گونه شناسی خانههای تاریخی در بافت قدیم شهر اردبیل | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 189-214 اصل مقاله (2.81 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21973.2162 | ||
نویسندگان | ||
سید مهدی حسینی نیا1؛ کریم حاجی زاده باستانی* 2؛ حبیب شهبازی شیران3؛ رضا رضالو2؛ شاهرخ شیدایی سولا4 | ||
1دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||
2دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||
3استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||
4دانش آموختۀ باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||
چکیده | ||
یکی از عناصر اصلی باقیمانده از بافت کهن شهر اردبیل، خانههای تاریخی است. با توجه به شیوۀ زندگی و رشد شهرنشینی در طی سالیان اخیر، بسیاری از این بناها تخریب و یا در معرض نابودی قرار گرفتهاند. با توجه به این امر، معرفی و گونهشناسی خانههای تاریخی شهر اردبیل و عناصر کالبدی و نگرشهای فرهنگی و اجتماعی بر ساخت آنها ضروری است. روش تحقیق بهصورت تاریخی-تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات برپایۀ مطالعات کتابخانهای و میدانی است. پژوهش حاضر بهدنبال پاسخگویی به این پرسشهاست؛ از نظر کالبدی خانههای این شهر را به چند گونه میتوان تقسیم کرد؟ چه ویژگیهایی بر ساختار کلّی آنها تأثیرگذار بودهاند؟ نتایج پژوهش حاضر دستهبندی خانههای تاریخی شهر براساس ویژگیهای پلان و شکل حیاط، جهتگیری بنا و تالار اصلی، مشخصات سردر خانهها و نحوۀ ورود به فضاهای مختلف بنا، اهمیت بازشوها و نسبت اندازۀ آنها، مصالح و سازۀ و تزئینات بهکار رفته در آنها است. بر ایناساس میتوان آنها را از لحاظ گونهشناسی به چهار دسته تقسیمبندی کرد: دورۀ قاجار با فرم درونگرایی، شامل گونۀ اول: خانههایی با طرح حیاط صلیبیشکل با بافت فشرده و تودرتو، گونۀ دوم: خانههای چند قسمتی با چند حیاط و یا نمای اصلی، در دو مورد در کنار فضاهای تجاری. گونۀ سوم: خانههایی با طرح ایواندار با داشتن تناسب بازشوی بزرگ. گونۀ چهارم: در دورۀ پهلوی اول با فرم برونگرایی، بناهایی با استقرار تودۀ حجمی در یک سمت بالاتر از سطح حیاط، با تأکیدبر اهمیت به نمای بیرونی بنا؛ همچنین الگوهای فرهنگی و اجتماعی مانند: توجه بر رعایت اصل محرمیت در قسمتهای مختلف بنا، تفکیک فضاهای ساختمانی در مقیاس عظیم با دارا بودن فضای عمومی، خصوصی و خدمه و در مقیاس کوچکتر، بهصورت بناهایی با آذینبندی زیاد و یا ساده نشان از رتبهبندی اجتماعی صاحبخانهها میرساند. در خانههای دورۀ پهلوی در الگوهای فرهنگی و اجتماعی تغییرات عمدهای بهوجود آمد، الگوبرداری از معماری غربی؛ در مواردی چون: حذف حیاط اندرونی، توجه به تزئینات بیرونی بنا و استفاده از پلههای داخلی بهصورت آشکار و برروی محور میانی خانه قابلمشاهده است. | ||
کلیدواژهها | ||
اردبیل؛ خانه های تاریخی؛ دورۀ قاجار؛ دورۀ پهلوی اول؛ گونه شناسی خانه ها | ||
مراجع | ||
- آرشیو اسناد ادارۀ کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان اردبیل. - ابنحوقل، 1366، سفرنامۀ ابنحوقل. ترجمۀ جعفر شعار (جلد 2)، تهران: انتشارات امیرکبیر. - ابنخلدون، ابوزید عبدالرحمن بن محمد، 1368، تاریخ ابن خلدون. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی. - بینام، 1387، «برنامۀ راهبردی، حفظ و احیای بافت باارزش فرهنگی، تاریخی شهر اردبیل». سازمان بهسازی و نوسازی شهر اردبیل، اردبیل: ایوان نقش جهان. - پیرمحمدی، محمد؛ رفیعی، وحید، 1394، «تأثیر عوامل اقلیمی در طراحی ساختمان و راه رسیدن به طراحی پایداری». همایش ملی عمران و معماری با رویکردی بر توسعۀ پایدار، فومن: دانشگاه آزاد اسلامی واحد فومن و شفت. - جامعی، بیوک، 1379، نگاهی به آثار و ابنیه تاریخی اردبیل. اردبیل: بیوک جامعی. - جیزد براون، مارک دی کی، 1386، طراحی اقلیمی در معماری. ترجمۀ سعید آقایی، تهران: پرهام نقش. - حسینی، علی؛ فروتن، منوچهر؛ صالحی، سعید، 1397، «گونهشناسی خانههای سنتی اراک». نشریۀ معماری و شهرسازی آرمانشهر»، شمارۀ 11(25)، صص: 27-44. - حموی، یاقوت، 1387، معجم البلدان. ترجمۀ منزوی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی. - خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ طاهرنیان، علی، 1389، «گونهشناسی خانههای بافت قدیم شهر رشت». هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شمارۀ 2(41)، صص: 29-42. - زیادی، رضا، 1389، «چارچوب استراتژیک مدیریت بصری بافتهای تاریخی؛ نمونۀ موردی بافت تاریخی شهر اردبیل». پایاننامۀ برای گرفتن درجۀ کارشناسیارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکدۀ معماری و شهرسازی. - سلطانزاده، حسین؛ قاسمینیا، مازیار، 1390، «گونه شناسی ساختار کالبدی-کارکردی معماری مسکونی استان گلستان». نشریۀ معماری و شهرسازی آرمانشهر، شمارۀ 4(7)، صص: 1-15. - سلطانزاده، حسن، 1372، فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی. - سلطانزاده، حسن، 1396، خانه در فرهنگ ایرانی «مفاهیم و بعضی از کاربردها». تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی. - شاطریان، رضا، 1392، اقلیم و معماری. تهران: ناشر سیمای دانش. - صفری، بابا، 1371، اردبیل در گذرگاه تاریخ (جلد 1 و 3)، اردبیل: دانشگاه آزاد اسلامی. - طاهریسرمد، فائزه؛ عینیفر، علیرضا؛ شاهچراغی، آزاده، 1398، «مقایسۀ تطبیقی گونهشناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دورههای قاجار و پهلوی خانههای سنتی شهر کرمانشاه». پژوهشهای باستانشناسی ایران، سال9، شمارۀ 23، 168-1. - قاسمیسیچانی، مریم؛ معماریان، غلامحسین، 1389، «گونهشناسی خانههای دورۀ قاجار در اصفهان». هویت شهر، 5(7)، صص: 94-87. - قبادیان، وحید، 1393، ابنیۀ سنتی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - پیروزحناچی، پیروز؛ فرحبخش، مرتضی؛ غنایی، معصومه، 1396، «گونهشناسی خانههای تاریخی بافت قدیم شهر مشهد، از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی». نشریۀ مطالعات معماری ایران، شمارۀ 12، صص: 116-97 - معماریان، غلامحسین؛ هاشمی طغرالجردی، مجید؛ حمزهنژاد، مهدی، 1391، «بازشناسی روش آموزشی تاریخی تکاملی مدرسه موراتوری در کارگاه طراحی مجموعههای مسکونی». نشریۀ فناوری و آموزش، مهدی 3(6)، صص: 243-255. - معماریان، غلامحسین؛ طبرسا، محمدعلی، 1392، «گونه و گونهشناسی معماری». انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارۀ 6، صص: 114-103. - هدایتی، محمود محمد، 1391، تاریخ شهر و شهرداران اردبیل. اردبیل: دانشگاه محققاردبیلی. - یوسفیتذکری، مسعود، 1384، «طرح پژوهشی با عنوان: بررسی الگوی مسکن در گذشته و حال در استان اردبیل (نگاهی به خانههای تاریخی اردبیل)». اردبیل: دانشگاه محققاردبیلی. - محمدحسینی، پریسا؛ جوانفروزنده، علی؛ جهانی دولتآباد، اسماعیل؛ حیدری، علیاکبر، 1398، «تحلیل نقش روش زندگی طبقات اجتماعی در الگوی مسکن؛ نمونۀ موردی: خانههای اواخر دورۀ قاجار و اوایل پهلوی در اردبیل». باغ نظر، شمارۀ (76) 16، صص: 44-31. - خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ شیخمهدی، علی؛ طاووسی، محمود، 1394، «ویژگیهای اجتماعی- فرهنگی مسکن بومی». مسکن و محیط روستا، شمارۀ 149، صص: 30-1. - معماریان، غلامحسین، 1384، سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش. - غفوریان، میترا؛ حصاری، الهام؛ پیسخن، مینا، 1395، محرمیت در معماری خانههای سنتی بوشهر. قزوین: جهاد دانشگاهی.
- Polyzoides, S.; Sherwood, R. & Tice. J., 1992, Courtyard Housing in Los Angeles: A Typological Analysis. Princeton, Architectural Press
- Plunz, R., 2016, A History of Housing in New York City. Columbia University Press.revised edition.
- Holl, S., 1995, Pamphlet Architecture (Book 9): Rural and Urban House Types in North America. Princeton Architectural Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 862 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,979 |