از چاله به چاه (نگاه تطبیقی و تلفیقگرا از منظر جامعهشناسی معاصر به مسألههای بنیادی فقر مضاعف و کیفیت زندگی در شهر تهران) | ||
پژوهش های جامعه شناسی معاصر (علمی - پژوهشی) | ||
دوره 12، شماره 23، اسفند 1402، صفحه 169-212 اصل مقاله (1.34 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/csr.2023.27907.2207 | ||
نویسندگان | ||
اصغر مهاجری* 1؛ فاطمه ملک محمدی2؛ مهرداد نوابخش3 | ||
1دانشجوی دکتری جامعهشناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ ارتباطات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
2استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران | ||
3استاد گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ ارتباطات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
از زمانیکه مهاجر فقیر روستایی در چرخه و فرآیند معیوب توسعهنیافتگی، از «چالۀ روستا برمیخیزد و به چاهی در شهر میافتد»، فقر مضاعف جوانه میزند و انواع کارکردهای منفی خواسته و ناخواسته آن پدیدار و آشکار میشود. براساس ناسازگاری، تعارض و تناقض میان وضع مطلوب کیفیت زندگی شهری با وضع موجود آن در جامعۀ آماری پژوهش حاضر، بررسی جامعهشناختی با رویکرد تطبیقی، تلفیقگرا و بینرشتهای در برخی از مناطق شهر تهران به سامان آمد که بخشی از یافتههای آن در پژوهش حاضر تدوین و گزارش میشود. پژوهش مزبور با بهرهمندی از روشهای آمیخته و با حمایت نظام نظری تلفیقی در قلمرو و دامنۀ شهری مناطق 10 و 17 شهرداری تهران، انجامیافت و در بخش کمّی و پیمایش پژوهش با شیوۀ نمونهگیری G.power 400 واحد نمونه/ خانوار شهری انتخاب و با ابزار گردآوری پرسشنامه با میزان روایی حدود 94% آزمون آلفا کرنباخ، سنجش شدند که نتیجۀ برخی از آنها در بخش تبیینی نوشتار حاضر، گزارش شده است. فرهنگ فقر شهری، فقرفضای شهری، آسیبهای شهری در این مناطق محسوس و در عینحال متفاوت و متمایز است که در فرضیۀ آزمایی پژوهش، سهم قابلتوجه و تعیینکنندهای هرکدام در تبیین میزان کیفیت زندگی شهری محلههای این مناطق آزمون شدند. نتایج آزمون مدل نظری پژوهش بیانگر این است که؛ برساخت سازه کیفیت زندگی شهری محلههای مناطق 10 و 17 شهری شهرداری تهران از عامل زمینهای فرهنگ فقر شهری با ضریب تأثیر 46%، از عامل زمینهای فقر فضای شهری با ضریب تأثیر 26 و از عامل آسیبهای شهری (باضریب تأثیر 14%) و در کل حدود 85% متأثر است؛ بهعبارت دیگر، عامل پیامدی سازۀ چندبُعدی، پیچیده و پایدار ساختمان کیفیت زندگی شهری، ترجمان و بازنمایی زنجیرۀ از عاملهای ناشی از فرآیند فقر مضاعف و توسعۀ نامتوازن شهر تهران است که در قالب یک مدل علی به آزمون کشیده شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
توسعۀ پایدار؛ کیفیت زندگی شهری؛ فرهنگ فقر شهری؛ آسیبهای شهری؛ فقرمضاعف | ||
مراجع | ||
- احمدی، قادر؛ و نادری کروندان، سونیا، (1392). «مطالعۀ تطبیقی کیفیت زندگی در محلات بافت جدید و قدیم شهری (نمونۀ موردی: محلۀ شهرک قدس و قطارچیان شهر سنندج)». فصلنامۀ مطالعات شهری، 2(8): 71-81. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_6423.html - ایمانی، محمدتقی، (1389). مبانی پارادایمی روشهای تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول. - باقریکشکولی، علی؛ و ذاکریان، ملیحه، (1399). فقر و خشونت شهری (ماهیت و مفاهیم). تهران: انتشارات صالحیان. - بوردیو، پیر، (1395). تایمز: نقد اجتماعی قضاوتهای ذوقی. ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: ناشر ثالث. - پوراحمد، احمد؛ فرجیملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ و لطفی، صدیقه، (1391). «تحلیل طبقهبندی کیفیّت زندگی شهری با روش SAW». پژوهشهای جغرافیای انسانی، 44(4): 21-44. https://doi.org/10.22059/jhgr.2013.29382 - پورطاهری، مهدی؛ افتخاری، عبدالرضا؛ و فتاحی، رکنالدین، (1390). «ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی، (مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی، استان لرستان)». پژوهشهای جغرافیای انسانی، 43(2): 13-33. https://jhgr.ut.ac.ir/article_24492.html - پیران، پرویز، (1384). «فقر و جنبشهای اجتماعی در ایران». فصلنامۀ رفا اجتماعی، 5(18): 17-62. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1930-fa.html - توانا، مصطفی؛ و صوفینیستانی، مینا، (1395). «سنجش عوامل محیط کالبدی مؤثر بر آسیبهای اجتماعی در بافتهای پراکنده روی شهری، نمونۀ مورد مطالعه: محلۀ شادآباد تهران». اولین همایش سراسری مباحث کلیدی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی ایران، گرگان. - تودارو، مایکل، (1399). توسعۀ اقتصادی در جهان سوم. ترجمۀ محمدحسین فرجادی، تهران: انتشارات کوهسار، چاپ نوزدهم. - حاجینژاد، علی؛ قادری، جعفر؛ و قاسمیقاسموند، عزتالله، (1395). «تحلیل و ارزیابی نابرابریهای کیفیت زندگی در محلات شهری (نمونه موردی: شهر فارسان)». برنامهریزی منطقهای، 6(21): 167-178. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1395.6.21.13.1 - خادمالحسینی، احمد؛ منصوریان، حسین؛ و ستاری، محمدحسین، (1389). «سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی شهری (مورد: شهر نورآباد، استان لرستان)». جغرافیا و مطالعات محیطی، 1(3): 45-60. https://www.sid.ir/paper/186431/fa - زاهدیاصل، محمد، (1397). آسیبهای اجتماعی از منظر مددکاری اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ سوم. - زبردست، اسفندیار؛ و حبیبی، سارا، (1388). «بررسی پدیده پراکندهرویی و علل آن در شهر زنجان». هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 1(38): 115-124. https://sid.ir/paper/154401/fa - زند، فرهاد؛ شاهکرمی، مصطفی؛ و کیمیاییفرد، فهیمه، (1395). »سنجش شاخصهای کیفیت عینی و ذهنی در زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر خرم آباد)». چهارمین کنگره بینالمللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس، دانشگاه شهید بهشتی. - زنگیآبادی، علی؛ پرهیز، فریاد؛ و خیامباشی، احسان، (1394). «تحلیل زمانی- مکانی آسیبهای اجتماعی مرتبط با مواد مخدر (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران)». پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 4(1): 95-116. DOR: 20.1001.1.23221453.1394.4.1.7.5 - سعیدی، علیاصغر؛ حسینآبادی، مهدی؛ و بهرامی، اردشیر، (1391). «بررسی رابطه احداث پروژههای توسعۀ شهری و آسیبهای اجتماعی (مورد مطالعه: سوله بازیافت پل کن منطقۀ 9 تهران)». فصلنامۀ مطالعات شهری، 2(3): 147-109. https://www.sid.ir/paper/210310/fa - سلیمانی، محمد؛ منصوریان، حسین؛ و براتی، زهرا، (1392). «سنجش کیفیت زندگی در محلههای در حال گذار شهری، (مورد مطالعه: محله دروازه شمیران از منطقه 12 شهر تهران)». انجمن جغرافیای ایران، 11(38): 75- 51. https://www.sid.ir/paper/150451/fa - شهرداری تهران، (13959. دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی. گزارش طرح مطالعاتی رضایت شهروندان تهران. - فیروزی، محمدعلی؛ و مدانلوجویباری، مسعود، (1396). «واکاوی آسیبهای اجتماعی در محلات فرسوده شهری (نمونه موردی: منطقه سه شهر ساری)». مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، 7(24): 47-60. https://gps.gu.ac.ir/article_50828.html - کریمیانگله، شهاب؛ تقیپوی، هاجر؛ و بیات، پرویز، (1395). «تحلیل و بررسی آسیبهای فرهنگی و اجتماعی در فضای شهری». اولین همایش بینالمللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعۀ شهری، تبریز. - کوکبی، افشین، (1384). «برنامهریزی بهمنظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرمآباد». پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، منتشر نشده). - کرسول، جان، (1398). پویش کیفی و طرح پژوهش. ترجمۀ حسن داناییفرد و حسین کاظمی، تهران: انتشارات صفار. - گنجی، والیه، (1387). «ارتباط فقر با میزان رعایت قانون حاشیهنشینان و شکلگیری آسیبهای اجتماعی». علوم اجتماعی، 4(16): 115-131. https://sanad.iau.ir/journal/aukh/Article/527847?jid=527847 - گیدنز، آنتونی، (1384). جامعهشناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشر نی، چاپ پانزدهم. - لوئیس، اسکار، (1364). پدرو مارتینز. ترجمۀ حشمتاله کامرانی، تهران: انتشارات ایران یاد، چاپ اول. - لوئیس، اسکار، (1356). فرهنگ فقر و شناخت آن. ترجمۀ رجبعلی حاسبی، تبریز: انتشارات نوبل. - لوفور، آنری؛ زراب، شیلد؛ و مدن، دیوید، (1398). آنری لوفور. ترجمۀ ایمان واقفی، همن حاجیمیرزایی، آیدین ترکمه و نریمان جهانزاد، مشهد: انتشارات کتابکده کسری. - ملکمحمدی، فاطمه، (1402). «بازنمایی آسیبهای شهری در کیفیت زندگی». رسالۀدکتری جامعهشناسی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (منتشر نشده). - محمدی، جمال؛ علیزاده، جابر؛ رحیمی، حمزه؛ و افشاریپور، علی، (1395). «بررسی تأثیر سطح رضایت از کیفیت زندگی بر احساس امنیت اجتماعی (مطالعۀ موردی: روستا- شهر اصلاندوز)». پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 5(3): 21-34. https://doi.org/10.22108/ssoss.2016.20959. - محمدی، مهلا؛ اکبری، حسین؛ و فولادیان، مجید، (1402). «ادراک ساکنین متن شهر از حاشیهنشینان؛ استراژی مواجهه ساکنین مناطق برخوردار شهر مشاهد با حاشیه نشینی». پژوهشهای جامعهشناسی معاصر، 12(22): 205-238. DOI: 10.22084/CSR.2023.27271.2185 - مرکز آمار ایران، سرشماری عموم و نفوس مسکن سال، 1395. - مهاجری، اصغر، (1397). بررسی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث و توسعه ادامه بزرگراه یادگار امام جنوب. دانشگاه تهران، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی. - مهاجری، اصغر، (1399). مطالعات اجتماعی و بازآفرینی شهری محور ابوذر. شهرداری منطقۀ 17 تهران. - مولاینتین، سند هیل، (1398). فقر احمق میکند. ترجمه امیر حسین میرابوطالبی. تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی، چاپ اول. - ناظری، سیما؛ مهاجری، اصغر؛ و انصاری، حمید، (1400). «جامعهشناسی تطبیقی راهبری گروهای مرجع در برساخت کیفیت زندگی و رفاه شهری». برنامهریزی و رفاه توسعۀ اجتماعی، (46): 1-30. https://doi.org/10.22054/qjsd.2022.68237.2365 - نجات، سحرناز، (1387). «کیفیت زندگی و اندازهگیری آن». اپیدمیولوژی ایران، 4(2): 62- 57. http://irje.tums.ac.ir/article-1-146-fa.html - نقدی، اسدالله، (1386). حاشیهنشینی و اسکان غیر رسمی. همدان: انتشارات فنآوران و مهرازان، چاپ چهارم. - نوابخش، فرزاد؛ و همکاران، (1387). «ارتباط فقر با میزان رعایت قانون حاشیهنشینان و شکلگیری آسیبهای اجتماعی». پژوهشنامۀ علوم اجتمـاعی، 1(3): 100-138. https://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1932-fa.pdf - هاروی، دیوید؛ و همکاران، (1396). مطالعات شهری؛ نظریه و عمل. (ج 1)، ترجمۀ نرگس خالصیمقدم، آیدین ترکمه. تهران: مؤسسه نشر شهر، چاپ اول. - هـاروی، دیویـد، (1382). عدالـت اجتماعـی و شـهر، ترجمه فرخ حسـامیان و محمدرضـا حائـری. تهـران: انتشـارات شـرکت پـردازش و برنامهریـزی شهری. - هگزا، گروه مهندسین، (1399). گزارش اقدام عملی احداث ادامه بزرگراه یادگار امام جنوب تهران. تهران: معاونت عمرانی شهرداری تهران. - همتی، رضا؛ و محمدی، محمدامین، (1400). «تحلیلی بر کیفیت زندگی دانشگاهی دانشجویان خارجی دانشگاه اصفهان». پژوهشهای جامعهشناسی معاصر، 10 (19): 145-117. DOI: 10.22084/CSR.2022.24665.1993 - واعظ مهدوی، محمدرضا؛ و همکاران، (1393). نتایج دور دوم طرح سنجش عدالت در شهر تهران 1390. تهران: الوند پویان. - Ahmadi, Q. & Naderi Korundan, S., (2014). “A comparative study of the quality of life in the neighborhoods of the new and old urban fabric (case example: Shahrek Quds and Terechian neighborhoods of Sanandaj)”. Quarterly Journal of Urban Studies, 2(8): 71-81(In Persian). https://urbstudies.uok.ac.ir/article_6423.html - Bagheri Kashkouli, A. & Zakarian, M., (2021). Urban poverty and violence (nature and concepts). Tehran: Salehian Publications (In Persian). - Center of Iran Statitics, General and Housing Census of (2017). (In Persian). - Creswell, J., (2020). Qualitative analysis and research design. Translated by: Danaei Fard, H. & Kazemi, H, Tehran: Safar Publications. (In Persian). - Emani, M. T., (2011). Paradigmatic foundations of quantitative and qualitative research methods in humanities (first edition). Tehran: Research Institute of Hoza and University (In Persian). - Firouzi, M. A. & Madanlu Joybari, M., (2018). “Evaluation of social damages in worn-out urban areas (case example: three cities of Sari)”. Journal of Geographical Survey of Space, 7(24): 47-60 (In Persian). https://gps.gu.ac.ir/article_50828.html - Ganji, V., (1999). “The relationship between poverty and the degree of compliance with the marginal residents’ law and the formation of social damages”. Scientific and Research Quarterly of Social Sciences, 4(16): 115-131 (In Persian). https://sanad.iau.ir/journal/aukh/Article/527847?jid=527847 - Giddens, A., (1996). Sociology (15th ed.). Translated by: Sabouri,M.Tehran: Ney Publishing (In Persian). - Hajinejad Qadri, A. J & Ghasemi Ghasemvand, E., (2017). “Analysis and evaluation of inequalities in the quality of life in urban areas (case example: Farsan city)”. Regional Planning Scientific Quarterly, 6(21): 167-178 (In Persian). https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1395.6.21.13.1 - Harvey, D. et al., (2018). Urban studies; Theory and practice (Vol. 1) (first edition). Translated by Khalsi, N Moghadam; Turkme, A.,Tehran: Shahr Publishing Institute. - Harvey, D., (1994). Social justice and the city. Translated by: Hassamian, F. & Haeri, M. R., Tehran: Publications of Pardazesh and Urban Planning Company (In Persian). - Hexa, group of engineers. (2021). Report on the practical action of constructing the continuation of Yadgar Imam highway in the south of Tehran. Tehran: Vice-Chancellor of Civil Engineering of Tehran Municipality (In Persian). - Hemti, R. & Mohammadi, M. A., (2022). “An analysis of the quality of academic life of foreign students of Isfahan University”. Two-quarter journal of contemporary sociological research, 10 (19): 117-145 (In Persian). DOI: 10.22084/CSR.2022.24665.1993 - Karimian, G.; Shahab Taghipoi, H. & Bayat, P., (2017). Analysis and investigation of cultural and social damages in the urban space. The first international conference on the integration of management and economy in urban development, Tabriz (In Persian). - Kokabi, A., (1996). “Planning in order to improve the quality of urban life in the center of the city, case of study: the central area of Khorram Abad city”. Master’s thesis, Tarbiat Modares University, Tehran (In Persian). - Khadim Al-Hosseini, A.; Mansoorian, H. & Sattari, M. H., (2011). “Measuring the mental quality of life in urban areas (case: Noorabad city, Lorestan province)”. Quarterly Journal of Geography and Environmental Studies, 1(3): 45-60 (In Persian). https://www.sid.ir/paper/186431/fa - Malekmohammadi, F., (2024). “Representation of urban damages in the quality of life”. Doctoral dissertation in cultural sociology, Islamic Azad University, Science and Research Unit (In Persian). - Mohajeri, A., (2019). Investigating the social and cultural effects of the construction and development of Yadgar Imam Zaub highway. University of Tehran, Academic Jihad Culture, Art and Architecture Research Institute (In Persian). - Mohajeri, A., (2021). Social studies and urban regeneration centered on Abu Dhar. 17th District Municipality of Tehran (In Persian). - Molintin, S., (2020). Poverty makes fools (first edition). Translated by: Mirabotalebi, A. H., Tehran: Interpreter of Human Sciences Publications (In Persian). - Mahdavi, V. & Colleagues, M. R., (2015). The results of the second round of the Justice Assessment Project in Tehran 2012. Tehran: Alvand Pouyan (In Persian). - Nazeri, S.; Mohajeri, A. & Ansari, H., (2022). “Comparative sociology leading reference groups in building quality of life and urban well-being”. Social Development Planning and Welfare Quarterly, (46): 1-30 (In Persian).https://doi.org/10.22054/qjsd.2022.68237.2365 - Naqdi, A., (1998). Marginalization and informal settlement, the fourth world). Hamedan: Fanavaran and Mehrazan publications. (In Persian). - Navabakhsh, F., et al., (1999). “The relationship between poverty and the level of compliance with the marginal residents’ law and the formation of social harms”. Journal of Social Sciences, 1(3), (In Persian). https://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1932-fa.pdf] - Nejat, S., (1999). “Quality of life and its measurement”. Epidemiology of Iran, 4(2): 57-62. http://irje.tums.ac.ir/article-1-146-fa.html (In Persian). http://irje.tums.ac.ir/article-1-146-fa.html - Pourahmad, A.; Faraji Melai, A.; Azimi, A. & Lotfi, S., (2013). “Classification analysis of quality of urban life with SAW method”. Human Geography Research, 44(4): 21-44. https://doi.org/10.22059/jhgr.2013.29382 (In Persian). - Portahari, M.; Eftekhari, A. & Fatahi, W., (2012). “Evaluation of the quality of life in rural areas, (case study: North Khaweh Dehistan, Lorestan Province)”. Human Geography Research, 43(2): 13-33 (In Persian). https://jhgr.ut.ac.ir/article_24492.html - Piran, P., (1996). “Poverty and social movements in Iran”. Rafa Social Quarterly, 5(18): 17-62 (In Persian). http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1930-fa.html - Saidi, A.; Hosseinabadi, M. & Bahrami, A., (2013). “Investigation of the relationship between the construction of urban development projects and social harms (case study: Pol Ken recycling shed, 9th district of Tehran)”. Quarterly Journal of Urban Studies, 2(3): 109-147 (In Persian). https://www.sid.ir/paper/210310/fa - Soleimani, M.; Mansourian, H. & Barati, Z., (2014). “Measuring the quality of life in urban neighborhoods in transition, (Case of study: Darvaza Shemiran neighborhood of District 12 of Tehran)”. Quarterly Journal of the Iranian Geographical Society, 11(38): 51-75. https://www.sid.ir/paper/150451/fa - Tavana, M. & Sufi Nistani, M., (2017). “Measurement of the factors of the physical environment affecting social harms in urban scattered tissues of the studied sample: Shadabad neighborhood of Tehran”. The first nationwide conference on key topics in civil engineering, architecture and urban planning in Iran, Gorgan (In Persian). - Todaro, M., (2021). Economic Development in the Third World (19th ed.). Translated by: Farjadi, M. H., Tehran: Kohsar Publications (In Persian). - Tehran Municipality, (1395). “Office of Social and Cultural Studies”.report on the study plan of Tehran citizens’ satisfaction (In Persian). - Zahedi Asl, M., (2019). Social injuries from the perspective of social work. Tehran: Allameh Tabatabai University Press, third edition. (In Persian). - Zebardast, Habibi, E. S., (2000). “Investigation of the phenomenon of dispersion and its causes in Zanjan city”. Journal of Fine Arts - Architecture and Urbanism, 1(38): 115-124, (In Persian). https://sid.ir/paper/154401/fa - Zand, F.; Shahkarmi, M & Kimiaei Fard, F., (2017). “Measurement of objective and subjective quality indicators in urban life (case study: Khorramabad city)”. The 4th International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development, Tehran, Permanent Secretariat of the Conference, Shahid Beheshti University (In Persian). - Zangi Abadi, A.; Parhish, F. & Khayam Bashi, E., (2016). “Time-spatial analysis of social harms related to drugs (case study: district 12 of Tehran)”. Strategic Researches of Iran’s Social Issues, 4(1): 95-116. DOR: 20.1001.1.23221453.1394.4.1.7.5 - https://www.numbeo.com. - https://www.Wikipedia.Com | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 378 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 284 |