تحلیل ساختارِ ارتباطی و کارکردی محوطهی چیابور؛ استقرارگاهی از دورههای اشکانی-ساسانی در دشت رومشگان، لرستان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 24، خرداد 1399، صفحه 97-120 اصل مقاله (1.57 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20164.2018 | ||
نویسندگان | ||
فرشاد میری* 1؛ رضا مهر آفرین2؛ یونس یوسف وند3 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی دوران تاریخی، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران | ||
2استاد گروه باستانشناسی، دانشکدهی هنر و معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران. | ||
3دانشآموختهی دکتری باستانشناسی، گروه باستانشناسی دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
محوطهی چیابور با مساحتی بیش از ۱۵۰ هکتار، در بخش مرکزیِ شهرستان رومشگان (غرب لرستان) قرار دارد. این محوطه، متشکل از یک تپهی وسیع بهنام «چیابور» و شماری استقرار پیرامونی است که با توجه به شباهتِ مواد فرهنگی، موقعیت شکلگیری و فاصلهی نزدیک آنها نسبت بههم، در طی دورههای اشکانی-ساسانی احتمالاً بهلحاظ سازمانبندی فضایی و زمانی یک محوطهی واحد را تشکیل میدادهاند؛ که میتوان برای هرکدام از آنها نقش و کارکرد خاصی در بافت این محوطه قائل شد. یافتهها باستانشناختی محوطهی چیابور و مطالعهی آن در بافت منطقهای نشان میدهد که حیات این محوطه از دورهی اشکانی آغاز شده و در طی دورهی ساسانی بر رونق و اهمیت آن بهطور نسبی افزوده شده است. هدف پژوهش حاضر که بر مبنای بررسی میدانی و مطالعات کتابخانهای صورت گرفته است، پاسخگویی به این پرسش است که با توجه به شواهد باستانشناختی موجود چه ارتباطِ ساختاری و کارکردی میتوان بین بخشهای مختلف محوطهی چیابور برقرار کرد و هر کدام از این اجزاء چه نقش و جایگاهی در بافت سکونتگاهی محوطهی مذکور داشتهاند؟ یافتههای تحقیق و شواهد موجود باستانشناختی نشان از آن دارد که محوطهی چیابور در دورههای اشکانی-ساسانی از یک محوطهی مرکزی بههمراه تعدادی سازهی نظامی و یک بخش صنعتی تشکیل شده است. با توجه به وسعت زیاد تپه چیابور و تنوع و اهمیت یافتههای فرهنگی آن (قطعات سفال، اشیاء سنگی، بقایای ساقه و پایهستونهای شکسته و سالم) نسبت به محوطههای پیرامون، میتوان این تپه را بهعنوان محوطهی مرکزی یا حاکمنشین درنظر گرفت که بهوسیلهی سه سازهی نظامی موسوم به تُلخندقهای مَمِهجو، رَشی و اِلفَت محافظت میشده است؛ همچنین وجود جوش کوره و بقایای معماری مرتبط با آن در تپه دَرگاوَه، این مکان را بهعنوان بخش صنعتیِ محوطهی چیابور معرفی میکند. | ||
کلیدواژهها | ||
اشکانی-ساسانی؛ رومشگان؛ چیابور؛ ساختارِ ارتباطی و کارکردی | ||
مراجع | ||
- آذرنوش، مسعود، 1386، «گزارش کاوشهای لایهشناختی تپه هگمتانه». مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانه باستانشناسی ایران، گزارشهای باستانشناسی (7)، ویراستار: مجتبی قاسمی سعادتآبادی و علی شریفی، تهران: پژوهشکدهی باستانشناسی، پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، صص: 19-6. - ابراهیمی، سعید؛ و ابوالاحرار، علیرضا، 1387، «بازنگری کاربری تلخندق سرمشهد». خلاصه مقالات دومین همایش بینالمللی جنوب آسیا، شیراز: دانشگاه آزاد واحد کازرون، صص: 83-72. - بزنوال، رولان، 1379، فنآوری طاق در خاور کهن. ترجمهی سیدمحسن حبیبی، تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی (پژوهشگاه). - پرویز، احمد، 1381، «پل و تحول آن در قلمرو ابونجم بدر بن حسنویه». پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشکدهی ادبیات دانشگاه تهران (منتشر نشده). - پرویز، احمد، 1385، «بررسی و شناسایی شهرستان کوهدشت». بایگانی سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - پیرنیا، کریم؛ و افسر، کرامتالله، 1370، راه و رباط در ایران. سازمان میراثفرهنگی و انتشارات آدمین، تهران: چاپ دوم. - ترومپلمن، لئو، 1372، «قبور و آیین تدفین دورهی ساسانی». ترجمهی مولود شادکام، مجله باستانشناسی و تاریخ، شمارهی 15، صص: 37-29. - بینام، 1370، جغرافیای لرستان پیشکوه و پشتکوه. بهکوشش: سکندر امانالهی بهاروند، خرمآباد: انتشارات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی. - چریکوف، نیل، 1358، سیاحتنامه مسیو چریکوف. ترجمهی آبکار مسیحی، بهکوشش: علیاصغر عمران، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی. - حسنپور، عطا، 1391، «فصل دوم کاوش باستانشناختی محوطه باستانی قلعه گوری رماوند (حوضهی سد سیمره، بخش کوهنانی، شهرستان کوهدشت)». سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - حصاری، مرتضی؛ امیری، مصیب، محمدیارلو، مجید؛ و بیکمحمدی، خلیلالله، 1392، «سردوکهای سفالی محوطهی چارآورو در حوضه سد سیمره». مجله پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری، شمارهی 4، دورهی سوم، صص: 96-77. - خسروزاده، علیرضا؛ و عالی، ابوالفضل، 1383. «توصیف، طبقهبندی و تحلیل گونهشناختی سفالهای دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماهنشان (زنجان)». مجموعه مقالات همایش بینالمللی باستانشناسی ایران: حوزهی شمالغرب، بهکوشش: مسعود آذرنوش، صص: 71-45. - دمورگان، ژاک، 1339، جغرافیای غرب ایران. ترجمهی کاظم ودیعی، تبریز: انتشارات چهر. - رهبر، مهدی، 1382، کاوشهای باستانشناسی خورهه. تهران: انتشارات پازینه. - رهبر، مهدی؛ و علیبیگی، سجاد، 1390. «از سرگیری پژوهشهای باستانشناسی به منظور مکانگزینی مکانیابی معبد لائودیسه نهاوند». مجله پیام باستانشناس، شمارهی 15، صص: 166- 131. - رشیدیارزنده، مصطفی، 1390، «الگوهای استقراری دشت میانکوهی رومشگان از روستانشینی متقدم تا روستانشینی متأخر». پایاننامهی کارشناسیارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز (منتشر نشده). - رشیدیارزنده، مصطفی؛ و صفرخانی، سمیرا، 1394، «تأثیر شرایط اقلیمی و زمینریختشناسی بر پراکندگی استقرارهای دورهی روستانشینی دشت رومشگان». مجله پژوهشهای باستانشناسی مدرس، شمارهی 10 و 11، صص: 127- 105. - سرفراز، علیاکبر، 1376، تخت سلیمان. با همکاری: محمدیوسف کیانی، تبریز: انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران، چاپ اول. - شهبازی، سیاوش، 1385، «گزارش فصل اول بررسی و شناسایی باستانشناسی شهرستان درهشهر». سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان ایلام، (منتشر نشده). - علیبیگی، سجاد، 1389، «از سرگیری پژوهشهای باستانشناسی در محوطه پارتی بیستون». پژوهشهای باستانشناسی مدرس، سال دوم، شمارهی سوم، صص: 70-39. - قاسمی، پارسا، 1389، «معرفی سازههای موسوم به تلخندق در قلمرو فارس باستان»، باستانشناسی ایران (1)، صص: 97- 86. - کلایس، ولفرام: 1385، محوطه معروف به دامنه پارتی، در: بیستون، کاوشها و تحقیقات سالهای 67-1963. بهکوشش: ولفرام کلایس و پیتر کالمایر، 1388، ترجمهی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات، اداره کل امور فرهنگی، صص: 120-105. - محمدیفر، یعقوب، 1384، «بررسی و تحلیل آثار و استقرارهای اشکانی در زاگرسمرکزی». رسالهی دکتری، بهراهنمایی: محمدرحیم صراف، دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس (منتشر نشده). - مرادی، بابک، 1384، «بررسی غارها و پناهگاههای صخرهای شهرستان کوهدشت». بایگانی سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - میری، فرشاد، 1393، «تحلیل الگوهای استقراری دشت رومشگان در دورهی اشکانی با استفاده از فناوری Gis». پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشکدهی مرمت حفاظت و دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده). - مردانی، یاسر، 1396، «گزارش تعیین حریم و پیشنهاد عرصه تپه چقابور شهرستان رومشگان». بایگانی سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - مظاهری، خداکرم، 1385، «گزارش فصل دوم بررسی و شناسایی دره سیمره». جهاد دانشگاهی واحد استان ایلام (منتشر نشده). - یوسفوند، یونس؛ و میری، فرشاد، 1398. «کلک تمرخو؛ چهارتاقی نویافته از دورهی ساسانی در غرب لرستان (طرهان)». مجله پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 21، دورهی نهم، صص: 150- 131.
- Bruno, A., 1966, “The Preservation and Restauration of Taq-Kisra”.Mesopotamia, NO. 1, Pp. 89-108. - Delougaz, P. P. & Helen J. K., 1996, Cgogha Mish: The First five Seasons of Excavations, 1961-1971. Edited by: A. Alizadeh. Publication 101, 2 vols. Chicago: Oriental Institute of University of Chicago. - Huff, D., 1977, Aspect Historie et Archeologiques in Ghala Doukhtar. Atechkade, H. Hugi, Ecolepolytechnique, Federal, Zurich, Avril. - Goff, C., 1971, “Luristan Before the Iron Age”, Iran 9: 131-152. - Kleiss, W., 1970, “Zur topographic des partherherhenges in bidtun”.Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 3, Pp. 133-168. - Keall, E. J. & Marquerite J. K., 1981, “The Qaleh-I Yazdigird Pottery: A Statistical Approach”. Iran, No. 19, Pp. 33-80. - Lecomte, O., 1987, “La ceramique Sassanide, Fouilles de Tureng Tepe, sous la direction de Jean Deshayes par Remy Boucharlat et Oliver Lecomte”. Paris, Pp. 93-113. - Stein, A., 1940, Old Routes of Western Iran. London. - Schmidt, E.; Van Loon, M. & Curvers, H., 1989, The Holmes Expedition to Luristan. University of Chicago Publication, 2 Vols. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 513 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 611 |