334، تاریخ یمینی. ترجمۀ اب‍وال‍ش‍رف ن‍اص‍ح‌‌بن ظف‍رب‍ن‌س‍ع‍د ج‍رف‍ادق‍ان‍ی، تهران: چاپخانۀ محمد علی فردین.
- غروی، مهدی، 1356، «سیمرغ سفید (3)». هنر و مردم، شمارۀ 179، صص: 10-7.
- مطالعات ژئوفیزیک شهر تاریخی سنگ‌بست، 1384، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی استان خراسان رضوی، مشهد (منتشر نشده).
- موسی‌تبار، نجمه، 1391، «بررسی باستان‌شناختی محوطه و مجموعۀ سنگ‌بست». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده).
- هیلن براند، روبرت، 1383، معماری اسلامی شکل، کارکرد و معنی. تهران: انتشارات روزنه.
- موسی تبار، نجمه، احمد. صالحی کاخکی، (1394)، "بازنگری پلان و تزئینات مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز در دورۀ غزنوی"، هنر و تمدن شرق، سال سوم . شماره نهم، صص: 11-24.
- موسی‌تبار، نجمه؛ و صالحی‌کاخکی، احمد، 1395، سنگ‌بست شهری تاریخی از دوران غزنوی. انتشارات فرهنگستان هنر.
- Abbaszadeh, H., 1378, “Speculation on the determination of the sanctuary of Sangbast”. Archive of the General Directorate of Cultural Heritage of Khorasan Razavi Province, Mashhad (Unpublished, in Persian).
- Atabi, M., 1334, Tarikh Yamini. Translated by: Abu al-Sharif Nasheben Zafar Bansad Jorfadghani, Tehran: Mohammad Ali Fardin Printing House (in Persian).
- Binesh, T., 1352, “The relationship between the architecture of the shrine and the tomb of Sangbast”. Holy Astane Magazine, No. 39, Pp: 68-52 (in Persian).
- Ebrahimnia, M, 2005, “Documenting the Tomb and the Mill Ayaz”. Map Archive of Khorasan Razavi Tourism Cultural Heritage Organization, Mashhad (in Persian).
- Geophysical studies of the historical city of Sangbast, 2005, Archive of the General Administration Cultural Heritage of Khorasan Razavi Province, Mashhad (Unpublished, in Persian).
- Gharavi, M., 1356, “The White Phoenix (3)”. Art and People, No. 179, Pp: 10-7 (in Persian).
- Helen Brand, R., 2004, Islamic architecture: form, function and meaning. Tehran: Rozane Publications (in Persian).
- Ibn Rasta, A., 1988, Al-Aaq Al-Nafisa. Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi Publications (in Persian).
- Ibnathir, A., 1373, Al-Labab in the refinement of genealogy. Vol. 2, Beirut: Sader Publications (in Persian).
- Musa Tabar, N. & Salehi Kakhki, A., 2015, “Review of the pan and decorations of the tomb of Arsan Jazeb and Mill Ayaz in the Ghaznavid period”. Art and Civilization of the East, Vol. 3, No, 9, Pp: 11-24 (in Persian).
- Musitbar, N., 2012, “Archaeological study of the site and complex of Sangbast”. Master's thesis. Isfahan University of Arts (Unpublished, in Persian).
- Musitbar, N. & Salehikakhki, A., 2016, Historical Urban Stonework from the Ghaznavid era. Farhangestan Honar Publications (in Persian).
- Pope, A., 2008, A Study of Iranian Art. Vol. 3, Translated by: Noushindokht Nafisi, Editor: Arthur Pope and Phyllis Ackerman, Tehran: Scientific and Cultural Publications, Pp: 1487-1592 (in Persian).
- Pope, A. & Ackerman, Ph., 2008, A Study of Iranian Art. Vol. 8, Tehran: Scientific and Cultural Publications, Pp: 1487-1592 (in Persian).
- Salehikakhki, A. & Musitbar, N., 2012, “Research on recognition of Arsan Jazeb Collection in the Ghaznavid Period in Sangbast”. Historical Research, Vol. 48, New Period, Year 4, No. 16, Pp: 120-103 (in Persian).
- Samarkandi, D., 2003, Tazkerat al-Shoara. Editor: Edward Brown, Tehran: Myth Publications (in Persian).
- Sourdel, D. & Sourdel, J., 1979, “A propos des monument de sangbast”. IRAN, Vol: 7, Pp: 102-114.
- Zahirinishbouri, Z., 1332, Seljuknameh. Tehran: Kalleh Khavar Publications (in Persian). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 461 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 474 |
||