بررسی الگوهای استقراری عصر مسوسنگ و مفرغ در منطقهی سرایان، خراسان جنوبی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 24، خرداد 1399، صفحه 27-46 اصل مقاله (1.89 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20724.2063 | ||
نویسندگان | ||
بهرام عنانی1؛ فرشید ایروانی قدیم* 2 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی، گروه باستانشناسی دانشکدهی حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
2دانشیار گروه باستانشناسی، دانشکدهی حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||
چکیده | ||
منطقهی سرایان، یکی از مناطق مورد مطالعهی باستانشناسی خراسان جنوبی در سالهای اخیر است که تاکنون مطالعات زیادی در آن انجام نگرفته و پس از بررسی آن در سالهای اخیر بود که به توانمندیها و قابلیتهای آن در دورههای مختلف، بالأخص پیشازتاریخ، تا حدودی پی برده شد. این منطقه از منظر طبیعی دو بخش کوهستانی و دشت را دربر میگیرد که بهلحاظ زیستمحیطی مکانهای مطلوبی را برای شکلگیری استقرارها در گذشته فراهم میکرده است؛ همانگونه که شکلگیری استقرارهای اولیه تاکنون، همیشه وابسته به انواع مختلف عوامل زیستمحیطی بودهاند. یکی از روشهای بررسی و شناسایی عوامل موردنظر در مطالعات باستانشناسی مطالعهی الگوی استقرار و تحلیل استقراری است که به بررسی شکلگیری محوطههای باستانی در انواع بسترهای محیطی میپردازد. بهنظر میرسد برهمکنشهای انسان با محیط در دشت جنوب سرایان شکلگیری یک منظر متمایز را بهدنبال داشته است. پژوهش حاضر به مطالعهی 16 استقرار متعلق به عصر مسوسنگ و مفرغ در منطقهی سرایان میپردازد که در بررسی باستانشناسی بخش مرکزی سرایان شناسایی شدند. این پژوهش برای نخستینبار به بازشناسی مبحث الگوی استقراری در دوران پیشازتاریخ در این منطقه میپردازد. مهمترین پرسشهای موجود، چگونگی شکلگیری استقرارها در منطقه و نوع متغیرهای مؤثر در شکلگیری زیستگاهها در دوران مسوسنگ و مفرغ میباشد؛ بههمین دلیل، ابتدا مقایسهی گونهشناختی دادهها و گاهنگاری نسبی استقرارها انجام گردید و سپس با استفاده از نرمافزار GIS به تحلیل و شناسایی الگوهای استقراری منطقهی سرایان با فاکتورهای مختلف جغرافیای طبیعی و انسانی پرداخته شد. برایناساس، متغیرهای گوناگونی از قبیل: میزان بارش، رودخانهها و بسترهای محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. با این تحلیلها مشخص گردید که نقش متغیرهای مختلف از قبیل: کد ارتفاعی، وضعیت دمایی، دسترسی به منابع آب دائمی در شکلگیری زیستگاهها مشهود است. حتی تعدادی از محوطهها در حاشیهی رودخانههای دائمی ایجاد شدهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
الگوهای استقراری؛ دورهی مس وسنگ؛ عصر مفرغ؛ بررسی باستان شناسی؛ سرایان | ||
مراجع | ||
بیابانی، مهدی، 1376، «در مونوگرافی بخش سرایانی». پایاننامهی کارشناسی علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد. - پاپلییزدی، محمدحسین، 1367، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. - دژمخوی، مریم، 1393، «گزارش بررسی باستانشناسی بخش سهقلعه شهرستان سرایان». آرشیو ادراه کل میراثفرهنگی خراسان جنوبی (منتشره نشده). - رجایى، عبدالحمید، 1378، «ژئومورفولوژى در برنامهریزى». تهران: انتشارات سمت. - سیدسجادی، سیدمنصور، 1388، باستانشناسی شبه قاره هند. تهران: انتشارات سمت. - شریفی، مصطفی؛ شیرازی، روحالله؛ موسویکوهپر، سید مهدی؛ و ماهفروزی، علی، 1395، «شناساییِ الگوهایِ استقراریِ عصر مسوسنگ شرق مازندران». فصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 10، دورهی 6، صص: 66-47. - صدرایی کهنهفرود، علی؛ و عنانی، بهرام، 1396، «بررسی و تحلیل پراکنش فضایی دستافزارها در استقرارگاههای جوامع شکارورز-گردآورنده شرق ایران با استناد بر استقرار نویافته کلاتهشور، سرایان، خراسان جنوبی». نخستین همایش بینالمللی کواترنری ایران، تهران. - عزیزیخرانقی، محمدحسین، 1397، «گزارش گمانهزنی بهمنظور لایهنگاری محوطه کلهکوب آیسک خراسان جنوبی». آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان خراسان جنوبی (منتشر نشده). - علیزاده، عباس، 1386، تئوری و عمل در باستانشناسی. تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری. - عنانی، بهرام، 1390، «گزارش بررسی باستانشناسی بخش مرکزی (آیسک) شهرستان سرایان». آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خراسان جنوبی (منتشر نشده). - عنانی، بهرام، 1391، «فضاهای برهمکنش در شرق ایران براساس یافتههای باستانشناختی محوطه کلهکوب سرایان». پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه سیستانوبلوچستان (منتشر نشده). - عنانی، بهرام؛ محمدیان، فخرالدین؛ و شریفکاظمی، خدیجه، 1393، «بررسی سه آبانبار کتیبهدار فردوس در خراسان جنوبی». نشریهی علمی-پژوهشی پژوهشنامه خراسان بزرگ، دانشگاه بینالمللی امام رضا؟ع؟، شمارهی 16، صص: 25- 13. - عنانی، بهرام؛ شیرازی، روحالله؛ و یوسفی، صاحب، 1393، «ارتباطات فرهنگی منطقهی سرایان در هزارههای چهارم و سوم ق.م.؛ نتایج کاوش در محوطهی کلهکوب سرایان، خراسان جنوبی». نشریهی علمی پژوهشی پژوهشنامه خراسان بزرگ، دانشگاه بینالمللی امام رضا؟ع؟، شمارهی 17، صص: 67- 59. - فاگان، برایان، 1382، سرآغاز، درآمدی بر باستانشناسی. ترجمه: غلامعلی شاملو، تهران: انتشارات سمت. - فلانری، کنت، 1380، «تطور فرهنگی تمدنها». ترجمهی کامیار عبدی، مجلهی انسانشناسی، شمارهی 2، سال اول، مرکز نشر دانشگاهی، صص: 83-50. - قربانی، حمیدرضا، 1384، «برهمکنش اقتصادی-اجتماعی کوچگران و یکجانشینان و نقش آن بر تحول الگوهای استقراری در زاگرسمرکزی در دورهی کالکولیتیک (مردمباستانشناسی)». پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه تربیتمدرس (منتشر نشده). - گاراژیان، عمران، 1382، «نقدی بر کاربرد تئوری و مدلهای مکانمرکزی در باستانشناسی و طرح یک روش با استفاده از قومباستانشناسی». گزارشهای باستانشناسی 2، تهران: انتشارات اداره کل آموزش و تولیدات فرهنگی و پژوهشکده باستانشناسی کشور، صص: 188-173. - مترجم، عباس؛ و الماسی، طیبه، 1392، «بررسی تغییرات فرهنگی دشت کنگاور از دوره مسوسنگ تا پایان عصر مفرغ براساس مدلهای استقراری». فصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران. شمارهی 5، دورهی 3، صص: 62-51. - مجیدزاده، یوسف، 1389، کاوشهای محوطهی باستانی ازبکی، جلد دوم: «سفال». تهران: انتشارات اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان تهران، چاپ اوّل. - مکگرگور، کلنل، 1366، شرح سفری به ایالت خراسان و شمالغرب افغانستان. جلد اول، ترجمهی مجید مهدیزاده، مشهد: انتشارات آستان قدس. - موسویکوهپر، سید مهدی؛حیدریان، محمود؛ آقایاریهیر، محسن؛ وحدتینسب، حامد؛ خطیب شهیدی، حمید؛ و نیستانی، جواد، 1390، «تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطههای باستانی استان مازندران». مجلهی پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شمارهی 75، صص: 19-1. - نظریقهفرخی، زینب؛ هاشمیزرجآباد، حسن؛ فرزین، سامان؛ و عنانی، بهرام، 1397، «تحلیل باستانشناسی زیستمحیطی دشت جنوبی سرایان در دوران اسلامی (براساس الگوهای استقراری)». فصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران. شمارهی 17، دورهی 8، صص: 200-181. - نیکنامی، کمالالدین، 1385، «مبانی نظری باستانشناسی پهندشت». مطالعات باستانشناسی، شمارهی 3، صص: 24-11. - وفایی، آرمان، 1391، «تحلیل فضایی و محیطی استقرارهای مسسنگی دشت اسدآباد». پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان (منتشر نشده). - یاحقی، محمدجعفر؛ و بوذرجمهری، خدیجه، 1374، فردوس/تون (تاریخ و جغرافیا). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
- Aston, M., 1999, Interpretting the landscape. London and New York, Routlesge. - Besenval, R., 2001, “Results of the 1996 Field Season at Miri Qalat (Makran/Pakistan)”. In: Taddei, M. (ed) South Asian Archaeology 1997, Naples. - Christaller, W., 1966, Central Places in SouthernGermany. Engleeood Cliffs, New Jersey. (first published in German 1933). - Dietz, J., 1990, Landscapes as cultural statement. university press of Virginia, London. - De Cardi, B., 1970, “Excavation at Bampur. A third Millennium B.C. Settlement in Pertain Baluchistan”. Anthropological Papers of the American Museum of Natural History, No. 51 (3), Pp. 355-232, New York. - De Cardi, B.; Vita Finzi, C. & Coles, A., 1975, “Archaeological Survey in Northern Oman, 1972”. In: East and west, New servis; Vol. 25, Nos. 1-2. - Eslick, Ch., 1980, “Middle Chalcolithic Pottery from Southwestern Anatolia”. In: American Journal of Archaeology, Vol. 84, No. 1, Pp. 5-14, Published by: Archaeological Institute of America. - Johnson, G. A, 1972, “A Test of the Utility of Central place Theory in Archaeology”. In: P. J. Ucko, G. W. Dimbleby. Tringham, eds. Man, Settlement, and Urbanism, Pp. 769-785, London. Duckworth. - Lonesov, V. I., 2002, “The struggle between life and death in proto-bactrian culture: ritual and conflict”. Mellen studies in anthropology, volume 5. - Majidzadeh, Y., 2008. “Excavation at Tepe Ghabristan, Iran”. IsIAO-ROMA, Vol. VII. - Potts, T. D., 2001. Phase IVC2, Excavations at Tepe Yahya, Iran, 1967- 1975, The Third Millennium. Karkovsky, C. C. L. & D. T. Potts, Peabody Museum Harvard University, American school of Prehistoric Research, Bulletan 45. - Renfrew. C., 1983. “Geography Archaeology and Environment”. the Geographical Journal, vol.149, No. 3, Pp. 316-333, November. - Renfrew, C., & Bahn, P., 1991, Archaeology, Methods and Practice. Themes and Hudson. - Salvatori, S. & Vidale, M., 1997, “Shahr-i Sokhta, 1975-1978”. centeral quarters excavations, IsIAO, Roma. - Sarianidi. V., 2007, Necropolis of Gonur. 23-27 Makriyanni Str, Athens 117 42, Greece. - Shaffer, J. G., 1985, “The Archaeology of Baluchistan: A review”. In: Newsletter of Baluchistan Studies 3, Pp. 63-111. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 631 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 830 |