جایگاه تفریح و تفرج در کالبد و حیات شهری اصفهان عباسی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 383-408 اصل مقاله (4.17 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.21501.2128 | ||
| نویسندگان | ||
| زینب لاری دارابی1؛ امیر مازیار* 2 | ||
| 1دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران. | ||
| 2استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| با به حکومت رسیدن «شاه عباس اول» (996-1038ه.ق.)، ساختارهای شهر اصفهان در مقام پایتخت سلطنتی (از 1006ه.ق. تا پایان سلسلۀ صفویه) تغییر یافت. طرح توسعۀ شهری اصفهان که با برنامه‌ریزی‌های دقیق سلطنتی همراه بود و بر خواست پادشاهان صفوی جهت نمایش قدرت و شکوه به اروپاییان و در رقابت با همسایگانشان تکیه‌داشت، نویدبخش ایده‌ها و مفاهیم جدیدی از شهرسازی عصر مدرن متقدم، ازجمله فراهم‌آوری محورهای تفریحی و تفرجی در کالبد شهر شد. در این‌میان توجه شاهان صفوی به امر تفریح و اوقات فراغت، نیروی محرکۀ اصلی برای حضور مکرر این ایده در شهر و زندگی مردم عصر صفوی شد. بر این‌اساس اصفهان به شهری متمایز تبدیل شد که به‌نظر می‌رسد ایدۀ تفریح و تفرج برای نخستین‌بار به‌صورت جدی در کالبد این شهر وارد شده باشد؛ همین‌امر شهرسازی اصفهان را از شهرسازی قدیم جدا می‌کند. بررسی و تحلیل فضاهای شهری نوین اصفهان در ارتباط با مقولۀ تفریح و تفرج مسأله پژوهش حاضر است. به‌منظور کندوکاو در ساحت شهرسازی، نخست به‌طور مختصر به توصیف تفریحات عمومی در زندگی روزمره و تفریحات درباری در عصر صفوی می‌پردازیم؛ نظام و سازماندهی موجود حول محور این بحث را بررسی و سپس وارد ساحت شهرسازی اصفهان شده و انطباق و سازگاری آن را در محوریت‌بخشی به ایدۀ مذکور می‌آزماییم. به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری و صورت‌بندی اطلاعات از منابع دست اول عصر صفوی (منابع تاریخ‌نگاری و سفرنامه‌های موجود) و هم‌چنین استفاده از پژوهش‌های معاصر در این باب (چه آن‌هایی که تنها به ایدۀ تفریح در ساحت حیات روزمرۀ عصر صفوی پرداخته‌اند و چه آن‌هایی که در ساحت کالبد شهری این ایده را پی‌گرفته‌اند)، ما را در روند این پژوهش یاری می‌دهند. نتایج حاصل از پژوهش (ترسیم و مستند کردنِ ویژگی‌های کالبدی شهر در رابطه با مقولۀ تفریح و تفرج که به شهرهای مدرن جهان پهلو می‌زند) امکان ترسیم خطی تمایزبخش میان الگوی شهری کهن و نوین در تاریخ شهرسازی ایران و نظر به اصفهان، به مثابه شهری با کالبدی نوین در آستانۀ ورود به جهان مدرن فراهم آورده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تفرجگاه؛ اصفهان؛ مکتب اصفهان؛ معماری و شهرسازی | ||
| مراجع | ||
|
- آژند، یعقوب، 1385، نمایش در دورۀ صفوی. تهران: فرهنگستان هنر.
- اشراقی، احسان، 1353، «اشاره‌ای به تفریحات و نظام تفریحی دوران صفویه». هنر و مردم، 140 و 141: 28 - 35.
- افوشته‌ای‌نظنزی، محمودبن‌هدایت‌الله، 1373، نقاوة‌الآثار فی‌الذکرالاخیار. به‌کوشش: احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- آقابزرگ، نرگس؛ متدین، حشمت‌الله، 1394، «خاستگاه نظری میدان نقش‌جهان». باغ‌نظر، 33: 23-40.
- اولئاریوس، آدام، 1385، سفرنامۀ آدام اولئاریوس: ایران عصرصفوی از نگاه یک آلمانی. ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکارنو.
- بابایی، سوسن، 1398، اصفهان و کاخ‌هایش: کشورداری، تشیع و معماری بزم در آغاز دوران ایران مدرن. ترجمۀ مصطفی امیری، تهران: فرهنگ جاوید.
- بانی‌مسعود، امیر، 1386، مطالعات تاریخی مربوط به خیابان سپه. دفتر مرمتی عمارت خورشید.
- برمن، مارشال، 1392، تجربه مدرنیته. ترجمۀ مراد فرهادپور، تهران: انتشارت طرح نو.
- بلانت، ویلفرد، 1384، اصفهان مروارید ایران. ترجمۀ محمدعلی موسوی فریدنی، به‌کوشش: محمد احمدی‌نژاد، تهران: نشرخاک.
- تاورنیه، ژان‌باتیست، 1382، سفرنامه تاورنیه. ترجمۀ حمید ارباب‌شیرانی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- تحویلدار اصفهانی، میرزا حسین بن محمد ابراهیم، ۱۳۴۲، جغرافیای اصفهان. به‌کوشش: منوچهر ستوده، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
- جعفرپورناصر، ساناز، 1396، «سازمان فضایی شهر تبریز در دورۀ ترکمانان و تأثیر آن بر نظام ارتباطی میان مرکز شهر قدیم با مرکز حکومتی جدید در پایتخت‌های صفویان». فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 4: 65 -80.
- جنابدی، میرزابیگ، 1378، روضة‌الصفویه. به‌کوشش: غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران: انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات محمود افشاریزدی.
- دلاواله، پیترو، 1381، سفرنامۀ پیترو دلاواله. ترجمۀ شجاع‌الدین شفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- رشیدنجفی، عطیه، 1388، حمام‌های تاریخی تبریز. تبریز: انتشارات فن‌آذر.
- روزنامۀ اعتماد، شمارۀ ۳۸۴۸، شنبه ۱۷ تیر ۱۳۹۶، گفتگو با پروفسور «رودی متی»، «ایران یک پارادوکس بزرگ است».
- سانسون، 1346، سفرنامۀ سانسون: وضع کشورشاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی. ترجمۀ تقی تفضلی، تهران: ابن‌سینا.
- شاردن، ژان، 1379، سفرنامۀ شاردن (قسمت اصفهان). ترجمۀ حسین عریضی، به‌کوشش: مرتضی تیموری، اصفهان: نشر گل‌ها.
- شهیدی‌مارنانی، نازنین، 1395، «باغ سعادت‌آباد اصفهان در آینه مثنوی گلزار سعادت». فصلنامۀ مطالعات معماری ایران، 9: 67 - 84.
- عالمی، مهوش، ۱۳۸۷، «باغ‌های شاهی صفوی (صحنه‌ای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی)». ترجمۀ حمیدرضا جیحانی و مریم رضایی‌پور، گلستان هنر، ۱۲: ۴۷-۶۸.
- فلاندن، اوژن، 1356، سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران. ترجمۀ حسین نورصادقی، انتشارات اشراقی.
- فلامکی، محمدمنصور، 1389، گستره‌های معماری. تهران: نشر فضا.
- فلسفی، نصرالله، 1347، زندگانی شاه‌عباس. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا، 1363، سفرنامۀ دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس‌اول. ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران: نشرنو.
- کمپفر، انگلبرت، 1363، سفرنامۀ کمپفر. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- مامفورد، لوئیز، 1385، فرهنگ شهرها. ترجمۀ عارف اقوامی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
- متینی، جلال، 1361، «خیابان». ادبیات و زبان‌ها، ایران‌نامه، 1: 57 -99.
- مته، رودی، ۱۳۹۸، تفریحات ایرانیان (مسکرات و مخدرات از صفویه تا قاجاریه). ترجمۀ مانی صالحی‌علامه، تهران: نامک.
- مروج‌تربتی، خاطره؛ و پورنادری، حسین، 1392، «بررسی تداوم سنت‌های مؤثر در شکل‌گیری پل خواجو براساس مطالعه تطبیقی پل‌های تاریخی شهر اصفهان». باغ‌نظر، 27: 61 - 70.
- منجم‌یزدی، ملاجلال‌الدین، 1366، تاریخ عباسی: شامل وقایع دربار شاه‌عباس. به‌کوشش: سیف‌الله وحیدنیا، انتشارات وحید.
- منشی، اسکندربیگ، 1390، تاریخ عالم‌آرای عباسی. به‌کوشش: فرید مرادی، تهران: انتشارات نگاه.
- همایی‌شیرازی اصفهانی، جلال‌الدین، ۱۳۹۵، تاریخ اصفهان (حوادث و وقایع و حکام و سلاطین اصفهان). به‌کوشش: ماهدخت بانوهمایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- همایی‌شیرازی اصفهانی، جلال‌الدین، ۱۳۹۸، تاریخ اصفهان (جغرافیای اصفهان). به‌کوشش: ماهدخت بانوهمایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هنرفر، لطف‌الله، 1354، «باغ هزارجریب و کوه صفه (بهشت شاه‌عباس)». هنرومردم، 157: 73 - 94.
- سایت مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه. قدیری، حسین، ۱۳۹۵، «تفریح در اسلام».
- https://www.andisheqom.com/fa/article/view/10241/
- سایت راسخون، ۱۳۹۲، «انواع تفریح در منابع اسلامی».
- https://rasekhoon.net/article/show/732574/
- Afoushteh-e-Natanzi, M. H., 1994, Naqavat-o-al-asar fi zekr-I al-akhyiar. by: Ehsan Eshraghi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Aghabzorg, N. & Matin, H., 2015, “Theoretical Origin of Naqsh-i Jahan Square”. Baqe Nazar, 33: 23-40.
- Azhand, Y., 2006, Theatre and Popular Entertainment in Safavid Period. Tehran: Academy of Arts publications.
- Babaei, S., 1398, Isfahan and its palaces: statecrafts, Shi'ism and Architecture of Conviviality in Early Modern Iran. Translated by: Mostafa Amiri, Tehran: Farhang-i Javid Publications.
- Babaie, S. & Kafescioglu, C., 2017, “Istanbul, Isfahan, and Delhi: Imperial Designs and Urban Experiences in the Early Modern Era”. in: A companion to Islamic art and architecture: 846-872.
- Bani Massoud, A., 2007, Historical studies on Sepah Street. The restoration office of Khorshid Mansion.
- Berman, M., 2013, The Experience of Modernity. Translated by: Morad Farhadpour, Tehran: Tarh-i no Publications.
- Blunt, W., 2005, Isfahan: Pearl of Persia. Translated by: Mohammad Ali Mousavi Faridani, by Mohammad Ahmadinejad, Tehran: khak Publications.
- Chardin, J., 2000, Chardin's travelogue (Isfahan section). Translated by: Hossein Arizi & Morteza Teymouri, Isfahan: Golha publications.
- Della Valle, P., 2002, Travelogue of Pietro Della valle. Translated by: Shoja-u-al-Din Shafa, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Figueroa, D. G. S., 1984, Travelogue of Don Garcia de Silva Figueroa, Spanish Ambassador to the Court of Shah Abbas I. Translated by: Gholamreza Samiei, Tehran: Nashr-Ii no.
- Flamaki, M. M., 2010, Architectural Spaces. Tehran: Space publications.
- Flandin, E., 1977, Eugene Flandin's travelogue to Iran. Translated by: Hossein Noursadeghi, Ishraqi Publications.
- Haneda, M., 1996, “The Character of Urbanization of Isfahan in the Later Safavid Period”. in: Safavid Persia, Edited by: Charles Melville: 369-387.
- Honarfar, L., 1975, “The Garden of a Thousand acre and Sofeh Mountain (Paradise of Shah Abbas)”. Art and Culture, 157: 73-94.
- Ishraqi, E., 1353, “A reference to the entertainment and recreational system of the Safavid era”. People and Art, 140 & 141: 28-35.
- Jafarpour Nasser, S., 2017, “Spatial Organization of Tabriz in the Turkmen Period and Its Impact on the Communicational System between the Old City Center and the New Governmental Center in the Safavid Capitals”. Islamic Urban and architectural Culture, 4: 65-80.
- Jonabodi, M., 1999, Rozeh Al-Safaviyeh. by: Gholam Reza Tabatabai Majd, Tehran: Literary and Historical Publications of Mahmoud Afsharizizi Endowments.
- Kaempfer, E., 1984, Kaempfer's Travelogue. Translated by: Kikavous Jahandari, Tehran: Kharazmi Publications.
- Mamford, L., 2006, Culture of Cities. Translated by: Aref Aqvami, Tehran: Ministry of Housing and Urban Development publications.
- Matini, J., 1982, “Street”. Iran name, 1: 57-99.
- Monjem Yazdi, M. J., 1987, Abbasi History: Including the events of the court of Shah Abbas. by: The efforts of Saifullah Vahidnia, Vahid Publications.
- Monshi, I., 2011, Alam Ara-i Abbasi. by: Farid Moradi, Tehran: Negah Publications.
- Morravej Torbati, Kh.; Pournadari, H., 2013, “Study of the Continuation of Effective Traditions in the Formation of Khaju Bridge Based on a Comparative Study of the Historical Bridges of Isfahan”. Baqe Nazar, 27: 61-70.
- Olearius, A., 2006, Travelogue of Adam Olearius: Iran of Safavid period from the Perspective of a German. Translated by: Ahmad Behpour, Tehran: Ebtekar-i no.
- Phalsaphi, N., 1347, Life of Shah Abbas. Tehran: Tehran University Press.
- Rashid Najafi, A., 2009, Historical Bathes of Tabriz. Tabriz: Fan-i Azar Publications
- Sanson, 1346, Sanson's travelogue: State of the Kingdom of Persia during Shah Suleiman the Safavid king. Translated by: Taghi Tafazoli, Tehran: Ibn Sina publications.
- Shahidi-Marnanani, N., 2016, “Isfahan's sa'adat abad Garden in the Mirror of Masnavi-i Golzar-i Sa'adat”. Iranian Architectural Studies periodical, 9: 67-84.
- Tavernier, J.-B., 2003, Travelogue of Tavernier. Translated by: Hamid Arbabashirani, Tehran: Niloufar Publications. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 539 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 401 |
||