بررسی انطباق معماری اتاق خارخانه قلعه مچی (دورهی صفویه) با بادهای 120 روزه در شهر باستانی حوض دار سیستان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 24، خرداد 1399، صفحه 187-205 اصل مقاله (590.67 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20756.2067 | ||
نویسندگان | ||
نغمه بهبودی* 1؛ زهره اویسی کیخا2 | ||
1استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدهی هنر و معماری، دانشگاه زابل، سیستانبلوچستان، ایران | ||
2استادیار گروه معماری، دانشکدهی هنر و معماری، دانشگاه زابل، سیستانبلوچستان، ایران. | ||
چکیده | ||
اقلیم گرم و خشک و طاقتفرسای محیط طبیعی منطقهی سیستان، باعثشده است که مردم سیستان در طی ادوار مختلف تاریخی، تجربیات ارزشمندی در تطبیق با محیط ابداع نمایند؛ بنابراین اهمیت شناخت و استفاده از تجربیات تاریخی، مانند «خارخانهی قلعهمَچی» بهعنوان یکی از آثار باستانی دورهی صفویه در انطباق با محیط ضرورت مییابد. از اینرو، هدف پژوهش بررسی انطباق معماری اتاق خارخانهی قلعهمچی با میزان متوسط سرعت بادهای 120 روزهی سیستان است. پرسش پژوهش حاضر اینگونه مطرح میشود که، اتاق خارخانهی قلعهمچی، ازنظر انطباق ساختمانی با جهت بادهای 120 روزهی سیستان و سرعت میانگین 5/6 متر بر ثانیه چگونه عمل میکرده است؟ روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و مبتنیبر مطالعات اسنادی، کتابخانهای و بررسیهای میدانی در سطح شهر باستانی حوضدار سیستان و قلعهمچی است. برای شبیهسازی باد از نرمافزارهای تحلیلی دینامیک سیالات محاسبات (CFD) استفاده شده است. بهسبب پیچیدگی معماری، تولید حجم (توده) هندسی قلعهمچی در نرمافزارهای Ansys و 3D Max انجام گردید. تولید استقلال شبکهی با نرمافزار ANSYS Meshing اجرا شد. از دادههای هواشناسی و نرمافزار WRPLOT View برای شناخت پارامترهای باد استفاده گردید. نتایج شبیهسازی CFD نشان میدهد که «سرعت باد» در بخش دریچه و فضای داخلی اتاق خارخانه، دامنهی عددی بین 00+e93/4 تا 01-e87/9 را دربر میگیرد و در هنگام مواجه با درب خروجی (درب اتاق در جبههی جنوبغربی) بیشترین دامنهی عددی بین 00+e96/2 تا 00+e97/1 را میپیماید؛ همچنین «جهت جریان باد»، بهمحض ورود به اتاق خارخانه بهطور مستقیم و کمی مایل بهسمت راست، به دیوار جنوبی برخورد میکند، جهت جریان باد در بخش ایوان شمالی حالت چرخشی پیدا مینماید که سبب گردش جریان هوا و تهویهی مطبوع در اتاق خارخانه و ایوان شمالی میشود. خروجیهای CFD و اطلاعات باستانشناسی، عملکرد و استفاده از بادهای 120 روزهی سیستان طی ماههای گرم سال در اتاق خارخانهی قلعهمچی را تأیید مینمایند. | ||
کلیدواژهها | ||
شهر حوضدار؛ سیستان؛ قلعهمَچی؛ خارخانه؛ باد؛ CFD | ||
مراجع | ||
ابراهیمزاده، عیسی، 1389، سیستان، خاستگاه مدنیت و شهرنشینی در شرق ایران. تهران: ناشر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول. - احمدی، حسن، 1378، جغرافیای تاریخی سیستان، سفر با سفرنامهها. جلد دوم، تهران: ناشر مؤلف، چاپ اول. - اداره هواشناسی زابل، 1390، «گزارشات سالنامههای آمار هواشناسی» (سالهای مختلف). - ارباببیکس، شیرین؛ افتخاریمقدم، حمیدرضا؛ و عابدینی، محمد، 1388، نیمنگاهی به دارالولایه سیستان و دانشگاه زابل. زابل: انتشارات روابط عمومی دانشگاه زابل، چاپ اول. - افشار سیستانی، ایرج، 1369، سیستان نامه. جلد اول، تهران: نشر مرغ آمین، چاپ اول. - تیت، جی. پی.، 1362، سیستان تاریخ حدود و ثغور جغرافیایی-آثار باستانی و ذکر ساکنین آن. بهاهتمام: رئیسالذاکرین غلامعلی، مشهد: چاپخانهی سعید، انتشارات اداره حفظ و احیای میراثفرهنگی اداره کل ارشاد اسلامی سیستان و بلوچستان، چاپ اول. - حیدریمکرر، حمید؛ میرلطفی، محمودرضا؛ غلامعلی، خمر؛ و بزی، خدارحم، 1380، سیستان خاستگاه آسیاهای بادی در جهان. چاپ روابط عمومی دانشگاه زابل، چاپ اول. - حیدری، ابوالفضل، 1394، «تحلیل شیوههای بومی استفاده از باد در جهت اصلاح معماری مسکن روستایی». رساله جهت دریافت درجه دکترای رشته معماری، اساتید راهنما: اصغر محمدمرادی و غلامحسین معماریان، دانشکدهی معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران. - حیدری، ابوالفضل؛ حیدری، علی؛ و ادیب، آرش، ۱۳۹۱، «شناخت اثر باد بر کالبد روستاهای بومی دشت سیستان و بکارگیری آن در مسکن روستایی امروز، مؤثر در ارتقاء کیفیت شرایط زیست». اولین همایش ملی بیابان، تهران: مرکز تحقیقات بینالمللی بیابان دانشگاه تهران، صص: 1-7. - حیدری، ابوالفضل؛ معماریان، غلامحسین؛ محمدمرادی، اصغر؛ و حسینعلیپور، سید مصطفی، 1393، «بررسی امکانپذیری شیوههای بومی استفاده از باد در جهت بهبود هویت در معماری مسکن روستایی امروز سیستان». نهمین سمپوزیوم پیشرفت-های علوم و تکنولوژی و همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار، با محوریت خوانش هویت ایرانی-اسلامی در معماری و شهرسازی، مشهد: 29 آبان، صص: 1-10. - خلفتبریزی، بن محمدحسین، 1361، برهان قاطع. بهاهتمام: معین محمد، جلد دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم. - خمر، غلامعلی؛ میرلطفی، محمودرضا؛ بزی، خدارحم؛ و حیدریمکرر، حمید 1380، جاذبههای توریستی و سیاحتی سیستان. ناشر: روابط عمومی دانشگاه زابل، چاپ اول. - رخشانی، بدیل، 1391، سیستان. جلد اول، تهران: ناشر افروز، چاپ اول. - زارعی، محمدابراهیم؛ و میردهقان، سید فضلاله، 1395، «نقش الگوی حیاط مرکزی در تعدیل شرایط سخت اقلیم گرم و خشک منطقه یزد». فصلنامهی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارهی 23، صص: 5-18. - زارعی، محمدابراهیم؛ و بهبودی، نغمه، 1395، «بررسی سرعت و فشار حرکت باد در بخش مرکزی سکونتگاه قلعهای ورمال سیستان با بهرهگیری از شبیهسازی CFD». فصلنامهی پژوهشهای معماری اسلامی، شمارهی دهم، سال چهارم، بهار، صص: 94-110. - سرگزی، محمدعلی، 1395، «تأثیر محدوده آسایش حرارتی بر طراحی معماری منطقهی سیستان». مجلهی جغرافیا و آمایش شهری-منطقهای، شمارهی 19، صص: 17-26. - سلیقه، محمد، 1382، «توجه به باد در ساخت کالبد فیزیکی شهر زابل». مجلهی جغرافیا و توسعه، شمارهی 2، پاییز و زمستان، صص: 109-121. - سلیمانی، سارا؛ و بذرافکن، نسیم، 1392، «پایداری شهرها در اقلیم گرم و خشک سیستان». اولین همایش بینالمللی و چهارمین همایش ملی عمران شهری، دانشکدهی فنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، 13- 14 و 15 اسفندماه، صص: 1-6. - سندگل، محمدرضا، 1384، پژوهشی-تحقیقاتی آسیبشناسی مستندنگاری قلعه (عمارت) مچی سیستان. معاونت حفظ و احیاء، اداره کل میراثفرهنگی و گردشگری سیستان و بلوچستان. - سید سجادی، سیدمنصور، 1383، راهنمای مختصر آثار باستانی سیستان. زاهدان: ناشر سازمان مدیریت و برنامهریزی استان سیستان و بلوچستان، چاپ اول. - صفینژاد، جواد، 1366، مبانی جغرافیای انسانی با اشاراتی به جغرافیای انسانی ایران. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. - فرشاد، مهدی، 1376، تاریخ مهندسی در ایران. بهکوشش: سید محمد رئیسی، تهران: انتشارات بلخ، چاپ سوم. - کاوش، حسینعلی، 1377، «شناسایی و معرفی آثار دوران اسلامی سیستان». استاد راهنما: سوسن بیانی، پایاننامه جهت دریافت درجهی کارشناسیارشد رشتهی باستانشناسی، دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران. - کردوانی، پرویز، 1382، «نگاهی به نقش عوامل طبیعی (اقلیم، کوه، دشت و دریا) در زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم در برخی مناطق ایران». نشریهی نامه پژوهش فرهنگی، سال 8، دورهی جدید، شمارهی 8، صص: 127-158. - مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1370، مروج الذهب. ترجمهی ابوالقاسم پاینده، جلد اول و دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم. - معماریان، غلامحسین؛ محمدمرادی، اصغر؛ حسینعلیپور، سیدمصطفی؛ حیدری، ابوالفضل؛ و دودی، سعیده، 1396، «تحلیل رفتار باد در تهویه طبیعی مسکن بومی روستای قلعهنوی سیستان به کمک CFD». نشریهی مسکن و محیط روستا، شمارهی 157، بهار، صص: 21-36. - مولانایی، صلاحالدین؛ و سلیمانی، سارا، 1395، «عناصر با ارزش معماری بومی منطقه سیستان بر مبنای مؤلفههای اقلیمی معماری پایدار». مجلهی علمی- پژوهشی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی باغ نظر، سال 13، شمارهی 41، مهر و آبان، صص: 57-66. - ییت، چارلز ادوارد، 1365، سفرنامه خراسان و سیستان. ترجمهی قدرتالله روشنیزعفرانلو و مهرداد رهبری، تهران: انتشارات یزدان، چاپ اول.
- Bayoumi, O. A. M., 2018, “Nubian Vernacular architecture & contemporary Aswan buildings’ enhancement”. Alexandria Engineering Journal, No. 57, Pp. 875–883. - Heidari, A.; Sahebzadeh, S. & Dalvand, Z., 2017, “Natural Ventilation in Vernacular Architecture of Sistan, Iran; Classification and CFD Study of Compound Rooms”. Sustainability Journal, No. 9, Pp. 1-19. - Poodineh, H., 2017, “Principles of Sustainable Architecture in Sistan Architecture (Case Study: Ghale Nov Village)”. International Journal of Applied Engineering, Vol. 12, NO 10, Pp. 2162-2170. - Sahebzadeh, S.; Heidari, A.; Kamelnia, H. & Baghbani, A., 2017, “Sustainability Features of Iran’s Vernacular Architecture: A Comparative Study between the Architecture of Hot–Arid and Hot–Arid–Windy Regions”. Sustainability Journal, No, 9, Pp. 1-28, doi:10.3390. - Thordal, M. S., Bennetsen, J. C.; Holger, H. & Koss, H., 2019, “Review for practical application of CFD for the determination of wind load on high-rise buildings”. Journal of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics, Vol. 186, Pp. 155-168. - Software Google Earth Pro, 2019 - www.webLakes.com (Software WRPLOT View™, Version 8.0, 2019) - www.irimo.ir (دادههای سایت سازمان هواشناسی، 1398)
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,026 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 754 |