بررسی سیر تحول و خاستگاه تالارهای ستون دار در معماری مساجد چوبی آذربایجان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 24، خرداد 1399، صفحه 207-225 اصل مقاله (3.25 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.18194.1886 | ||
نویسندگان | ||
ازیتا بلالی اسکویی1؛ حمیدرضا آشتیانی* 2 | ||
1دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکدهی معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
2دانشجوی کارشناسی ارشد معماری اسلامی، گروه معماری و شهرسازی، دانشکدهی معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. | ||
چکیده | ||
تالارهای ستوندار ریشهای کهن در معماری ایران دارند و در دورههای تاریخی مختلف مورداستفاده قرارگرفتهاند. تالار ستوندار بهدلیل پاسخگویی برای نیاز به داشتن فضاهای تجمعی و نیز شکوهی که این عنصر از طریق کثرت و ارتفاع ستونها، در فضا میآفریند؛ در کاربریهای رسمی، اجتماعی و کاخهای تشریفاتی نمایان شده است. اولین نمونهی آن در تپه حسنلو شناسایی و از دورهی ماد در نوشیجان و گودین، بناهایی با تالار ستوندار کشف شده است. این عنصر در دورهی هخامنشی، در ساختار تالار بارعام و تشریفات بهکار میرود. تالار ستوندار بعد از اسلام، ابتدا برای ساخت شبستان، در مساجد اولیه مورداستفاده قرار گرفت؛ اما دیری نپایید که این عنصر، تنها محدود به ساخت خانهها و مساجد نواحی سردسیر و کوهستانی شد. پرسش پژوهش حاضر، علاوهبر بررسی سیر تحول تالارهای ستوندار، این است که خواستگاه تالارهای ستوندار در مساجد چوبی آذربایجان در دورهی اسلامی کجا بوده است؟ با آغاز دورهی صفوی، طبق کتیبههای موجود، اکثر مساجد این سبک در شهرها و روستاهای آذربایجان، همزمان با حکومت شاهطهماسب اول، ساخته شدند. بهدلیل کمبود کاوشهای باستانشناسی و نبود کتیبهی تاریخ ساخت در برخی دیگر از مساجد چوبی آذربایجان و ماندگاری کمِ تیرها و ستونهای چوبی، نمیتوان در مورد خاستگاه و الگوی اولیهی این مساجد نظر قطعی که موردپذیرش همگی محققین باشد، مطرح کرد. فرضیهی پژوهش حاضر در مورد تاریخ ساخت تالارهای ستوندار در معماری بعد از اسلام در ایران به آغاز دورهی صفوی محدود نمیشود؛ بلکه طبق مطالعات انجامگرفته، یکی از مشخصات بارز معماری سلجوقی در منطقهی آذربایجان، استفاده از تالارهای ستوندار چوبی در ساخت مساجد بومی این منطقه بوده است و ساخت آن در مساجد کشورهای آسیای مرکزی، کشمیر و آناتولی در دورههای قبلتر از صفوی تجربه شده است. شیوهی پژوهش در این مقاله، تاریخی-تفسیری میباشد. همچنین در مطالعات تطبیقی با دیگر نمونههای معماری، از روش بررسی قیاسی نیز بهره گرفته شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
تالار ستوندار؛ چهلستون؛ مسجد چوبی؛ مراغه؛ معماری صفوی | ||
مراجع | ||
آپمپوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران. ترجمهی باقر آیتاللهزاده شیرازی، جلد 3: معماری دوران اسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - آذرنوش، آذرتاش، 1387، چالش میان فارسی و عربی سدههای نخست. تهران: نشر نی. - اومستد، آلبرت تن آیک، 1383، تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمهی محمد مقدم، تهران: علمی و فرهنگی. - بلر، شیلا؛ بلوم، جاناتان، 1381، هنر و معماری اسلامی. ترجمهی یعقوب آژند، تهران: سمت. - پیرنیا، محمدکریم، 1392، سبکشناسی معماری ایرانی. تدوین و گردآوری غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش. - پیرنیا، محمدکریم، 1391، معماری ایرانی. تألیف و تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش. - حجت، عیسی؛ ملکی، مهدی، 1391، «همگرایی سه گونهی بنیادین هندسی و پیدایش هندسهی مسجد ایرانی»، نشریهی هنرهای زیبا. دورهی 17، شمارهی 4، صص:16-5. - خیری، سیروس، 1385، معماری و تزئینات ستاوندهای چوبی دوره صفویه در آذربایجان. تبریز: انتشارات مهد آزادی. - دهقان، ناهید، 1389، نگارههای چوبی مساجد آذربایجان شرقی. تهران: فرهنگستان هنر. - رضائینیا، عباسعلی، 1396، «صورت ایوان در معماری ایرانی، از آغاز تا سدههای نخست اسلامی». دو فصلنامهی مطالعات معماری ایران، شمارهی 11، صص: 144-125. - سلطانزاده، حسین، 1391، «زیباییهای معماری ایران کاخ چهلستون».فصلنامهی معماری و فرهنگ، شمارهی 49، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی. - شرودر، اریک، 1387، «آثار یادمانی برجامانده از دورهی نخست»، صص: 1145-1179 و «دورهی سلجوقی»، صص: 1193-1250، در: آپم پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران، ترجمهی باقر آیتالله زاده شیرازی، جلد3: معماری دوران اسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - کیانی، محمدیوسف، 1393، تاریخ هنر معماری ایران در دورهی اسلامی. تهران: سمت. - گالدیری، اوژن، (2535م. [1355ه.ش.])، «اطلاعاتی راجع به گنبد نظام الملک در مسجد جامع اصفهان». فرهنگ معماری ایران، شمارهی 2 و 3، بهار 2535. - محمدزاده، اصغر، 1397، تاریخ دارالملک مراغه. تهران: نشر اوحدی. - محمدیملایری، محمد، 1379، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. جلدهای 2 و3، تهران: توس. - ورجاوند، پرویز، 1354، «چهلستون مسجد ملارستم مراغه (اثری شکوهمند از معماری چوبی ایران در قرن دهم هجری)». بررسیهای تاریخی، شمارهی 61، صص: 34-11. - ورجاوند، پرویز، 1355، «چهلستونهای پرشکوه بناب (شاهکاری از معماری چوبی آغاز دوران صفویه در آذربایجان)». هنر و مردم، شمارهی 162، صص: 9-5. - ویلبر، دونالد، 1365، معماری اسلامی ایران در دورهی ایلخانان. ترجمهی عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - هیلنبرند، رابرت، 1387، معماری اسلامی، شکل، کارکرد و معنی. باقر آیتاللهزاده شیرازی، تهران: روزنه. - آزاد، میترا، 1384، «بررسی تحول بناهای مذهبی دورهی ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیه اسلامی». رسالهی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیتمدرس، تهران (منتشر نشده). - صفری، ساناز، 1393، «بررسی سیر تحول تالارهای ستوندار در هزاره دوم و اول قبلازمیلاد در ایران، قفقاز و آناتولی». پایاننامهی کارشناسیارشد، گروه باستانشناسی دانشکدهی حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده). - سهدهی، یاسر، 1395، «بازشناسی و تحلیل الگوهای معماری تالارهای شاهان صفوی در شهر اصفهان». پایاننامهی کارشناسیارشد، گروه باستانشناسی دانشکدهی حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده).
- Babaie, S., 1994, Safavid Palaces at Isfahan:Continuity and Changes (1590-1666). New York University. - Babaie, S., 2008, Isfahan and Its Palaces. Statecraft, Shiʻism and the Architecture of Conviviality in Early Modern Iran. Edinburgh University Press. - Coste, P., 1867, Monuments Modernes de la Perse. Paris, Morel. - Dyson, R. H., 1989, “The Iron Age Architecture of Hasanlu: An Essay”, Expedition, vol. 31, No. 2-3, Pp. 107-127. - Dyson, R. H., 2003, “Hasanlu Teppe i. The Site”. Encyclopaedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/hasanlu-teppe-i, (accessed 03/15/2019). - Gopnik, H., 2010, “Why Columned Halls?”. In: The world of Achaemenid Persia, Edited by John Curtis and St John Simpson, Pp. 195-206. - Kleiss, W., 2008, “Urartu in Iran”, Encyclopedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/urartu-in-iran(accessed 03/15/2019). - Koch, E., 1994, “Diwan-Ic Amm and Chihil Sutun: The Audience llalls of Shah Jahan”, In: Muqarnas Online, vol. 11, Yale University Press, Pp. 143–165. - Koch, E., 2011, “The mughal audience hall: a solomonic revival of persepolis in the form of a mosque”. In: Royal Courts in Dynastic States and Empires, Brill, Pp. 313–338 - Koch, E., 2013, “The Wooden Audience Halls of Shah Jahan: Sources and Reconstruction”, In: Muqarnas Online, Brill, Vol. 30, Pp. 351-389. - Young, T. C. Jr., 1966, “Thoughts on the Architecture of Hasanlu IV”.Iranica Antiqua, Vol. 6, Pp. 48-71. - Young, T. C. Jr., 1994, “Architectural Developments in Iron Age Western Iran”. Bulletin of the Canadian Society for Mesopotamian Studies, Vol. 27, Pp. 25-32. - Zander, G., 1968, Travaux de Restauration de Monuments Historiques En Iran. IsMEO. - Hayes, K., 2010, “The wooden hypostyle mosques of Anatolia mosque-and state-building under Mongol suzerainty”. Graduate school Thesis, Middle East technical university. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,074 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,298 |