بررسی و مطالعۀ چهارطاقی نویافتۀ موسوم به آتشکدۀ فردقان در استان مرکزی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 14، شماره 40، خرداد 1403، صفحه 225-205 اصل مقاله (1.09 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.22757.2239 | ||
| نویسندگان | ||
| محسن کریمی1؛ بهروز افخمی* 2؛ کریم حاجی زاده باستانی* 2 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق‌اردبیلی، اردبیل، ایران | ||
| 2استاد گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق‌اردبیلی، اردبیل، ایران | ||
| چکیده | ||
| روستای تاریخی فردقان در شمال‌غرب شهرستان فراهان، در استان مرکزی قرار دارد. در این روستای تاریخی بقایای معماری یک قلعۀ عظیم و یک بنای چهارطاقی وجود دارد. برخی از متون به بعضی از رویدادهای تاریخی مرتبط با این اثر تاریخی پرداخته‌اند. در این منابع به قلعه و آتشکدۀ فردقان، انتقال درب مطّلای آتشکده به کعبه در زمان «حجاج بن یوسف»، تصرف و تخریب آن توسط حاکم قم در سال 288 ه.ق. و... در این قلعه اشاره شده است. این پژوهش برمبنای مطالعۀ متون تاریخی و انجام کاوش باستان‌شناختی در قالب یک فصل گمانه‌زنی و یک فصل کاوش صورت پذیرفته است. در این پژوهش سعی‌شده است با بررسی و مطالعۀ متون تاریخی و بقایای معماری در بستر داده‌های باستان‌شناسی مشخص گردد که آیا بقایای بنای به‌دست آمده از کاوش‌های اخیر فردقان همان آتشکدۀ دورۀ ساسانی است که در منابع تاریخی بدان اشاره شده است یا خیر؟ طی پژوهش‌های میدانی صورت‌گرفته توسط نگارندۀ اول، ضمن تعیین عرصه و پیشنهاد حریم بنای چهارطاقی و قلعه، بنای اصلی (چهارطاقی) نیز پی‌گردی و کاوش شده است. داده‌های معماری بیانگر وجود یک بنای چهارطاقی مربع به ضلع 17متر با ستون‌های آجری چهار ترک است که تاکنون دو ستون نیمۀ جنوبی آن به‌دست آمده است. چهارطاقی به‌دست آمده دارای دالان طواف با جداره‌هایی سنگی به ضخامت 5/1متر است که از داخل دارای اندود گچ می‌باشد. بنا دارای یک درگاه ورودی در مرکز اضلاع شرقی و غربی و سه درگاه ورودی در ضلع جنوب است؛ دیوار ضلع شمالی بنا درحال حاضر در زیر بافت خشتی مربوط به دورۀ قاجار مدفون است. بررسی تطبیقی متون تاریخی و پژوهش‌های میدانی صورت‌گرفته بیانگر آن است که این بنا همان آتشکده‌ای است که در این منابع به آن اشاره شده است. در ادامۀ تحقیقات فوق، کاوش کامل بنا و مشخص‌شدن بافت کلی ساختمان بنا و نیز داده‌های بیشتر باستان‌شناختی، مطالعات تکمیلی گونه‌شناختی این بنا را با دیگر چهار طاقی‌های دورۀ ساسانی، مشخص می‌کند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ساسانیان؛ فردقان؛ قلعه؛ چهارطاقی؛ آتشکده | ||
| مراجع | ||
|
- اب‍ن‌اث‍ی‍ر، عزالدین علی بن م‍ح‍م‍د، (1368). کامل: تاریخ ب‍زرگ اس‍لام و ایران. ترجمۀ ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطبوعاتی علمی. - اتینگهــاوزن، ریچــارد؛ و گرابــر، اولــگ، (1381). هنــر و معمــاری اســلامی 2. تهــران: انتشارات ســمت. - ت‍ت‍وی، اح‍م‍دب‍ن ن‍ص‍رال‍ل‍ه؛ و قزوینی، آصف خان، (1382). تاریخ ال‍ف‍ی(تاریخ ه‍زارس‍ال‍ه اس‍لام). نویسندگان اح‍م‍د ت‍ت‍وی، تصحیح: غ‍لام‍رض‍ا طب‍اطب‍ای‍ی م‍ج‍د، تهران: ش‍رک‍ت انتشارات علمی و ف‍ره‍ن‍گ‍ی. -حسینی، سید بهشید، (1378). « درک و فهم فضای قدسی آتشگاه و آتشکده در چهارچوب نظام شکل و معنا». مجموعه مقالات دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم-کرمان. به‌کوشش: باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، جلد 1، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. - ح‍م‍وی، ی‍اق‍وت‌ب‍ن ع‍ب‍دال‍ل‍ه، (1380). م‍ع‍ج‍م‌ال‍ب‍ل‍دان. ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی (پژوهشگاه). - دهخدا، علی‌اکبر، (1377). ل‍غ‍ت‌ن‍ام‍ه. زی‍رن‍ظر: م‍ح‍م‍د م‍ع‍ی‍ن و ج‍ع‍ف‍ر ش‍ه‍ی‍دی، با نظارت مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا، تهران : مؤسسۀ انتشارات و چاپ روزنه. - دهگان، ابراهیم، (1342). گزارشنامه یا فقه اللغه اسامی امکنه (در مطلع کتاب کرجنامه یا تاریخ آستانه). اراک: انتشارات چاپخانه موسوی. - رضوانــی، حســن، (1384). «گــزارش کاوش نجات‌بخشــی محوطــه ســد شــیان کرمانشــاه». مرکــز اســناد پژوهشــکده باستانشناســی، منتشــر نشــده. - سامی، علی، (1388)، تمدن ساسانی. تهران: انتشارات سمت. - سجادی، سید ضیا الدین، (1375). کهن‌ترین نثر تاریخی(گزیدۀ تاریخ بلعمی). چاپ اول، تهران: انتشارات سخن. - شیرزاد، غلام، (1386). «گزارش بررسی و شناسایی باستان‌شناسی شهرستان کمیجان». مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی (منتشر نشده). - شیپمان، کلاوس، (1383). تاریخ شاهنشاهی ساسانی. ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری و پژوهشکدۀ زبان و گویش. - صفوی، رحمت الله، (1387). طرح هادی روستای فردقان. اراک: اداره کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی. - قمی، حسن‌بن‌محمد، (1361). تاریخ قم. ترجمۀ حسن‌بن علی‌بن حسن‌بن عبدالملک قمی به فارسی در سال 805-806ه.ق. تصحیح: سید جلال‌الدین طهرانی، تهران: انتشارات توس. - گدار، آندره، (1371). آثار ایران. ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. - محمدی‌فر، یعقوب، (1387)، باستان‌شناسی و هنر اشکانی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). - محمـدی‌فـر، یعقـوب؛ و مترجـم، عبـاس، (1390). «جولیـان: آتشـکدۀ نویافتـه ساسـانی در آبدانـان ایـلام». باغ نظـر، 8 (19): 77-88. https://www.bagh-sj.com/article_722.html - مـردای، یوسـف، (1388). «چهارطاقـی میـل میله گـه: آتشـکده‌ای از دورۀ ساسانی». مطالعـات باستانشناسـی، 1(1): 155-183. https://jarcs.ut.ac.ir/article_28636.html - هرمان، جورجینا، (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - مستوفی، حمدالله بن ابی‌بکر، (1362). نزهة القلوب (المقاله الثلاثه در صفت بلدان و ولایات و بقاع). به سعی و اهتمام و تصحیح: گای لسترانج، تهران : انتشارات دنیای کتاب. - هوف، دیتریش، (1393). «چهارتاق‌های ساسانی در فارس». ترجمۀ احسان طهماسبی، بهارستان ایران، 1 (2): 123-134. - Dehkhoda, A. A., (1998). Dictionary, under the supervision of Mohammad Moein. Jafar Shahidi; [Supervised] Dehkhoda Dictionary Institute, Tehran, University of Tehran, Publishing and Printing Institute: Rozeneh [in Persian]. - Dehgan, I., (1963). The report or fiqh al-lagh of the possible names, in the book of Karjnameh or Tarikh Astana. Arak: Mousavi Printing House, [in Persian]. - Huff, D., (1990). “ČAHĀRṬĀQ, Fasc”. vol. IV, Iranica EncycloPedia, Berlin, print in available is article, 15 December: Updated Last, 1989, 20: 1. - Hoff, D., (2013). “Sasanian four arches in Fars”. Translated by: Ehsan Tahmasabi, Baharestan Iran: International Journal of Iranian Studies and Research 1(2): 123-134. [in Persian]. - Ibn-Asir, A.-Ibn M. K., (1988). The Great History of Islam and Iran. Ezzeddin Ali-Bin Al-Athir; Abolghasem, Tehran: Scientific Press Institute [in Persian] - Mohammadifar, Y. & Amini, F., (2015). Sasanian Archaeology and Art, Tehran. Shapikan Publications, [in Persian]. - Mohammadifar, Y. & Motarjem, A., (2011). “Julian: Sassanid fire temple in Abdanan Ilam”. Bagh-e Nazar, 8 (19): 77-88. https://www.bagh-sj.com/article_722.html [in Persian]. - Moradi, Y., (2012). “Mil Milge four-arch (Čahārṭāqi): A Fire Temple from the Sassanid Period”. Archaeological Studies, 1(1): 155-183. https://jarcs.ut.ac.ir/article_28636.html [in Persian]. - Mostofi, H.-bin A., (1957). Nozha al-Qulob, the article on the three attributes of countries, provinces, and beqaa. by the efforts and corrections of Guy Lestrange, Tehran: World of Books [in Persian]. - Orser, Ch. E., (2015). Historical Archaeology. Translated by: Ashkan Porian, Tehran: Press by Samir [in Persian]. - Qomi, H.-bin M., (378 AH), (1982). “History of Qom”. Translated by: Hasan-bin-Ali-bin-Hasan-bin-Abdul Malik Qomi into Persian in 805-806 AH., proofreading by Seyyed Jalaluddin Tehrani, Tehran: Toss Publications, [in Persian]. - Shirzad, Gh., (2008). “Report on the investigation and identification of the archeology of Komijan city”. Archives of the General Department of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Markazi Province, [in Persian]. - Safavi, R., (2009). Tarh-e Hadi of Fardghan Village. Arak: General Directorate of the Islamic Revolution Housing Foundation, Central Province, [in Persian]. - Tatvi, A.-bin N., (2004). Tarikh Alfi (Thousand Year History of Islam).Authors: Ahmad Tatvi, Asaf Khan Qazvini; Edited by Gholamreza Tabatabai Majd, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company [in Persian]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 536 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 331 |
||