تحلیل محتوای قیاسی رابطۀ دینداری و عدالت اجتماعی در نهجالبلاغه | ||
| فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه | ||
| دوره 8، شماره 32، بهمن 1399، صفحه 41-60 اصل مقاله (648.41 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nahj.2020.19643.2372 | ||
| نویسندگان | ||
| معصومه زیوری1؛ هادی نوری* 2؛ محمد رضا غلامی2؛ ابراهیم قاسمی روشن3 | ||
| 1کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران | ||
| 2استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران | ||
| 3استادیار گروه معارف و الهیات دانشگاه گیلان، گیلان، ایران | ||
| چکیده | ||
| پرسش مقاله حاضر این است که کدام نوع دینداری و عدالت اجتماعی در نهجالبلاغه به‌عنوان منبع اصلی اندیشه علی(ع) تبلور یافته است؟ روش پژوهش تحلیل محتوای قیاسی یا جهت‌دار است که در آن متغیرهای دینداری و عدالت اجتماعی بر مبنای نظریههای یینگر و راسینسکی تعریف عملیاتی شدند. دینداری بر اساس سه مقوله ستیزنده، پذیرنده و گریزنده تعریف شد که برای هر کدام یک کد به‌ترتیب واکنش رادیکال، برادری و رفاقت، و آخرت‌گرایی استخراج شد. عدالت اجتماعی به سه مقوله سوسیالیستی، لیبرالیستی و ترکیبی تقسیم گردید که برای هر کدام یک کد به‌ترتیب برابری، شایستگی فردی و انصاف مشخص گردید. از میان خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های نهجالبلاغه تعداد ۷۷ عبارتشامل ۳۷ مورد مرتبط با دینداری و ۴۰ مورد مرتبط با عدالت استخراج شد تا مطابق مفاهیم و مقولات نظری رمزگذاری شوند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دینداری گریزنده با ۲۰ مورد از بیشترین فراوانی در نهجالبلاغه برخوردار است و در مرتبه بعد دینداری پذیرنده با ۱۱ مورد و دینداری ستیزنده با ۶ مورد قرار دارند که نشان می‌دهد نگرش امام علی به دین از تفکر رادیکال فاصله دارد. همچنین عدالت تلفیقی با ۱۷ مورد و عدالت لیبرالیستی با ۱۴ مورد به‌ترتیب دارای بیشترین فراوانی هستند و عدالت سوسیالیستی با ۹ مورد در مرتبه سوم قرار دارد. بدین‌ترتیب، دیدگاه علی(ع) نسبت به دینداری و عدالت اجتماعی با هم هماهنگ است از این جهت که با دور شدن از تفکرات رادیکال مذهبی و سیاست‌های یک‌جانبه لیبرالیستی و سوسیالیستی در جهت توازن زندگی این‌جهانی و آن‌جهانی حرکت می‌کند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عدالت اجتماعی؛ نهجالبلاغه؛ دینداری؛ امام علی(ع)؛ تحلیل محتوا | ||
| مراجع | ||
|
- آرون، ریمون. (۱۳۷۰). مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی. - ارسطو. (۱۳۹۳). سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: امیرکبیر. - احمدی، علی‌اصغر. (۱۳۹۰). «عدالت اجتماعی در نهجالبلاغه: زمینه‌ها، موانع و دستاوردها». معرفت. سال ۲۰، شماره ۱۲، ۱۱۰-۹۳. - احمدی، علی‌اصغر. (۱۳۹۱). عدالت اجتماعی در نهجالبلاغه. قم: بوستان کتاب. - افروغ، عماد. (۱۳۷۷). فضا و جامعه: فضا و نابرابری اجتماعی: ارائة الگـویی بـرای جـدایی‌گزینـی فضـایی و پیامدهای آن. تهران: دانشگاه تربیت مدرس. - ببی، ارل. (۱۳۸۱). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (نظری - عملی). ترجمه رضا فاضل. تهران: سمت. - پورعزت، علی اصغر. (۱۳۸۵). «تحلیل مبانی منطقی طراحی سیستم‌های خط‌مشی گذاری معطوف به عدالت: مقایسه آموزه‌های نهجالبلاغه و برخی از مکاتب فلسفی سیاسی». مدرس علوم انسانی، دوره ۱۰، شماره ۴، ۴۲-۱۷. - تقوایی، مسعود و قنبری، سیروس. (۱۳۸۵). «عدالت، اشتغال و امنیت اجتماعی». اطلاعات سیاسی اقتصادی. شماره 31، ۱۰۵-۹۴. - تیندر، گلن. (۱۳۷۴). تفکر سیاسی. ترجمه محمود صدری. تهران: علمی و فرهنگی. - خوانساری، جمال‌الدین محمد. (۱۳۸۷). شرح غرر الحکم و درر الحکم. قم: تبیان. - خوانساری، علی. (۱۳۹۴). مطالعه تطبیقی عدالت در نهجالبلاغه و اندیشه جان رالز. استاد راهنما: اکبر اشرفی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. دانشکده علوم سیاسی. - درخشه، جلال. (۱۳۹۱). «نسبت اخلاق و سیاست از دیدگاه امام علی(ع)». سیاست. دوره ۴۲، شماره ۳، 37-55. - دورکیم، امیل. (۱۳۸۴). صور ابتدایی حیات دینی. ترجمه نادر سالارزاده. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. - ذوالفقاری، ابوالفضل و حسن زمانی، زهرا. (۱۳۹۳). «بررسی رابطه نوع دینداری با نگرش به عدالت اجتماعی». برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. دوره ۵، شماره 20، ۱۲۴-۹۳. - رالز، جان. (۱۳۸۳). عدالت به‌مثابه انصاف: یک بازگویی. ترجمه عرفان ثابتی. تهران: ققنوس. - دشتی، محمد. (۱۳۷۹). ترجمه نهجالبلاغه، قم: پارسایان. - شجاعی‌زند، علیرضا. (۱۳۸۴). «مدلی برای سنجش دینداری در ایران». جامعه‌شناسی ایران. دوره ۶، شماره ۱، ۶۶-۳۴. - شجاعی‌زند، علیرضا. (۱۳۹۱). «روند شکل‌گیری دینداری». علوم اجتماعی. سال نهم، شماره 2، ۱۰۲-۷۷. - صالحی امیری، سید رضا و رضایی، زهره. (۱۳۷۸). «بررسی مفهوم عدالت اجتماعی».پژوهشنامه عدالت اجتماعی، شماره ۲۶، ۳۷-۱۱. - علمی، قربان. (۱۳۹۵). «عدالت اجتماعی در نهجالبلاغه». پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال ۴۹، شماره یکم، ۹۰-۵۷. - کلانتری، کیومرث و نوری، فاطمه. (۱۳۹۶). «عدالت محاسبه‌گر در نهجالبلاغه». پژوهشنامه نهجالبلاغه، شماره 18، ۹۷-۷۷. - کویره، الکساندر. (۱۳۶۰). سیاست از نظر افلاطون. ترجمه امیرحسین جهانبگلو. تهران: خوارزمی. - گنجی، محمد. (۱۳۸۳). تبیین وضعیت دینداری دانشجویان دانشجویان اصفهان. کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان. - فورست، اینگر. (۱۳۹۰). «دین در حوزة عمومی». ترجمة مجید جعفریان. هفت آسمان. سال ۱۳، شمارة ۴۹، ۱۴۵-۱۶۹. - معمار، ثریا. (۱۳۹۳). «تحلیل جامعه‌شناختی مفهوم عدالت از دیدگاه حضرت علی(ع)». شیعه‌شناسی. دوره ۱۲، شماره ۴۷، ۷۸-۴۷. - میرسندسی، محمد. (۱۳۸۳). سنجش میزان و انواع دینداری در میان دانشجویان. پایان‌نامة دکتری جامعه‌شناسی. دانشگاه تربیت مدرس. - واعظی، احمد. (۱۳۸۳). نقد و بررسی نظریههای عدالت. قم: موسسه امام خمینی. - ناقد، خسرو. (1386). «نکاتی پیرامون عدالت». روزنامه اعتماد. هشتم بهمن ماه. شماره 1601. - هزارجریبی، جعفر. (۱۳۹۰). «بررسی احساس عدالت اجتماعی و عوامل موثر بر آن: مطالعه موردی شهر تهران». جامعه‌شناسی کاربردی. سال ۲۲، شماره ۳، ۶۲-۴۱. - Allport, G. W. & Ross, J. M. (1967), “Personal Religious Orientation and Prejudice”, Journal ofPersonality and Social Psychology, Vol 5, 432-443.
- Eldredge, R. A. (2006), Relationship between religious orientation, religious beliefs, and social justice, Phd dissertation, Southern Illinois University Carbondale.
- Flick, Uwe. (2014). An Introduction to Qualitative Research, Sage Publications Ltd.
- Glock, C. (1962). “Religious Education: On the Study of Religious Commitment”, Survey Research Center, University of California, Berkeley, Volume 57, Issue 4, 98-110.
- Glock, C. and Stark, R. (1965). Religion and Society in Tension, US, Rand McNally & Company.
- Glock, Charles Y. (1972). “On the Study of Religious Commitment”. In Faulkner, Joseph E. (ed.). Religion’s Influence in Contemporary Society: Readings in the Sociology of Religion. Ohio: Charles E. Merrill Publishing Co. pp. 38-56.
- Gunn, B. (2010), Religion, justice are connected, in: https://bangordailynews.com.
- Hsieh, H. F. & Shannon, S. E. (2005), “Three approaches to qualitative content analysis”, Qualitative health research, 15(9), 1277-1288.
- Lenski, G. (1961). The Religious Factor: A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics, and Family Life, Garden City, New York: Doubleday and Company, Inc.
- Mayring P. (2000). “Qualitative Content Analysis”, Forum Qualitative Sozialforschung (FQS), Volume 1, No. 2, Art. 20, 1-18.
- Mische, Patricia M. (2007). “The Significance of Religions for Social Justice and a Culture of Peace”, Journal of Religions, Conflict and Peace, Vol. 1, Issue 1, 1-20.
- Oneill, Sh. (2005). Ciritical theory, democratic justice and globalization, koninklijke brill NV, Leiden press.
- Potter, W. J. and Levine-Donnerstein, D. (1999). “Rethinking Validity and Reliability in Content Analysis”, Journal of Applied Communication Rcsearch, Vol 27, 258-284.
- Shepard, E. W. (1987). “Islam and Ideology: Towards a typology International”, Journal of Middle East Studies, Vol. 19, 307-336.
- Silver, M. (1989). Foundations of Economics Justice, Basil Blackwell.
- Rasinski, K. A. (1987). “What is Fair is Fiar-or-is it”, Journal of Presoality and Social Psychology, No. 53, 201-211.
- Yinger, J. M. (1970). The Scientific Study of Religion, New York: Macmillan.
- Zhang, Y. & Wildemuth, B. M. (2007). Qualitative Analysis of Content,In ils, Unc. Edu. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 446 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 575 |
||