بازسازی نظام تولید دست‌افزار سنگی در ادوار پساپارینه‌سنگی جنوب‌شرق دریای مازندران؛ مطالعه موردی محوطه پنج‌برار رستمکلا | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 1، دوره 11، شماره 31، اسفند 1400، صفحه 7-30 اصل مقاله (1.58 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21362.2109 | ||
| نویسندگان | ||
| حسین رمضان پور1؛ کمال الدین نیک نامی* 2؛ سجاد علی بیگی3 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان شناسی پیش ازتاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران. | ||
| 2استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 3استادیار باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. | ||
| چکیده | ||
| به‌رغم دستیابی انسان به فناوری استفاده از فلزات در پیش‌ازتاریخ، فناوری تراش دستساختههای سنگی اهمیت و کارایی خود را از دست نداد. در برخی از حوزه‌های فرهنگی با توجه به‌دسترسی محلی به منابع سنگ خام و به‌دست‌آوری آسان و کم‌هزینه، این فناوری تا هزارۀ اول پیش‌ازمیلاد به‌شکلی گسترده ادامه یافته است. پس از عصر سنگ و توسعۀ جوامع پیچیدۀ ساختار تولید دستافزارهای سنگی نیز مطابق به‌شرایط از پیچیدگی‌های بیشتری برخوردار شد. در این محدوده زمانی تقاضای بیشتر جوامع گسترده و پیچیده در رابطه با استفاده از دستافزارهای سنگی، منجر به شکل‌گیری نظامهای تخصصی تولید و عرضۀ دستساختههای سنگی شده است. در این پژوهش یکی از نظامهای تولید محصولات سنگی پساپارینه‌سنگی در جنوب‌شرق دریای مازندران مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است تا براساس آن تفاوت‌ها و شباهت‌های فناوری و گونه‌شناسی میان پراکندگی‌های چالش‌برانگیز دستساختههای سنگی دوره‌های پساپارینه‌سنگی و پارینه‌سنگی در محدودۀ جنوب دریای مازندران تبیین گردد؛ اما این‌که این دست‌ساخته‌ها طی چه فرآیندی و با چه زنجیرۀ عملیاتی تولید شده‌اند و چه بقایایی خارج از استقرارهای باستانی از مکان خود برجای گذاشته‌اند، پرسشی است که این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به آن است. پنج پایگاه تولید دستافزارهای سنگی در منطقه‌ای به وسعت چهار کیلومتر مربع شناسایی و مورد بررسی باستان‌شناختی قرار گرفت. پنج‌برار بزرگ‌ترین مکان تولید دست‌افزار سنگی شناسایی شده در منطقه است. در این پژوهش، 796 قطعه دست‌ساخته سنگی به‌دست آمده از محوطۀ پنج‌برار رستمکلا مورد مطالعۀ فناوری و گونه‌شناسی قرار گرفته است. مهم‌ترین محصول این محوطه، تیغه‌های سنگی بلند است. در نتیجه، محوطه‌های شناسایی شده به‌عنوان بخشی از یک نظام گستردۀ تولید دست‌افزار سنگی با محوریت گوهرتپه قلمداد شده‌اند. هم‌چنین با تحلیل توالی تراش از مراحل مقدماتی تا تولید تیغه چگونگی به‌وجود آمدن تراشه‌های شبه لوالوا مورد بحث قرار گرفته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| پساپارینه سنگی؛ نظام تولید دست افزار سنگی؛ توالی تراش؛ گوهرتپه؛ پنج برار | ||
| مراجع | ||
|
- اشمیت، اریخ، 1391، کاوش‌های تپه حصار دامغان، با فصلی دربارۀ کاخ ساسانی تپه حصار. نوشتۀ فیسکه کیمبل، ترجمۀ کورش روستایی، سمنان: ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان.
- اورلت، برونو، 1392، عصر آهن اولیه در پشتکوه لرستان، ترجمۀ کمال‌الدین نیکنامی و امیرساعد موچشی، تهران: سمت.
- جایز، مژگان، 1392، «تغییر خط سیر تولید ریزتیغه‌ها از فراپارینه‌سنگی به نوسنگی در دشت ایذه، شمال‌شرق خوزستان». مجلۀ مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 5، شمارۀ 2، صص: 39-57.
- حاکمی، علی، 1385، گزارش هشت فصل بررسی و کاوش در شهداد (دشت لوت) 1354-1347 شمسی. به‌کوشش: محمود موسوی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی.
- رحتمی، سید مرتضی؛ و ماهفروزی، علی، 1386، «بررسی محوطۀ باز اسپه مله، رستم کلا». دوفصلنامۀ تخصصی پژوهش‌های باستان‌شناسی و علوم میان‌رشته‌ای، نشریۀ مشترک جهاد دانشگاهی، دانشگاه تهران و موزه ملی ایران، سال 4، شمارۀ 5، صص: 107-103.
- رحیمی، الهه، 1385، «بررسی رسوب‌شناسی و محیط‌های رسوبی کواترنری شرق استان مازندران در نکا تا نوکنده». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد زمین‌شناسی. دانشگاه بوعلی سینا، همدان، (منتشر نشده).
- رفیع‌فر، جلال‌الدین، 1387، «صنایع سنگ تراشیده در کنار صندل جنوبی: جیرفت گزارش مقدماتی». در: مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی: تمدن حوزۀ هلیل: جیرفت (1383)، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، صص: 126-115.
- عباسی، قربانعلی، 1390، گزارش پایانی کاوش‌های باستان‌شناختی نرگس‌تپۀ دشت گرگان. تهران: گنجینۀ نقش جهان.
- قصیدیان، الهام، 1397، «در جستجوی کهن‌ترین ساکنان مازندران». آرشیو پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، (منتشر نشده).
- ماهفروزی، علی، 1386، «باستان‌شناسی شرق مازندران با تکیه‌بر کاوش‌های گوهرتپه». گزارش‌های باستان‌شناسی (7)، جلد دوم، مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، صص: 367-347.
- مرادیان، معصومه، 1397، «مطالعه و تحلیل فناوری و گونه‌شناسی دستساختههای سنگی به‌دست آمده از بررسی محوطه‌های کمیشانی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، به‌راهنمایی: کمال‌الدین نیکنامی، گروه باستان‌شناسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (منتشر نشده).
- مرادی، بابک؛ و بختیاری، فاطمه، 1391، «شواهدی جدید از وجود سرپیکان‌های سنگی دورویه در لرستان طی عصر مفرغ». در: گزارش‌های باستان‌شناسی (8)، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسی ایران: حوزۀ غرب، کرمانشاه 1385، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، صص: 110-107.
- موسوی‌کوهپر، سید مهدی، 1386، «گزارش توصیفی بررسی‌های باستان‌شناختی به‌منظور تهیۀ نقشۀ اطلس باستان‌شناسی کشور». آرشیو پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، (منتشر نشده).
- مهندسین مشاور جاماب، 1380، «مطالعۀ طرح جامع آب کشور، حوضۀ ساحلی دریای مازندران». (منتشر نشده).
- نادری، رحمت، 1384، «صنایع‌سنگی اواخر دورۀ پارینه‌سنگی، تنگه شورش، مازندران». چکیده مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسی ایران: حوزۀ شمال و شمال‌شرق، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص: 287-288.
- نگهبان، عزت‌الله، 1372، حفاری هفت تپه دشت خوزستان. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- Andrefsky, W., (Ed.), 2008, Lithic technology: measures of production, use, and curation. Cambridge: Cambridge University Press.
- Andrefsky, W., 2009, “The analysis of stone tool procurement, production, and maintenance”. Journal of Archaeological Research, No. 17(1), Pp: 65-103.
- Ericson, J. E., 1984, “Toward the analysis of lithic production systems”. In: Prehistoric quarries and lithic production (Pp. 1-9). Ericson, J. E and Purdy, B, A., (eds.), Cambridge: Cambridge University Press.
- Ghasidian, E., 2018, “In search of first settlers of Southern Caspian Corridor: the first season of Palaeolithic survey: Neka, Behshahr and Galougah regions”. Report prepared for Iranian Centre for Archaeological Research (Unpublished, in Persian).
- Hakemi, A., 2006, “Archaeological Report of Eight Seasons of Survey and Excavation at Shahdad (Lut Plain) 1968-1975”. Moosavi, M., (ed.), Archaeological Report Monograph, 13, Tehran: Cultural Heritage, Handicraft and Tourism Organization. (in persian).
- Heydari, S., 2004, “Stone raw material sources in Iran: some case studies”. T. Stollner, R. Slotta, und A. Vatandoust (eds.), Persian Antiques Splendor, Mining Crafts and Archaeology in Ancient Iran 1, Pp: 124-129, Deutsches Bergbau-Museum Bochum, Bochum.
- Jafari, M., J., 2013, “Reoprt of the third seasons of archaeological excavation at Lama Cemetery. Iran”. Iranian Archaeology, No. 4, Pp: 58-77.
- Jamab Consulting Engineers, 2001, Study of the National Water Master Plan, Coastal Basin of Mazandaran province., (Unpublished, in persian).
- Jayez, M., 2014, “Shift in the Bladelet Production Process from Epipalaeolithic to Neolithic in the Izeh Plain of Kuzistan, Iran”. Journal of Archaeological Studies, No. 5(2), Pp: 39-57. (in Persian).
- Jayez, M. & Vahdati Nasab, H., 2016, “A separation: Caspian Mesolithic vs Trialetian lithic industry. A research on the excavated site of Komishan, southeast of the Caspian Sea, Iran”. Paléorient, No. 42 (1), Pp: 75-94.
- Khabbaz-Nia, A. R.; Sadeghi, A.; Saidi, A.; Khannazer, N. H.; Vakili, F.; Bahremand, M.; Masoomi, R. & GHomashi. A., 2003, Geological map. sari Sheet. Ministry of Industries and Mines. Geological Survey of Iran.
- Mahfroozi, A., 2007, “Eastern Mazandaran Archaeology, based on excavation of Gohar-Tepe”. Archaeological Reports (7), On The Occasion of The 9th Annual Symposium On Iranian Archaeology. (2nd Volume), Pp: 347-367, Tehran: RCCHTO-ICAR (in Persian).
- Moradi, B. & Bakhtiari, F., 2012, “Bifacial points new evidences from Loristan Bronze age”. Archaeological Reports (8), Proceedings of The International symposium on Iranian Archaeology: Western Region. Cultural Heritage and Tourism Research Institute (in Persian).
- Moradian, M., 2019, “Techno-typological analysis of chipped stone materials from survey of Komishani sites”. MA Thesis in Archaeology. Department of Archaeology, Tehran University, unpublished. (in persian).
- Mousavi Kouhpar, S. M., 2007, “Descriptive Report of Archaeological Surveys for the Mapping of the Iranian Archaeological Atlas”. Report prepared for Iranian Centre Archaeological Research, (Unpublished, in Persian).
- Naderi, R., 2005, “Stone Tools Industry of Late Paleolithic Period. Shoresh Valley, Mazandaran”. International Symposium Archaeology: North & Northeastern Region, Cultural Heritage and Tourism Research Institute, Pp: 287-288. (Abstracts book, in Persian).
- Negahban, E., 1993, Excavation at Haft Tepe, Khuzestan plain. Tehran: Cultural Heritage Organization (in Prsian).
- Overlate, B., 2003, The Early Iron Age in the Posht-i Koh, Luristan. Translated by: Kamal Aldin Niknami & Amir Saed Mochshi. Tehran: SAMT. (in Persian).
- Rafiefar, J., 2008, “Chipped stone industries in Konar Sandal south, Jiroft. preliminary report”. In: First International Conference of Archaeological Research in Jiroft: 2004, The Halil Basin Civilization, Y. Madjidzadeh (ed.), Tehran: Research Center for ICHTO, Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman Province, (In Persian).
- Rahimi, E., 2007, “Quaternary sedimentology and depositional environments of eastern Mazandarn Province from Neka to Nokande”. Msc. Thesis in Geology (sedimentology and sedimentary Petrology), Department of Geoloy Bu Ali Sina University,. (Unpublished in Persian).
- Rahmati, S. M. & Mahfroozi, A., 2007, “Espeh-Male open site survey. Rostamkola”. Journal of Archaeological Research and Interdisciplinary Studies, No. 3 (5), Pp: 103-107 (in Persian).
- Rosen, S. A., 1997, Lithics after the Stone Age: a handbook of stone tools from the Levant. London: Rowman Altamira.
- Schmidt, F., E., 2012, Excavation at Tepe Hissar Damghan. With an additional chapter on the Sasanian Building at tepe Hissar, translated by Kourosh Roustaei. Semnan: Cultural heritage, Handicraft and Tourism Organization of Semnan Province (in Persian)
- Vahdati Nasab, H. V.; Roustaei, K.; Ghamari Fatideh, M.; Shojaeefar, F. & Hashemi Sarvandi, M., 2017, “The first evidence for Late Pleistocene hominin populations on the southern Caspian Sea coast”. Antiquity, No. 91 (355) e1, Project Gallery. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 632 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 591 |
||