معماری سلجوقی در ایران؛ مسجد جامع مرند | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 37، شهریور 1402، صفحه 313-331 اصل مقاله (1.25 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.28232.2621 | ||
نویسنده | ||
علیرضا انیسی* | ||
دانشیار پژوهشکدۀ ابنیه و بافتهای تاریخی، پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
هدف از این مطالعه بررسی دقیق گنبدخانۀ سلجوقی مسجد جامع مرند میباشد. این مسجد عمدتاً بهدلیل دارا بودن محراب ایلخانی آن شناخته شده است. گنبدخانه بخشی از یک بنای بزرگتر میباشد که در دورههای مختلف گسترش یافته است. این مسجد بهوسیلۀ محققین قبلی که عمدتاً بر این محراب تمرکز نمودند، بررسی شده است. «ساره»، «پوپ»، «سیرو» و «ویلبر» از پژوهشگران شناخته شدۀ معماری ایران هستند که مطالعات خود را درمورد این مسجد منتشر کردهاند. «رابرت هیلن براند: در مطالعات مفصل خود مسجد مرند را به همراه سایر بناهای گنبددار شمالغرب ایران را جزو « شیوۀ قزوین» دستهبندی میکند. تاکنون بهجز شباهتهای معماری هیچ مدرک محکمی تاریخ سلجوقی مسجد جامع مرند را تأیید نکرده است. این پژوهش نخست به معرفی مسجد میپردازد و سپس ویژگیهای معماری گنبدخانۀ آن را بررسی میکند. این گنبدخانه بخشی از یک ساختمان مستطیلشکل است که در بخش تاریخی شهر قرار دارد. این ساختمان در دورههای مختلف تاریخی توسعه و تغییر یافته است. این ساختمان فاقد حیاط و یا یک ورودی تاریخی است. باوجود تخریب گنبد، گنبدخانه هنوز ویژگیهای اولیه معماری خود را حفظ کرده است. این خصوصیات اصلی عبارتنداز: گنبدخانۀ مربعشکل، منطقۀ انتقال نیروی شاخصی که با سایر نمونههای سلجوقی تفاوت دارد و نیز کتیبهای گچبری شده که به دور گنبدخانه است از خصوصیات بارز این بنا میباشد. تکمیل خوانش کتیبههای محراب در حد امکان و بر پایۀ اطلاعات موجود از دیگر اهداف این مطالعه است. بررسی کتیبۀ گنبدخانه مورد غفلت پژوهشگران قبلی واقع شده است. اطلاعات جدیدی که در جریان حفاظت و مرمت این کتیه بهدست آمد تاریخ مسجد را روشن و ساخت آن را در دورۀ سلجوقی تأیید نمود. بهعلاوه، در این پژوهش برخی از طرحهای منتشر نشده از این بنا ارائه میگردد. | ||
کلیدواژهها | ||
مرند؛ مسجد؛ سلجوقی؛ گنبدخانه؛ کتیبه | ||
مراجع | ||
- Al-Muqaddasī, M., (1361/1983). Aḥsan al-Taqāsīm fī Ma‘rifat al-Aqālīm. Trans. A. N. Munzavi, Tehran. - Anisi, A., (1396/2017). Motale-i dar Hifazat va Marimat Jumi‘Masjid-i Ardabil. Tehran. Cultural Heritage and Tourism Research Institute. - Arberry, A. J., (1964). The Koran Interpreted. A Translation, London: Oxford University Press. - Azizian, J. H, (1378/1999). Tarikh Marand. Mashad: Gohar-i Sayah. - Blair, S., (1983). “The Coins of the Later Ilkhanids, a Typological Analysis”. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 26, (3): 295-317. - Bosworth, C. E., & Savory, R. M., (2012). “AMĪR-AL-OMARĀʾ”. Encyclopædia Iranica, I/9: 969-971, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/amir-al-omara (accessed on 30 December 2012). - Buladhari, A., (1364/1985). Futūh al Buldān. Trans. A. Azarnoush, 2nd ed. Tehran, Soroush Publisher. - Dodd, E. C. & Khairallah, S., (1981). The Image of the Word A Study of Quranic Verse in Islamic Architecture. 2 Vols., The American University of Beirut. - Edwards, C. & Edwards, D., (1999). “The Evolution of the Shouldered Arch in Medieval Islamic Architecture”. Architectural History, 42: 68-95. - Fourouzani, S. A., (1393/ 2015). Saljuqian az Aghaz ta Farjam. Tehran: Samat. - Godard, A., (1936). “Les anciennes mosquees de L’Iran”. Athàr-é Iràn I: 187-210 & 398-95. - Hagras, H, (2023). “The Architectural Characteristics of the Saljuq Domes in Isfahan‟ ‘s Mosques”. Majali Mi ‘mary van Funun va Ulum Insani, 3 (37): 868-90 - Hillenbrand, R., (1976 a). “Saljuq dome chambers in north-west Iran”. Iran, XIV: 93-102. - Hillenbrand, R., (1976 b). “Saljuq Monuments in Iran: III, The domed Masgid-i Gami‘at Sugas”. Kunst des Orients, X: 47-79. - Hillenbrand, R., (1972). “Saljuq Monuments in Iran: I”. Oriental Art, XVIII/1: 64-77. - Ḥudūd al-‘Alam min al-Mashriq ila al-Maghrib. (1362/1983). (ed.), M. Sutūda, Tehran. - Ibn Huqal, 1366/1997). Safar Nāma Ibn Ḥūqal Iran dar Surat al-Arz. 2nd edition, Trans. J‘afar Shu‘ār, Tehran: Amirkabir. - McClary, H. & Danesh, L., (2023). “Tabrizi School of Ilkhanid Stucco Carving? A Comparative Analysis of Ilkhanid Mihrāb in Urmia, Marand and Tabriz”. Der Islam, 100 (1): 164-212. - Nishaburi, Z., (1332/ 1953). Saljuqnama. Tehran: Khavar Iran. - Pashaei Kamali, F.; Sevgi, Y. & Amin, M. A., (2020). “Zone of Transition in Saljuq Dome Chambers of Iran”. International Journal of Architecture and Urban Development, 10 (1): 5-18. - Pope, A., (1981 a). “Islamic Architecture H. Fourteen Century”. A Survey of Persian Art, e ds. Pope, A., and Ackerman, P., Vol. III: 1096-07. - Pope, A., (1981 b). “Islamic Architecture H. Fourteen Century”. A Survey of Persian Art, eds. Pope, A., and Ackerman, P., Vol. VIII: 398. - Sarre, F., (1901). DENKMÄLER PERSISCHER BAUKUNST. Berlin. - Siroux, M., (1956). “La Mosquee Djoumeh de Marand”. Arts Asiatiques, 3(2 ): 89-97. - Wilber, D. N., (1955). The Architecture of Islamic Iran: The Ilkhanid Period. Princeton University Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 521 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 455 |