گذری بر بازتابهای اجتماعی تصویر ناصرالدینشاه در مطبوعات مصور درباری (مورد مطالعاتی تصویر ناصرالدینشاه مندرج در نمرۀ 1 روزنامۀ شرف) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 12، دوره 13، شماره 39، اسفند 1402، صفحه 327-348 اصل مقاله (877.02 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.27284.2543 | ||
نویسنده | ||
نفیسه اثنی عشری* | ||
استادیار گروه هنرهای تجسمی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران | ||
چکیده | ||
دربارۀ آثار نقاشی دورۀ قاجار از منظر هنری، بهویژه تحلیلهای دیداری، مطالعات ارزشمندی انجامشده اما شناخت دقیقتر آنها نیازمند کاربرد رویکردهایی فرازیباشناختی همچون جامعهشناسی هنر است؛ زیرا منطبقبر اسناد تاریخیِ مصور مانند نقشبرجستههای باستانی ایران، کنش اجتماعی هنر در خدمت به ساختار سیاسی حاکم آشکار بوده، بر ایناساس، نوشتار پیشِرو با انتخاب نخستین تصویر مندرج در نمرۀ 1 دومین روزنامۀ درباری دورۀ ناصری به بررسی کارکرد اجتماعی آن مبتنیبر رویکردی بهنام «بازتاب» پرداخته تا بتواند پاسخگوی این پرسش باشد که درج نقش چهارمین شاه قاجار در روزنامۀ مذکور، بازتاب چه کنشهای اجتماعی بود؟ این نوشتار با مطالعۀ نقاشی یادشده، درپی دستیابی به خوانشی نوین و تحلیلی فرازیباشناختی است؛ لذا هدف از آن، واکاوی موضوع نه از منظر ساختار بصری و نه گرافیک مطبوعاتی است، بلکه هدفش معطوف به شناسایی کنشهای اجتماعی اثر یاد شده است. نوشتار پیشِرو از نوع کیفی و به روش توصیفی-تحلیلی است. روش جمعآوری معلومات آن بر پایۀ مطالعات کتابخانهای و خوانش اسناد مصور میباشد. بهمنظور پاسخ به پرسش نوشتار، رویکرد آن مبتنیبر نظریۀ بازتاب تعیین گردید، براساس این نظریه آثار هنری، ناقل مفاهیم متعددی درمورد اوضاع جامعه، ازجمله ساختار سیاسی حاکمبر آن میباشد. نتیجۀ حاصل از پژوهش، گویای آن است که زبان رسای هنر بهعنوان راهبردی تبلیغاتی، کنشی مؤثر در راستای تقویت سلطۀ سیاسی و اجتماعی حاکمبر جامعه داشته و از اینرو، ناصرالدینشاه، آگاهانه دستور شکلگیری طیفی از انواع هنر همچون مطبوعات مصور درباری را بدانگونه مهیا ساخت که آشکارا قادر به بازتاب چهرۀ قدرت و توان سلطنت او بهشکل حقیقتی بدیهی باشد؛ این مهم از یکسو بازتاب کنش اجتماعی هنر از دیرباز بوده، و ازسوی دیگر، بازتاب پیوند دو جانبه، بین هنر با سیاست و بالعکس سیاست با هنر بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
ناصرالدینشاه؛ بازتاب؛ مطبوعات مصور؛ کنش اجتماعی | ||
مراجع | ||
- آغداشلو، آیدین، (1378). از خوشیها و حسرتها. تهران: آتیه. - ابراهیمیناغانی، حسین، (1388). «مطالعۀ تطبیقی شکل انسان در نگارگری مکتب هرات و نقاشی قاجار». جلوه هنر، 1 (1): 13-28. https://magiran.com/p672466. - اثنیعشری، نفیسه و آشوری، محمد تقی، (1396). «بهره گیری فتحعلیشاه از زبان تصویر در قدرت نمایی». نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، 10(20): 47-58. 10.30480/DOI: VAA.2018.613 - اسکارچیا، جان روبرتو، (1376). هنر صفوی، زند وقاجار. ترجمۀ یعقوب آژند، تهران : مولی . _اعتضاد السلطنه، علیقلیمیرزا، (1370). اکسیرالتواریخ. تهران: ویسمن. - الکساندر، ویکتوریا، (1399). جامعهشناسی هنرها: شرحی بر اشکال زیبا و مردمپسند هنر. ترجمۀ اعظم راودراد، تهران: فرهنگستان هنر. - امانت، عباس، (1382). قبله عالم، ناصرالدینشاه قاجار و پادشاهی ایران. ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: کارنامه. - باستید، روژه، (1374). هنر و جامعه. ترجمۀ غفار حسینی، تهران: انتشارات توس. - پروین، ناصرالدین، (1377). تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان. پیدایش جلد اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - پنجهباشی، الهه، (1387). «برتری تصویر فتحعلیشاه در موزۀ لوور». آینه خیال، 8 (11): 6-13. https://magiran.com/p604629 - پورمند، حسن علی؛ و داوری، روشنک، (1391). «تصویر شاهانه و بازنمایی قدرت در قاجاریه؛ مطالعه تطبیقی هنر دوره فتحعلی شاه و ناصرالدینشاه قاجار در گفتمان قدرت». مطالعات تطبیقی هنر، 2(4): 93- 105. https://sid.ir/paper/205458/fa - چیتسازیان، امیرحسین؛ و رحیمی، محمد، (1391). «تأثیر سیاست در هنر پیکره نگاری دورۀ قاجار». مطالعات ایرانی، 4(21): 69-90. magiran.com/p1144841. - خلیلی، ناصر، (1383). گرایش به غرب (در هنر قاجار، عثمانی و هند). ترجمۀ پیام بهتاش، تهران: کارنگ. - حاجیعلیلو، سولماز، (1384). «بررسی اثرپذیری و موارد الگوبرداری از ایرانِ پیش از اسلام در عصر قاجار با تکیهبر نقشبرجستههای قاجاری». نامۀ انسانشناسی، 4(8): 30-59. sid.ir/paper/66428/fa. - حسینیراد، عبدالمجید، (1391). «بررسی حجمپردازی دورۀ قاجار از صخرهنگاری باستانی تا مجسمۀ همایونی». هنرهای تجسمی، 3(51): 60- 78. 10.22059/DOI: JFAVA.2013.29610. - حیدریباباکمال، یدالله؛ پذیرش، رضا؛ سرور، پارمیس؛ و حبیبی، حسین، (1391). «نقش برجستۀ شکارگاه خسرو دوم (؟) در تاقبستان و الگوپذیری از آن در نقش برجستۀ تنگواشی فتحعلیشاه قاجار». باغ نظر، 9 (21): 80-99 1. 0c14fa03/nazar201317203f8da5. - دروویل، گاسپار، (1387). سفرنامه دروویل. مترجم: جواد محیی، تهران: گوتنبرگ. - دیبا، لیلا، (1378). «تصویر قدرت و قدرت تصویر، نیت و نتیجه در نخستین نقاشیهـای عـصر قاجـار». ایران نامه، 13(67): 453-423. sid.ir/paper/454254/ta. - ذکاء، یحیی، (1384). تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - ربانیزاده، سید محمدرحیم؛ و لطفی، لطفالله، (1394). «ساختار قدرت در ایران عصر ناصری، جستارهای سیاسی معاصر». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 6(1): 57-74. ,sid.ir/paper/765983/er - رحمانی، غلامرضا؛ و حسینی، مهدی، (1399). «جامعهشناسی تاریخی دیوارنگارههای درباری دورۀ قاجار». مطالعات باستانشناسی پارسه، 4 (11): 205- 217. DOR: 20.1001.1.26455048.1399.4.11.11.4؛ https://journal.richt.ir/mbp/article-1-295-fa.html - زیباکلام، صادق، (1377). سنت و مدرنیته. تهران: روزنه. - سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. روزنام شرف، تهران، آرشیو کتابخانه، کد نسخه شناسی. (296/3281) - سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. روزنامۀ روحالقدس، تهران: آرشیو کتابخانه، کد نسخه شناسی. (278/5657) - شمیم، علیاصغر، (1387). ایران در دورۀ سلطنت قاجار. تهران: بهزاد. - علیمحمدیاردکانی، جواد، (1392). همگامی ادبیات و نقاشی قاجار. تهران: یساولی. - فریه، ر. دبلیو، (1374). هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران: فروزان. - قاسمی، فرید، (1380). سرگذشت مطبوعات ایران، روزگار محمد شاه و ناصرالدینشاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها. - قاسمی، سید فرید، (1382). مطبوعات ایران در قرن بیستم. تهران: نشر قصه. - قائمپناه، هادی، (1400). «مطالعۀ تطبیقی نقشبرجستههای صخرهای بیستون و آرامگاه داریوش». جستارهای باستانشناسی ایران پیش از اسلام، 6 (2): 135-154. 10.22034/IAEJ.2022.13953.1053 - قلیزاده، هادی؛ فاضلی، فیروز؛ و یوسفپور، محمدکاظم، (1394). «تحلیل دگردیسی گفتمان قدرت قدسی در ادبیات ایران از اوستا تا متون عرفانی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 3(13): 1-26. https://literature.ihss.ac.ir/Article/10219. - کاخ گلستان، آلبومخانۀ کاخ گلستان، آلبوم 158. - کتابخانه و موزۀ ملی ملک. - کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، مجلۀ فرانسوی لِ ایلوستریشن، تهران: آرشیو کتابخانه، کد نسخهشناسی. (345/675) - کربن، هانری، (1383). ارض ملکوت از ایران مزدایی تا ایران شیعی، کالبد انسان در روز رستاخیز. ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری، جلد یک، تهران: طهوری. _کریمی، پانتهآ، (1378). «بررسی عوامل بصری روزنامههای چاپ سنگی دورۀ قاجار». پایاننامۀ کارشناسی گرافیک، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران (منتشر نشده). - وفایی، محمدافشین، و غلامی، علی، (1397). «زبان، ابزار قدرت در روزنامههای دربار دورۀ قاجار (مطالعه موردی روزنامه دولت علیه ایران)». ادب فارسی، 2: 78-59. DOI: 10.22059/jpl.2019.273992.1342 محسنیانراد، مهدی، (1378). ایران درچهارکهکشان ارتباطی. تهران: سروش. - مراثی، محسن، (1395). «تحلیل کاربرد رنگ آبی در تصویرسازی شخصی مجنون در نگارگری ایرانی دورههای تیموری و صفوی». نگره، 37: 49-62. 10.22070/NEGAREH.2016.342 - مرتضایی، محمد؛ دهقان، مریم؛ و حیدریباباکمال، یدالله، (1393). «بررسی و تحلیل نقشبرجستههای قاجاری مجموعه سنگ طاقبستان، کرمانشاه». نشریۀ هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 12 (2): 27-360. 10.22059/JFAVA.2014.51437 - معینالدینی، محمد، (1394). «بررسی رابطۀ بین حمایت فتحعلیشاه قاجار از هنر و استفاده سیاسی از آن». فصلنامۀ تخصص علوم سیاسی، 11(30): 140-117. psq.karaj.iau.ir/article_523579.html - مجلۀ لِ ایلستریشن، تالار کاوش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. - مقدماشرفی، م.، (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران (از سده ششم تا یازدهم هجری قمری). ترجمۀ رویین پاکباز، تهران: نگاه. - هدایت، رضاقلی، (1380). تاریخ روضةالصفای ناصری. قم: اساطیر. - Aghdashloo, A., (1999). Of joys and sorrows. Tehran: Atiyeh (In Persian). - Alexander, V., (2019). Sociology of Arts: A description of beautiful and people-friendly forms of art. Translated by: Azam Ravadrad, Tehran: Art Academy (In Persian). - Alimohammadi Ardakani, J., (2012). Synchronization of Qajar Literature and Painting. Tehran: Yesavali (In Persian). - Amanat, A., (2003). Qibla Alam, Naser al-Din Shah Qajar and the Kingdom of Iran. Translation by: Hassan Kamshad, Tehran: Karnameh (In Persian). -Azevedo, E. E., (1989). “Elements of a model of a multi-party political system in its social context”. A Thesis Presented to The Faculty of the Department of Political Science, San Jose State University In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts (In Persian). - Bastid, R., (1995). Art and Society. Translated by: Ghafar Hosseini, Tehran: Tos Publications (In Persian). - Diba, L., (1999). “Imaging power and image power, intention and result in the first paintings of the Qajar era”. Iran Nameh, (67): 453-423. sid.ir/paper/454254/ta (In Persian). - Droville, G., (2008). Travelogue of Droville. Translator: Javad Mohii, Tehran: Gutenberg. - Ebrahimi Naghani, H., (2009). “Comparative study of the human figure in Herat school painting and Qajar painting”. Jaloh Hanar, (1): 28-13. magiran.com/p672466 (In Persian). - Esna-ashari, N. & Ashuri, M. T., (2016). “Fath Ali Shah's use of image language in expressive power”. Journal of Visual and Applied Arts, 20: 47-58. 10.30480/VAA.2018.613 (In Persian). - Etzad al-Sultaneh, A. M., (1991). Eksir al-Tavarikh. Tehran: Weisman (In Persian). - Ghasemi, F., (2001). History of Iranian press, the era of Mohammad Shah and Naser al-Din Shah. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, Printing and Publishing Organization, Media Studies and Research Center (In Persian). - Ghasemi, S. F., (2003). Iranian press in the 20th century. Tehran: Nash Qaseh (In Persian). - Hedayat, R. Q., (2001). The History of the Naseri Cemetery. Qom: Asatir (In Persian). - Haji Alilou, S., (2016). “Investigation of the effectiveness and cases of imitation of pre-Islamic Iran in the Qajar era based on the prominent Qajar motifs”. Anthropology Letter, 4 (8): 30-59. sid.ir/paper/66428/fa. (In Persian). - Hosseinirad, A. M., (2012). “Examination of the Qajar period volume processing from ancient petroglyphs to Homayoni statue”. Visual Arts, 51: 60-78. DOI: JFAVA.2013.29610 (In Persian). - Heydari Baba Kamal, Y.; Reza, S. P. & Habibi, H., (2012). “The prominent carving of the hunting ground of Khosrow II (?) in the Bostan Taq and its imitation in the relief of the Tangvashi of Fath Ali Shah Qajar”.Bagh Nazar, 9 (21): 80-99. 10c14fa03/nazar201317203f8da5. (In Persian). - Khalili, N., (2013). Orientation to the West (in Qajar, Ottoman and Indian art). Translated by: Payam Behtash, Tehran: Karang (In Persian). - Karbon, H., (2004). The Land of the Kingdom from Madhish Iran to Shiite Iran, Human Body on the Day of Resurrection. Translated by: Ziauddin Deshiri, Volume 1, Tehran: Tahori (In Persian). - Karimi, P., (1999). “Visualization of the Qajar Era Lithograph Newspapers, (Unpublished Bachelor of Graphics Thesis)”. Faculty of Visual Arts, Tehran University of Arts, Iran (In Persian). - Library, Museum and Document Center of the Islamic Council, French magazine Le Illustration, Tehran: library archive, bibliographic code. (345/675), (In Persian). - Le Illustration magazine, library exploration hall, museum and document center of the Islamic Council (In Persian). - Marathi, M., (2015). “Analysis of the use of blue color in the personal depiction of Majnoon in Iranian painting of the Timurid and Safavid periods”. Negreh, (37): 49-62, DOI: 10.22070/NEGAREH.2016.342 (In Persian). - Mohsenian Rad, M., (1999). Iran in Communication Quadrilateral. Tehran: Soroush (In Persian). - Moin-al-Dini, M., (2014). “Investigating the relationship between Fath Ali Shah Qajar's support of art and its political use”. Political Science Quarterly, (30): 117-140. psq.karaj.iau.ir/article_523579.html (In Persian). - Mortezaei, M.; Dehghan, M. & Heydari Baba Kamal, Y., (2013). “Review and analysis of Qajar reliefs of Bostan Stone Arch Collection, Kermanshah”. Journal of Fine Arts - Visual Arts, 2: 27-36. DOI: 10.22059/JFAVA.2014.51437 (In Persian). - Panje Bashi, E., (2008). “The Superiority of the Image of Fath Ali Shah in the Louvre Museum”. Aine Khayal, 11-6. magiran.com/p604629 (In Persian). - Organization of Documents and National Library of Iran, Sharaf newspaper, Tehran: library archive, bibliographic code. (296/3281), (In Persian). - Organization of Documents and National Library of Iran, Ruh al-Quds newspaper, Tehran: library archive, bibliographic code. (278/5657) (In Persian), - Parveen, N., (1998). Journalism history of Iranians and other Persian writers. First Volume, Tehran: University Publishing Center (In Persian). - Qolizadeh, H.; Fazeli, F. & Youssefpour, M. K., (2014). “Analysis of the transformation of the discourse of holy power in Iranian literature from Avesta to mystical texts”. Persian Language and Literature Research, (3): 1-26. https://literature.ihss.ac.ir/Article/10219 (In Persian). - Rabbanizadeh, S. M. R. & Lotfi, L., (2014). “Power Structure in Iran during the Nasrid Era, Contemporary Political Essays”. Institute of Humanities and Cultural Studies, (4): 57-77. sid.ir/paper/765983/er (In Persian). - Rahmani, Gh. & Hosseini, M., (2019). “Historical Sociology of Qajar Court Wall Paintings”. Parse Archaeological Studies, 11: 205-217. DOR: 20.1001.1.26455048.1399.4.11.11.4 (In Persian). https://journal.richt.ir/mbp/article-1-295-en.html - Scarchia, J. R., (1997). Safavid art, Zand and Qajar. Translated by: Yaqub Azhand, Tehran: Molly (In Persian). - Shamim, A. A., (2008). Iran during the Qajar dynasty, Tehran: Behza d (In Persian). - Toscano, G., (2015). “Artistic performances and sociological research”. In: Studies in Symbolic Interaction in Symbolic Interaction, 28: 199-206 (In Persian). - Vafaei, M. A. & Gholami, A., (2017). “Language, a tool of power in the court newspapers of the Qajar period (a case study of the government newspaper against Iran)”. Farsi literature, (2): 59-78. DOI: 10.22059/jpl.2019.273992.1342 (In Persian). - Zaka, Y., (2005). History of Photography and Pioneering Photographers in Iran. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company (In Persian). - Ziba Kalam, S., (1998). Tradition and Modernity. Tehran: Rozana (In Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 381 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 196 |