پژوهشی در تاریخ تجارت دریایی ایران و چین نمونه مطالعاتی: بندر تاریخی نجیرم | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 8، دوره 11، شماره 31، اسفند 1400، صفحه 191-218 اصل مقاله (2.63 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.21925.2156 | ||
نویسنده | ||
حسین توفیقیان* | ||
استادیار گروه باستان شناسی دوران تاریخی، پژوهشکدۀ باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
از سدۀ نخستین پیشازمیلاد تجارت بین دنیای شرق و غرب ازطریق جادۀ ابریشم آغاز گردید و کالاهای تجاری، سنن، فرهنگ و باورهای دینی بین تمدنهای چین باستان و سرزمینهای شرق مدیترانه مبادله شد. در کنار مسیرهای خشکی و بههنگام ناامنی جادۀ ابریشم، مسیرهای آبی جایگزین مسیرهای قبلی شده و خلیجفارس حلقۀ اتصال بازارهای چین باستان با سرزمینهای غربیتر گردید. درمیان بنادر تاریخی خلیجفارس، مانند: مهرویان، سینیز، گناوه، ریشهر، سیراف، نایبند، حریره، هرمز قدیم و تیس، بندر کمتر شناخته شدۀ نجیرم، نقش مهمی در تجارت دریایی بر عهده داشته است. این بندر تاریخی بهفاصلۀ (بهخط مستقیم) 60 کیلومتری شمالغربی بندر تاریخی سیراف و 10 کیلومتری غرب شهر بندری دیر واقع شده است. در بررسی و شناسایی باستانشناسی بنادر شمالی خلیجفارس در بهار 1388ه.ش.، بندر تاریخی بتانه که در منابع جغرافیای تاریخی «نجیرم» ذکر شده است مورد بازشناسی و مطالعۀ باستانشناسی قرار گرفت و مواد فرهنگی سطح محوطه بهصورت تصادفی جمعآوری گردید. پراکندگی مواد فرهنگی شامل قطعات سفالی است که رایجترین فرم آنها، فرم اژدری و رایجترین تکنیک تزئین، اسگرافیاتو است؛ همچنین نمونههای سفال لعابدار فیروزهای به فراوانی شناسایی شد. شناسایی دهها قطعه سفالهای چینی، مانند: سلادن، چانگشا و آبیسفید و سکههای چینی حکایت از ارتباطات تجاری گستردۀ ایرانیان با چین باستان از دورۀ ساسانی تا سدههای میانی دوران اسلامی داشت. پرسشهای بنیادی این پژوهش بدینشرح است؛ 1- مواد فرهنگی و وارداتی در بندر تاریخی نجیرم کدامند؟ 2- برپایۀ مقایسۀ مواد فرهنگی بندر نجیرم با سایر نواحی، تجارت دریایی این بندر با سایر بنادر خلیجفارس و تمدنهای دیگر چگونه است؟ در این پژوهش، ضمن معرفی سفال و سکههای متعلق به سلسلههای چین باستان در بندر تاریخی نجیرم، این مواد فرهنگی با سایر محوطههای حوضۀ خلیجفارس مقایسۀ تحلیلی شده است. این مطالعات نشاندهندۀ جایگاه مهم نجیرم در شبکۀ تجارت دریایی درونمنطقهای در خلیجفارس و فرامنطقهای از اقیانوس هند تا شرق آسیا (چین باستان) است. در جادۀ ابریشم دریایی، نجیرم پا به پای بندر تاریخی سیراف، کانون تجارت دریایی در خلیجفارس بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
خلیج فارس؛ بندر تاریخی نجیرم؛ سفال های تاریخی؛ سکه های تاریخی؛ چین باستان؛ بندر بتانه | ||
مراجع | ||
- ابوالفداء 1349، تقویم البلدان. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی 1368، مسالک و ممالک. ترجمۀ ایرج افشار، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، شرکت علمی و فرهنگی.
- ابنبلخی 1371، فارسنامه. براساس متن مصحح: لسترنج و نیکلسن، توضیح و تحشیه از: منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارسشناسی.
- ابنحوقل، 1345، صورةالارض. ترجمۀ دکتر جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- توفیقیان، حسین، 1393، بنادر تاریخی خلیجفارس، دورۀ ساسانی تا صدر اسلام، براساس مطالعات باستانشناسی و باستانشناسی زیر آب. تهران: انتشارات پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری.
- پزار، موریس، 1384، مأموریت در بندر بوشهر گزارش حفاریها و مطالعات باستانشناسی. ترجمۀ سید ضیاء مصلح، توضیحات و تعلیقات: غلامحسین نظامی، بوشهر: انتشارات شروع.
- دریایی، تورج، 1383، شاهنشاهی ساسانی. ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران: انتشارات ققنوس.
- دریایی، تورج، 1386، تجارت دریایی خلیجفارس در اواخر دورۀ باستان. ترجمۀ حسین کیانراد، تهران: بنیاد ایرانشناسی.
- دیولافوا، مادام، 1390، سفرنامۀ دیولافوا ایران و کلده 1920-1843. ترجمۀ علی محمد فرهوشی، تهران: دنیای کتاب.
- سرفراز، علیاکبر، 1384، بررسی و شناسایی آثار باستانی دیر. تهران: مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستانشناسی.
- شوارتس، پاول، 1382، جغرافیایی تاریخ فارس. ترجمۀ جهانداری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- جعفری، سیدمحیالدین، 1384، «زمینشناسی خلیجفارس در ناحیۀ ساحلی سیراف». مجموعه مقالات کنگرۀ بینالمللی سیراف، جلد دوم، بوشهر: بنیاد ایرانشناسی بوشهر، صص: 34-22.
- گاوبه، هانس، 1359، ارجان و کهکیلویه از فتح عرب تا دورۀ صفوی. ترجمۀ سعید فرهودی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی ایران.
- لسترنج، گی، 1373، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمۀ محمد عرفان، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
- عزیزی، سعید، 1397، تاریخ چین از آغاز تا قرن 21. یزد: انتشارات سید علی زداده.
- قدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1385، احسنالتقاسیم فی معرفةالاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، چاپ کاویان، جلد دوم، تهران: انتشارات کومش.
- وایتهاوس، دیوید، 1386، سیراف بندری ساسانی. ترجمۀ محمدرضا سارخانی، مجموعه مقالات خلیجفارس در حدیث دیگران، بهاهتمام: امیرهوشنگ انوری، تهران: بنیاد ایرانشناسی.
- وایتهاوس، دیوید؛ و آندره، ویلیامسون، بیتا، بازرگانی دریایی ساسانی. ترجمۀ گیو آقاسی، تهران: انتشارات آریا.
- وثوقی، محمدباقر، 1384، تاریخ خلیجفارس و ممالک همجوار. تهران: سمت.
- ونکه، رابرتجی، 1381، «غرب ایران در دوره پارت و ساسانی». باستانشناسی غرب ایران، ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت.
- ویلسون، آرنولد، 1384، خلیجفارس. ترجمۀ محمد سعیدی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر.
- ویلیامسون، اندره، 1351، «تجارت در خلیجفارس در دورۀ ساسانیان و در قرون اول و دوم هجریقمری». تهران: مجلۀ باستانشناسی و هنر ایران، شمارۀ ۹ و ۱۰، صص: 151-142.
- Abolfeda, 1971, Taghvim alboldan. Translated by: Abdolmohamad Ayati, Publishing Bonyad Farhang Iran (in Persian).
- Azizi, S., 2019, History of China from the beginning to the 21st century. Yazd, Entesharat Seyd Ali (in Persian).
- Britt, J., 2007, The complete guide to high-fire glazes: glazing and firing. New York, Sterling Company.
- Careter, R.; Challis, K.; Priestman, S. M. N. & Tofighian, H., 2004, “The Bushehr Hinterland Results of the First Season of the Iranian-British Archaeological Survey of Bushehr Province”. Iran, No. XLIV, Pp: 63-103.
- Campbell, G., 2006, The Grove Encyclopedia of Decorative Arts. Vol 2, London, Oxford University Press.
- Chen, K., 2000, Chinese porcelain: art, elegance and appreciation. San Francisco, Long River Press.
- Daryaei, T., 2005, Sassanid Empire. Translated by: Mourteza Saghenfar, Tehran: Entesharat-e ghoghnos (In Persian).
- Daryaei, T., 2008, “Persian Gulf maritime trade in late antiquity”. Translated by: Hossein Kiyanrad, Bonyad-e Iranshenasi (in persain).
- Deng, Y., 2011, Ancient Chinese invention. Cambridge, Cambridge University Press.
- Dewar, R., 2002, Stoneware. Pennsylvania, University Pennsylvania Press.
- Diolafova, M., 2012, “Safarnsameh Diolafova dar Iran and Kaldeh 1920 - 1843”. Translated by: Ali Mohamad Faravashi, Tehran: Donyaye Ketab (in Persian).
- Fang, L., 2011, Chinese ceramics. Cambridge, Cambridge University Press.
- Fuqua, J. A., 2007, “The essence of tea: the effects of Lu yus " Chu' Ching" on the extent of changes”. in tea drinking and the material cultural of Yue ware in Tang China after 78. AD, Nacogdoches, Stephen F. Austin State University.
- Garner, H. M., 1959, “Chinese Celadon Wares”. The Burlington Magazine, No. 101, (678/679), Pp: 64-67.
- Gavbeh, H., 1980, Arjan and Kohkiluyeh from the Arab conquest to the Safavid period. Translated by: Aaeid Farhodi, Tehran: Entesharat-e Anjoman Asar-e Tran (in Persain).
- Gompertz, G. M., 1963, Korean Celadon. London, Faber and Faber.
- Guy, J. 1986, Oriental trade ceramics in South-East Asia, ninth to sixteenth centuries: with a catalogue of Chinese. Vietnamese and Thai wares in Australian collections, Oxford, Oxford University Press.
- Hansman, J., 1985, “Julfar, An Arabian Port. Its Settlement and Far Eastern Ceramic Trade from the 14th to the 18th Centuries”. Royal Asiatic Society Prize Publication Fund, Vol. 22. London.
- Ibn Balkhi, 1993. Farsnameh. Based on Proofreading: Lestering and Nicholson, Explanation and Annotation of Mansor Rastegar Fasaei, Shiraz: Bonyade Fars Shenasi (in Persian).
- Ibn Hoghol, 1967, Sorat Alarz. Translated by: Dr. Jafar Shoar, Tehran: Bonyade Fars Shenasi (in Persian).
- Istakhri, A. I. I. M. F., 1990, “Masalak va Mamalak”. Translated by: Iraj Afshar, Tehran: Sherkat-e Elmi Farhangi (in Persian).
- Jafari, S. M., 2006, “Geology of Persain Gulf in the coastal area”. Majmeh Maghalat Kongereh Siraf, Vol. 2, Boushehr: Bonyad Iranshenasi, Pp: 22-34 (in Persian)
- Krahl, R., 1997, “Vietnamese blue-and-white and related wares”. J. Stevenson & J. Guy (eds). Vietnamese ceramics: a separate tradition. Chicago, Pp: 146-157: 154.
- Kennet, D., 2004, Sasanian and Islamic pottery from Ras al- Khaimeh. classification, chronology and analysis of trade in the western Indian Ocean. Oxford, BAR Int. Ser. 1248.
- Krahl, R., 1986, “Chinese Ceramics in the Topkapi Saray Museum. A Complete Catalogue”. 3 Vols, London, Medley, M., 1976, The Chinese potter, a practical history of Chinese ceramics, Oxford, Pp:146 -152.
- Koechlin, R., 1928, Les ceramiques musulmanes de Suse au Musee du Louvre. MAP, 19.
- Qudsi, A. A. M. A., 2007, Ahsan al-Taqasim fi Maarefa al-Aqalim. Translated by: Ali Naghi Monzavi, Vol. 2, Tehran: Entesharat-e Komesh (in Persian)
- Lee, E., 1956, “The Celadon tradition”. The Bulletin of the Cleveland Museum of Art, Vol. 43 (3) Pp: 46-52.
- Lestering, G., 1995, Historical Geography of the End of the Eastern Caliphate. Translated by: Mohamad Erfani, Tehran: Entesharat-e Elmi Farhangi (in Persain)
- Le Strange, 1912, Province of Fars in Persia in the beginning of the fourteenth century A.D. Londen, the royal aslatic society: 49.
- Medley, M., 1974, Yuan Porcelain and stoneware. London, Faber and Faber.
- Morgan, P., 1991, “New thought on Old Hormuz: Chinese ceramics in the Hormuz region in the thirteenth and fourteenth century, Iran”. Journal of the British Institute of Persian Studies, No. 29, Pp: 67-84.
- Pezar, M., 2006, Mission in Bushehr port Report of excavations and studies. Translated by: Seyd Zia Mosleh, Entesharat Shorou (in Persian)
- Priestman, S. M. N., 2005, Settlement & ceramics in Southern Iran: an analysis of the Sasanian & Islamic periods in the Williamson collection. Durham theses, Durham University. Available at DurhamE-Theses.
- Priestman, S. M. N., 2013, A quantitative archaeological analysis of ceramic exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean, AD c.400 - 1275. University of Southampton, Faculty of Humanities, Doctoral Thesis.
- Rougeulle, A., 1990, “Les importation de ceramique chinoise dans le golf arabo-persique (VIII- X siècles)”. Archeologie Islamiquem No. 2, Pp: 5-46.
- Regina, K.; John Guy, J.; Wilson, K. & Raby, J., 2017, “Tang Blue-and-White”. Arthur M. Sackler Gallery, Washington DC, Smithsonian Institution, Pp: 7-25.
- Sarfaraz, A., 2006, Archaeological Survey of Dayer. Markaz-e Asnad-e Pajoheshkadeye Bastanshenasi (in persian).
- Shoarts, P., 2004, Geographical history of Persia. Trenslated by: Hahandari, Tehran: Anjoman va Mafakher Farhangi (in Persian).
- Stein, M. A., 1937, Archaeological Reconnaissance in India and South Western Iran. London.
- Takahito, M., 1988, Cultural and economic relations between East and West: sea routes. Wiesbaden, Ott Harrassowitz Verlag.
- Tampeo, M., 1989, Maritime trade between China and west: an archeological study of the ceramics from Siraf (Persian Gulf) 8 to 15th century A. D. Oakville, David Brown Book Company.
- Tregear, M., 1987, Chinese ceramics in the Ashmolean Museum: an illustrated handbook to the collections. Oxford, Ashmolean Museum.
- Tofighian, H., 2015, Historical ports of the Persian Gulf, Sassanid period to the beginning of Islam, based on archaeological and under water archaeological studies. Tehran: Entesharat-e Pajoheshgah-e Miras Farhangi (in Persain)
- Valenstein, S., 1988, A hand book of Chinese ceramics. New York, Metropolitan Museum of Art.
- Vanke, R. J., 2003, Western Iran in the Parthian and Sassanid periods. Bastan Shenasi Gharb-e Iran, Translated by: Zahra Basti, Tehran: Samat (in Persain).
- Vosoghi, M. B., 2006, History of the Persian Gulf and neighboring countries. Tehran: Samat (in Persian).
- Watson, O., 2004, “Chinese-Iranian relations: mutual influence of Chinese and Persian ceramics”. Encyclopaedia Iranica, No. V (5), Pp: 455-457.
- White House, D., 2007, Sassanid port of siraf. Translated by: Mohamreza Sarokhani, Majmoeh Maghalat Khalije Fars, Tehran: Bonyade Iranshenasi (in Persain).
- White House, D. & Williamson, A., Sassanid Maritime Commerce. Translated by: Giv Aghasi, Tehran: Entesharat-e Arya. (in Persian).
- Whitehouse, D., 1968, “Excavations at Siraf: first interim report, Iran”. Journal of the British Institute of Persian Studies, No. 6, Pp: 1-22.
- Whitehouse, D., 1971, “Excavation at Siraf: frouth interim report, Iran”. Journal of the British Institute of Persian Studies, No. 9, Pp: 1-17.
- Whitehouse, D., 1976, “Kish”. Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, No. 14, Pp: 146-147.
- Whitfield, R. & Chan, T., 2009, National Museum of Korea. Seoul, National Museum of Korea.
- Wilkinson, Ch. K., 1973, Nishabur: pottery of the early Islamic period. New York, Metropolitan Museum of Art.
- Williamson, A., 1970, “Islamic trade routes in southern Iran”. IRAN Journal of the British Institute of Persian Studies, No. 8, Pp: 177.
- Williamson, A., 1973, “Trade in the Persian Gulf during the Sassanid period and in the first and second centuries AH”. Tehran: Bastanshenasi va Honar Iran, No. 9 & 10, Pp: 142-151. (in Persian).
- Williamson, A., 1987, “Regional distribution of medieval Persian pottery in the light of recent investigations”, Oxford, Studies in Islamic Art, No. 4, Pp: 11-12.
- Wilson, A., 2006, The Persian Gulf. Translated by: Mohamad Saeidi. Tehran: Bongah Tarjemeh va Nashr (in Persain).
- Won-Bok, L., 2009, Royal ceramics of Goryeo Dynasty. Seoul, National Museum of Korea.
- Yun, Y., 2005, The Gompertz and other collection in the Fitzwilliam Museum. Cambridge, Cambridge University Press.
- Zakin, R., 2011, Ceramics- mastering the craft. Wisconsin, Krause Publication
- Zhang, G., Cheng, Z. & Wang, Q., 2000, “Jingdezhen’s Ceramic Civilization: The Past and Today”. Proceedings of the 2015 International Conference on Humanities and Social Science Research, P: 10. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 735 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 717 |