مطالعۀ نقوش تزئینی-آجری بناهای قاجار و پهلوی تهران | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 15، دوره 11، شماره 31، اسفند 1400، صفحه 355-379 اصل مقاله (3.8 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.23476.2282 | ||
| نویسندگان | ||
| زینب عابدیان جلودار1؛ علیرضا شیخی* 2 | ||
| 1کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه صنایع ستی، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| هنر آجرکاری از قدیمی‌ترین و در عین‌حال از زیباترین روش‌های تزئین بنا است که عاملی مهم در شناخت فرهنگ و هویت ایران نیز قلمداد می‌شود. آجرکاری از دوران باستان تا به امروز همواره دچار تحول و گاهی تکامل، چه ازلحاظ شیوۀ تولید و اجرا و چه ازلحاظ تزئینات شده است. در چگونگی تزئینات نمای بیرونی بناها، عوامل بسیاری دخیل هستند که از مهم‌ترین آن‌ها بازتاب تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است؛ با بروز این گونۀ تحولات در دوران قاجار و پهلوی، آجرکاری نیز از رشد خوبی برخوردار شد. هدف، مطالعۀ بصری و عوامل تأثیرگذار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بر تزئینات آجرکاری بناهای قاجار و پهلوی در تهران است؛ از این‌رو، تزئینات آجرکاری بناهای تهران در دوران قاجار و پهلوی چیست و عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تأثیرگذار بر آن کدام است؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و شیوه‌های گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی (مشاهدۀ آثار و عکس‌برداری) است. یافته‌ها نشان داد، آجرکاری این دوران تحت‌تأثیر سه عامل اساسی است؛ 1-عناصر تزئینی هنر اسلامی و سنت‌های گذشته (اسلیمی، اژدها، قطاربندی، نقش‌مایۀ هندسی، مشبک، گلچین، رگ‌چین، فلس‌ماهی)؛ 2-تزئینات جاری اروپا (گل‌فرنگی و تزئینات برجسته، برگ‌کنگر اروپایی1، نروماده ونیزی2، گردنبندی3، برگ‌برگی4 و گلدانی)؛ 3-تزئینات ایران باستان (برگ‌کنگرایرانی، برگ‌پالمت، گل‌نیلوفر‌آبی، زنجیره‌خمپا، فرشتۀ بالدار5، نبرد انسان با موجودات اساطیری، تاج و پَر، پلکان، چینش قرینه پرندگان، سَرعقاب). تزئینات معماری اروپا از اواخر دورۀ «ناصرالدین‌شاه» و تزئینات ایران باستان از دورۀ «احمدشاه»، آجرکاری را تحت‌تأثیر قرار دادند و تا دورۀ پهلوی اول تداوم یافتند. شایان ذکر است این تأثیرگذاری نه‌تنها مخدوش‌کننده نبوده، بلکه در برخی موارد، ترکیب این سه مورد تزئینات بدیعی را ایجاد کرد. نقوش آجرکاری قاجار در مقابل آجرکاری پهلوی تزئینی‌تر است؛ این درحالی است آجرکاری پهلوی با توجه به گسترش باستان‌گرایی نشانگر مفاهیمی عمیق‌تر است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تزئینات معماری؛ هنر قاجار و پهلوی؛ آجرکاری؛ نقوش آجری | ||
| مراجع | ||
|
_ آل‌آقا، مهسا، 1395، «بررسی ویژگی‌های بصری پیکره‌های انسانی در نقش برجسته‌های دورۀ هخامنشی در تخت‌جمشید». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد تصویرسازی، دانشگاه هنر (پردیس فارابی)، استاد راهنما: محمدرضا دادگر.
_ آورزمانی، فریدون، 1393، هنر ساسانی. تهران: پازینه.
- آژند، یعقوب،1376، هنر صفوی، زند، قاجار. تهران: مولی.
_ پاکباز، رویین، 1390، دایرة‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
_ حبیبی، سیدمحسن، 1385، شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر: با تأکید بر دورۀ زمانی 1357-1383. تهران: دفترپژوهش‌های فرهنگی.
_ حسینی، سیدباقر؛ سیدین‌خراسانی، سید زهرا، ۱۳۹۵، مجموعه جامع مصالح شناسی: دفتراول: آجر در معماری زیبایی‌ها و کارایی‌ها. تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
- خسروی، الهه، 1391، «بررسی و نقوش و اشکال پرنده در ایران باستان». فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقش‌مایه، سال 5، شمارۀ 11، صص: 84-69.
_ د. ک چینگ، فرانسیس، 1379، فرهنگ تصویری معماری. ترجمۀ محمد احمدی‌نژاد، اصفهان: نشر خاک.
_ دهباشی، علی، 1363، سفرنامه حاج سیاح به فرنگ. تهران: ناشر.
- رجبی، پرویز، 1355، معماری ایران در عصر پهلوی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
_ سامانیان، صمد؛ و حسن‌زاده، مینا، 1392، «شناخت و جستجوی نقش زنجیرۀ خمپا و جایگاه آن در تمدن‌های باستان». نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دورۀ 18، شمارۀ 2، صص: 15-1.
- ستاری، جلال، 1387، کاروان فرهنگ در فرنگ. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
_ شکفته، عاطفه؛ احمدی، حسین؛ عودباشی، امید، 1394، «تزئینات آجرکاری سلجوقیان و تداوم آن در تزئینات دوران خوارزمشاهی و ایلخانی». فصلنامۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، شمارۀ 6، صص: 106-84.
- شیرازی، علی‌اصغر؛ و یونسی، میلاد، 1390، «تأثیر ملی‌گرایی بر معماری بناهای حکومتی دورۀ پهلوی اول». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دورۀ 1، شمارۀ 4، صص: 59-69.
_ شیرازیان، رضا؛ بوستانی، آرش؛ و جهان‌آبادیان، هادی، 1392، کف‌سازی در بناها و محوطه‌های تاریخی. چاپ اول، تهران: دستان.
_ فلاح‌فر، سعید، 1388، فرهنگ واژه‌های سنتی ایران. تهران: کاوش پرداز.
_ طیبی‌فرد، الیکا سادات، 1388، «نیلوفر و مفاهیم آن در هنر ایران، مصر، هند و چین». پایان‌نامه: دانشگاه هنر، صنایع‌دستی، استاد راهنما: صمد سامانیان.
- قبادیان، وحید، ۱۳۹۳، معماری در دارالخلافۀ ناصری. چاپ پنجم، نشر پشوتن: تهران.
- قاسمی پویا، اقبال، 1377، مدارس جدید در دورۀ قاجاریه. بانیان و پیشروان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- کشمیرشکن، حمید، 1393، هنر معاصرایران. تهران: نظر.
- کیانی، مصطفی، 1392، «بررسی و جایگاه هنر آجرکاری تزئینی در معماری دوره پهلوی اول». نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دورۀ 18، شمارۀ 1، صص: 28-15.
- کیانی، مصطفی، 1383، معماری دورۀ پهلوی اول: دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دورۀ بیست‌ساله معاصر ایران ۱۳۲۰ - ۱۲۹۹». تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
_ گیرشمن، رومن، 1370، هنر ایران در دورۀ پارتی و ساسانی. ترجمۀ بهرام فره‌وشی، تهران: علمی فرهنگی.
_ ماهرالنقش، محمود، 1361، کاشیکاری ایران دوران اسلامی: دفتر اول گره‌کشی. جلد اول، تهران: موزه رضاعباسی.
_ محمدپناه، بهنام، 1391، کهن دیار. تهران: نشرسبزان: چاپ چهاردهم.
_ مختاری، اسکندر، 1390، میراث معماری مدرن ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
_ مبینی، مهتاب؛ و شافعی، آزاده، 1394، «نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی (با تأکید بر نقوش برجسته، فلزکاری و گچ بری)». جلوۀ هنر، شمارۀ 14، صص: 45-64
_ نایب‌زاده، راضیه؛ و سامانیان، صمد، 1395، «نقش و مفهوم اژدها در بافته‌های ایران و چین با تأکید بر دورۀ صفوی ایران و اواخر دورۀ مینگ و اوایل چینگ چین». دو فصلنامۀ علمی_پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، سال 6، شمارۀ 11، بهار و تابستان، صص: 85-69.
- نجمی، ناصر، 1356، دارالخلافه تهران. تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.
- نوروزی‌طلب، حمیدرضا، 1386، از طهران تا تهران، جلوه‌های زندگی، هنر و معماری. تهران: یساولی.
_ نوری‌جمشیدی، زینب، 1396، «مطالعه مقایسه‌ای نقوش آجری در سیمای شهری اصفهان و تهران در زمان پهلوی اول». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد: دانشگاه هنر اصفهان، استاد راهنما: مصطفی کیانی.
- Aleagha, M., 2016,” Study of the visual features of human figures in the reliefs of the Achaemenid period in Persepolis”. Thesis of Master degree, Tehran university of art (In Persian).
- Avarzamani, F., 2014, Sasanian art. Pazineh, Tehran (In Persian).
- Ching, D. K. F., 1995, A visual dictionary of architecture. Translated by: Mohammad Ahadinezhad, Khak, Tehran (In Persian).
- Dehbshi, A., 1984, Travelogue of Haj Sayyah to Farang. Nasher, Tehran, (In Persian).
- Falah Far, S., 2009, Dictionary of Traditional Iranian Words. Kavosh Pardaz, Tehran (In Persian).
- Ghasemi Pouya, A., 1998, New schools in the Qajar period. Founders and leaders, Markaze Nashr Daneshgahi, Tehran, (In Persian).
- Ghirshman, R., 1991, Iranian art in the Parthian and Sassanid eras.(Farehvashi, B. Translator), Elmi Farhangi, Tehran (In Persian).
- Ghobadian, V., 2014, Architecture of Tehran during Naseredin shah period. Pashtoon, Tehran (In Persian).
- Habibi, M., 2004, Description of the intellectual currents of architecture and urban planning in contemporary Iran with emphasis on the period 1357 1383. Daftar Pajuheshhaye Farhangi, Tehran (In Persian).
- Hosseini, B. & Seyedin Khorasani, Z., 2017, Comprehensive collection of materials science. Shahid Rajaee University, Tehran, (In Persian).
- Keshmirshekan, H., 2015, Contemporary Iranian Art. Nazar, Tehran (In Persian).
- Khosravi, E., 2012, “A study of bird motifs and shapes in the art of ancient Iran”. Naghshmayeh, No. 5 (11), Pp: 84-69 (In Persian).
- Kiani, M., 2004, Architecture of the first Pahlavi period. Institute for Iranian Contemporary Historical Studies, Tehran, (In Persian).
- Kiani, M., 2013, “Investigation and position of decorative brickwork in the architecture of the first Pahlavi period”. Honarhaye Ziba, Memari Va ShahrSazi, No. 18 (1), Pp: 15-28, (In Persian).
- Maheronaghsh, M., 1982, Tile of Iran Islamic period. Reza Abbasi museum, Tehran (In Persian).
- Mobini, M. & Shafei, A., (2015). “The role of mythical and sacred plants in Sassanid art”. Jelveh Honar, No. 14, Pp: 45-64 (In Persian).
- Mohammadpanah, B., 2012, Ancient land. Sabzan, Tehran (In Persian).
- Mokhtari, E, 2011, The heritage of modern Iranian architecture. Daftar pajuheshhaye farhangi, Tehran (In Persian).
- Najmi, N., 1977, Dar al-Khalafah of Tehran. Amirkabir, Tehran (In Persian).
- Nouri Jamshidi, Z., 2017, “A comparative study of brick designs in the urban landscape of Isfahan and Tehran during the first Pahlavi period”. Thesis of Master degree, Art University of Isfahan (In Persian).
- Nourozi Talab, H., 2008, From Tehran to Tehran, Yasavoli, Tehran (In Persian).
- Pakbaz, R., 2011, Encyclopedia of art. Farhang Moaser, Tehran (In Persian).
- Rajabi, P., 1976, Iranian architecture in the Pahlavi era. Meli university, Tehran (In Persian).
- Samanian, S. & Hasan Zadeh, M., 2013 “Recognizing and searching for the role of Meandr and its place in ancient civilizations”. Honarhaye Ziba, Honarhaye Tajasomi, No. 18 (1), Pp: 1-15 (In Persian).
- Satari, J., 2008, Caravan culture in Europe. Daftar pajuheshhaye farhangi, Tehran (In Persian).
- Scarcia G. R, 1998, Safavid, Zand, Qajar art, (Ajand, Y. Translator) Mola, Tehran, (In Persian).
- Shekofteh, A.; Ahmadi, H. & Oudbashi, O., 2015, “Seljuk brickwork decorations and its continuation in Khwarazmian and Ilkhanate period decorations”. Journal of Researches in Islamic Architecture, Iran University of Science & Technology, No. 6, Pp: 84-106 (In Persian).
- Shirazi, A. & Younesi, M., 2011, “The Impact of Nationalism on the Architecture of Government Buildings of the First Pahlavi Period”. Motaleat Shahr Irani Eslami, No. 1 (4), Pp: 59-69 (In Persian).
- Shirazian, R.; Boustani, A. & Jahan Abadian, H., 2013, Flooring in buildings and historical sites, Dastan, Tehran (In Persian).
- Tayebi Fard, E., 2009, “Lotus and its concepts in the art of Iran, Egypt, India and China”. Thesis of Master degree, University of Art, (In Persian).
- https://pxhere.com/en/photo/766826?__cf_chl_jschl_tk__=917238c5a3b0f4cdb5f4050f6e1dca7374b4da08-1590854516-0-AYmpCMofGutYelPhPfmSxbP5ygGeZtgeGZ2tYd_K-
- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/12/27/314367/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C-25
- https://www.vam.ac.uk/search?q=Dragon&astyped=
- http://malekmuseum.org/en/artifact/1000.06.00050http://www.miho.or.jp
- http://www.yanic.ir
- Matt Livsey Hammond :(آرشیو عکس (قابل دسترسی از آدرس ایمیل و صفحه
- matt@mattlivseyhammond.co.uk
- https://www.instagram.com/mattlivseyhammond/ | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 674 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,522 |
||