خوانش عرفانی از شفاعت در نهج‌البلاغه

فریدونی, محمد رضا

doi:10.22084/nahj.2023.28244.2960

	خوانش عرفانی از شفاعت در نهج‌البلاغه
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
مقاله 4، دوره 11، شماره 42، شهریور 1402، صفحه 71-94 اصل مقاله (1.34 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nahj.2023.28244.2960
نویسنده
محمد رضا فریدونی^*
استادیار گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران
چکیده
آموزۀ «شفاعت» از عقاید اسلامی است که از قرن‌ها پیش تا امروز آرای مختلفی در باب آن ابراز شده و حکما و عرفای مسلمان با نگرش‌های متفاوتی که به آموزه‌‌های وحیانی داشته‌اند به تفسیر آن پرداخته‌‌اند. نهج‌البلاغه در مقام یکی از مهم‌ترین متن‌های اسلامی که از لسان معصوم صادر شده شامل فقراتی ارزشمند و حائز اهمیت در باب مقولۀ شفاعت است که تاکنون در تحقیقات و پژوهش‌ها از این منظر مورد بررسی و ارزیابی قرار نگرفته است. عدم التفات به تعالیم وحیانی با تفسیر معصوم در مکتب اهل‌بیت و مغفول ماندن مبانی عارفانه در نحوۀ مواجه با آموزه‌‌های دینی، به بدنۀ حقایق وحیانی آسیب می‌رساند و معارف الهی را یا به سطح ذهن و زبان عوام تنزل می‌دهد یا در مدار بستۀ تعصبات می‌اندازد؛ همانند فهم سلفیون یا شبه‌سلفیون از شفاعت که با شبهه‌افکنی، آن را موجب تحدید قدرت مطلقۀ خدا و نوعی جانبداری از دوستان و میانجی‌گری معنا کرده‌اند. مقاله حاضر با تکیه و تأکید بر فرمایشات امام علی(ع) در نهج‌البلاغه نشان می‌دهد که شفاعت با دو مقولۀ «محبت» در این جهان و «تجسم اعمال» در یوم‌الحشر نسبت و پیوندی ناگسستنی دارد؛ زیرا محبت، عمل صالحی است که انسان از این جهان مادی با خود به دار آخرت می‌‌برد و از آن به نحو شفاعت که صورتِ باطنی محبت است، برخوردار می‌شود؛ و تجسم اعمال، ظهور جسمانی و تعیّن یافتۀ صورت ظاهری و ملکوتی انسان در جهان آخرت است.
کلیدواژه‌ها
امام علی؛ نهج‌البلاغه؛ شفاعت؛ تجسم اعمال؛ محبت؛ عرفان اهل بیتی

مراجع
قرآن کریم (1376). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم. نهج‌البلاغه (1377). ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. صحیفۀ سجادیه (1375) ، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش. کتاب مقدس (1380). ترجمۀ فاضل‌خان همدانی، ویلیام گِلِن، هنری مَرتن، تهران: اساطیر. اوستا (1382). گزارش و پژوهش جلیل دوست خواه، تهران: انتشارات مروارید. آملی، محمدتقی (1384). حیات جاوید، تهران: مرتضوی. ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عزالدین (1418 ق). شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد عبدالکریم النمری، بیروت: دارالکتب العلمیه. ابن‌بابویه، محمد بن علی (صدوق)‏ (1376). الامالی، تهران: کتابچی. --------------------- (1398). التوحید، صَحَحهُ و عَلَّقَ علیه: هاشم حسینی الطهرانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیۀ قم. --------------------- (1362). الخصال، صَحَحهُ و عَلَّقَ علیه: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیۀ قم. --------------------- (1385). علل‌الشرائع، قم‏: مکتبة الداوری المکتبة الحیدریة. ابن‌عربی، محی‌الدین (1418 ق). الفتوحات المکیه، ترجمة و تحقیق: عثمان یحیی و ابراهیم مدکور، بیروت: دارالاحیاء التراث‌العربی. العکبری، محمد بن النعمان (1367 ق). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، لها مقدمة و علیها تعلیقات بقلم: العلامة الشیخ فضل‌اللَّه الزنجانی، تبریز: مکتبة حقیقت. الوزیر، سیدهادی بن ابراهیم (1429). البروج فی اسماء امیرالمؤمنین علیه‌السلام، محقق: شیخ محمد اسلامی یزدی، تهران: منشورات جامعة الادیان و المذاهب. ابن‌منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1426). لسان‌العرب، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات. بحرانی، کمال‌الدین میثم (1428). شرح نهج‌البلاغه، قم: دارالحبیب. حسن‌زاده آملی، حسن (1382). دروس اشارات و تنبیهات نمط هشتم، به اهتمام صادق حسن‌زاده، قم: کتابسرای اشراق. -------------- (1383). دروس شرح اشارات نمط نهم، به اهتمام صادق حسن‌زاده، قم: کتابسرای اشراق. -------------- (1386)، مآثر آثار، تدوین: داود صمدی آملی، قم: الف لام میم. حکیمی، محمدرضا (۱۳۸۶). کلام جاودانه، تهران: دلیل ما. حیدری، سیدکمال (1392). شفاعت، ترجمۀ سید محمدحسین میرلوحی، بازنگری دکترمسعود فکری، تهران: دانشگاه امام صادق(ع). خویی، حبیب‌الله (1434). منهاج‌البراعة، بیروت: دارالمحجة البیضا. شجاعی، محمد (1368). مقالات، تهران: سروش. شیرازی، صدرالدین محمد (۱۴۱۰). اسفار، بیروت: دارالاحیاء التراث‌العربی. طباطبایی، محمدحسین (1385 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، طهران: مطبعة الحیدری. طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو. عطار نیشابوری، فریدالدین (1383). منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن. علامه حلی، ابومنصور جمال‌الدین (1407 ق). کشف‌المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، تحقیق و تعلیق: آیت‌الله علامه حسن حسن‌زادۀ آملی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیۀ قم. عیاشی، محمد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی، سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیه. فیض کاشانی، ملا محسن (1423 ق). علم‌الیقین، محقق: محسن بیدارفر، قم: بیدار. ----------------- (1383). المحجة‌البیضاء، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی. قشیری، عبدالکریم بن هوازن (2000 م). لطائف الاشارات (تفسیر صوفی کامل للقرآن الکریم)، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب. قونوی، صدرالدین (1374). مفتاح الغیب و شرحه مصباح الانس، صَحَّحَهُ و قَدَّمَ له: محمد خواجوی، تهران: مولی. قمی، عباس (1414 ق). سفینة‌البحار، قم: اسوه. -------- (۱۳۷۲). مفاتیح‌الجنان، ترجمۀ موسوی دامغانی، تهران: انتشارات پیام آزادی. قیصری، داوود (۱۳۷۵). شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. کاشانی، ملا فتح‌الله (1366). تنبیه‌الغافلین و تذکرة العارفین، تهران: شرکت انتشارات میقات. کلینی، محمد بن یعقوب (1429 ق). الکافی، قم: دارالحدیث. لاهیجی، محمد (1377). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش کیوان سمیعی، تهران: زوار. محمدی‌فام، حسین (۱۳۹۷). قرآن‌بسندگی، تهران: انتشارات دارالاعلام لمدرسة اهل البیت(ع). مدنی شیرازی، سیدعلی خان (۱۳۹۸). بوستان سالکان در شرح صحیفۀ سرور ساجدان، ترجمۀ حسین صابری، مشهد: آستان قدس رضوی. مصطفوی، حسن (1363). مصباح‌الشریعه، قم: انتشارات قلم. مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة. ------------- (1379). عرفان اسلامی (شرحی جامع بر صحیفۀ سجادیه)، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب. ملکزاده، محمد (1401). جریان شبه‌سلفی در ایران، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. مولانا، جلال‌الدین محمد (1315-1319). مثنوی معنوی، به تصحیح و مقابله و همت محمد رمضانی (کلالۀ خاور) تهران: چاپخانۀ خاور. ------------ (1363). کلیات شمس، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.
آمار تعداد مشاهده مقاله: 447 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 244

سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه بوعلی سینا

خوانش عرفانی از شفاعت در نهج‌البلاغه