تحلیل انطباقپذیری اقلیمی و تمهیدات گرمایشی و سرمایشی معماری مادی مجموعۀ نوشیجان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 14، شماره 40، خرداد 1403، صفحه 93-120 اصل مقاله (1.43 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.27522.2568 | ||
نویسندگان | ||
حامد حاجیلوئی1؛ کاظم ملازاده* 2؛ مرتضی ملکی3 | ||
1کارشناسیارشد باستانشناسی، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلیسینا، همدان، ایران | ||
2دانشیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلیسینا، همدان، ایران. | ||
3استادیار گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلیسینا، همدان، ایران. | ||
چکیده | ||
مطالعۀ انطباقپذیری اقلیمی معماری یک بنای باستانی با بهرهمندی از علوم باستانشناسی، معماری، جغرافیا، اقلیمشناسی کاربردی و دیریناقلیمشناسی امکانپذیر است. انجام چنین مطالعاتی در ارتباط با مجموعۀ مذهبی نوشیجان در دشت ملایر متعلق به دورۀ ماد، اطلاعات نوینی به گسترۀ دانستههایمان از معماری دورۀ مذکور میافزاید. پژوهش حاضر بهدنبال ارزیابی سه پرسش اصلی است: 1) مؤلفههای کالبدی معماری مجموعۀ نوشیجان بهمنظور انطباقپذیری آن با شرایط اقلیمی چه بوده است؟ 2) میزان اثربخشی این مؤلفهها در راستای موضوع مذکور در چه حد بوده است؟ و 3) تمهیدات گرمایشی یا سرمایشی غیرکالبدی مجموعه چه بوده است؟ اطلاعات لازم به روشهای کتابخانهای و میدانی و تحلیلهای چهار نرمافزار اتوکد، کلایمت کنسالتنت، اکوتکت و دیزاینبیلدر در حوزۀ انرژی و معماری گردآوری و به روش توصیفی-تحلیلی پردازش شده است. مؤلفههای کالبدی معماری مجموعه شامل جهتگیری آن بهسمت جنوب با کشیدگی شرقی-غربی، تراکم و ارتفاع زیاد بناها و ایجاد معابر و حیاطها با عرض کم، استفاده از خشت در ساخت دیوارها و ایجاد پوشش مسطح تیرپوش، تعبیۀ یک درگاه ورودی برای اغلب بناها، پنجرههای جانبی در دیوارهای شرقی و جنوبی و هواکشها، ساخت پیشخوان در ورودی اغلب بناها و دو اجاق مکشوف در اتاق نگهبانی قلعه است. این مؤلفهها در استفاده از حرارت تابشی خورشید و کاهش تأثیرگذاری بادهای نامطلوب در جهت گرمایش ساکنان در تمامی ساعات از اواسط اردیبهشت تا اواسط شهریور و برخی ساعات روزهای دیگر سال و رفع نیاز سرمایشی آنان در تمامی روزهای گرم سال مؤثر است؛ اما بهکارگیری این راهکارها در اغلب ساعات از اواسط مهر تا اواسط اردیبهشت (درمجموع 3153 ساعت) کافی نبوده و به تولید گرما نیاز بوده است. به احتمال، ساکنان از تمهیدات گرمایشی غیرکالبدی مشابه منقلهای آتش مکشوف از کاخهای امپراتوری آشور استفاده میکردهاند. درنهایت، انطباقپذیری اقلیمی مجموعه با دشت ملایر و اتخاذ تمهیدات گرمایشی و سرمایشی مناسب در آن باعث تأمین آسایش حرارتی ساکنان میشده است. | ||
کلیدواژهها | ||
معماری ماد؛ تپه نوشیجان؛ آسایش حرارتی؛ انطباقپذیری اقلیمی؛ باستانشناسی محیطی | ||
مراجع | ||
- استروناخ، دیوید؛ و روف، مایکل، (1390). نوشیجان 1: بناهای بزرگ دوره ماد. ترجمۀ کاظم ملازاده، همدان: دانشگاه بوعلیسینا. - برزگر، زهرا؛ و حیدری، شاهین، (1396). «بررسی نقش عمق و سایه ورودی خانههای سنتی در تأمین آسایش حرارتی بیرونی- نمونه موردی: بافت قدیم شهر شیراز». معماری اقلیم گرم و خشک، 5(5): 21-32. 10.29252/DOI: smb.5.5.21 - تابان، محسن؛ پورجعفر، محمدرضا؛ بمانیان، محمدرضا؛ و حیدری، شاهین، (1391). «تأثیر اقلیم بر شکل تزیینات معماری با تکیهبر تحلیل میزان سایهاندازی، خوونچینیهای آجری بافت تاریخی دزفول». نقش جهان، 2(3): 1-11. http://bsnt.modares.ac.ir/article-2-404-fa.html - ثروتی، زهرا؛ و لطیفی، غلامرضا، (1400). «ارزیابی تأثیر معیارهای اقلیمی طراحی مدل جغرافیایی میدان شهری براساس کیفیت و جهتیابی باد غالب بهمنظور دستیابی به آسایش حرارتی: مطالعه موردی میدان نبوت شرق تهران». اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 30(117): 251-265. DOR: 20.1001.1.25883860.1400.30.117.15.2 - جعفریان، سپیده؛ سرکردهئی، الهام؛ منصفی پراپری، دانیال؛ و مجاهدی، محمدرضا، (1399). «ایجاد سایه در فضای باز با هدف افزایش آسایش حرارتی». معماریشناسی، 3(18): 1-8. https://ensani.ir/file/download/article/1615375297-10149-17-5.pdf - حجازیزاده، زهرا؛ و کربلائیدرئی، علیرضا، (1394). «آسایش حرارتی در ایران». جغرافیا، 13(46): 21-29. https://www.sid.ir/paper/506755/fa - رازجویان، محمود، (1374). «شرایط کوران هوا». صفه، 5(1 و 2): 32-43. DOR: 20.1001.1.1683870.1374.5.2.8.6 - زارعمهذبیه، آیدا؛ حیدری، شاهین؛ و شاهچراغی، آزاده، (1398). «بررسی کیفیت محیطی داخلی خانههای قاجاری شیراز با تأکید بر آسایش حرارتی و نور روز (نمونه موردی: خانه نعمتی)». معماری اقلیم گرم و خشک، 7(10): 269-290. https://jias.kashanu.ac.ir/?_action=xml&article=111760&lang=en - زنگنه، نجمه؛ و برزگر، زهرا، (1397). «مقایسۀ میزان آسایش حرارتی درونی و بیرونی زمستاننشین و حیاط مرکزی در خانه سنتی به روش PMV و PPD (مطالعۀ موردی: خانۀ تولایی شیراز)». مطالعات محیطی هفت حصار، 6(24): 55-68. http://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-570-fa.html - سالنامۀ آماری استان همدان، (1399). تهران: مرکز آمار ایران. - طاهباز، منصوره؛ جلیلیان، شهربانو؛ و موسوی، فاطمه، (1393). «نقش جرم حرارتی خاک در کنترل شرایط محیطی ساختمان؛ برداشت میدانی در تعدادی از بناهای تاریخی شهر کاشان». صفه، 24(3): 31-55. DOR: 20.1001.1.1683870.1393.24.3.3.6 - طلایی، حسن، (1385). عصر مفرغ ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)، پژوهشکدۀ تحقیق و توسعة علوم انسانی. - ظهوریقرهدرویشلو، راحله، (1394). «معماری همساز با اقلیم کوهستانی خیلی سرد، مطالعه موردی: خانههای تاریخی اردبیل». جغرافیا، 13(47): 211-229. https://www.sid.ir/paper/514108/fa - عیالی، حامد؛ و موحد، خسرو، (1395). «تعیین جهت بهینهی حیاط مرکزی خانههای دورهی قاجار شیراز براساس میزان دریافت تابش انرژی خورشیدی». جغرافیا و توسعه، 14(42): 161-182. 10.22111/DOI: gdij.2016.2349 - قانقرمه، عبدالعظیم؛ و روشن، غلامرضا، (1397). «بازنگری در تعیین دمای پایۀ آسایش حرارتی مناطق اقلیمی متفاوت ایران بهمنظور محاسبۀ شاخص درجه-روز موردنیاز سرمایشی و گرمایشی». اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 27(105): 127-143. DOR: 20.1001.1.25883860.1397.27.105.10.2 - قیابکلو، زهرا، (1380). «روشهای تخمین محدوده آسایش حرارتی». هنرهای زیبا، 10: 68-74. https://jhz.ut.ac.ir/article_13629_2ed8138d2ef2b85fd1d03b7014b5b989.pdf - کرمیراد، سینا؛ بنازاده، بهاره؛ زارعی، هانی؛ و قزلباش، ابراهیم، (1398). «ارزیابی و تحلیل آسایش حرارتی در حیاط خانههای تاریخی شهر شیراز در دوره قاجاریه». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 9(20): 183-202. 10.22084/DOI: nbsh.2019.17023.1792 - کرمیکردعلیوند، فیروزه؛ و نارنگیفرد، مهدی، (1396). «بهینهسازی جهتگیری ساختمانها در برابر تابش(مطالعه موردی: شهر شیراز)». اندیشۀ جغرافیایی، 9(16): 96-122. https://geonot.znu.ac.ir/?_action=xml&article=25845 - کریمزاده، جمشید؛ مهدینژاددرزی، جمالالدین؛ و کریمی، باقر، (1400). «سنجش عملکرد عناصر اقلیمی خانههای سنتی بافت تاریخی شیراز با رویکرد آسایش حرارتی؛ مورد پژوهی: ایوان». معماری ایرانی، 10(20): 89-115. 10.22052/DOI: jias.2022.111875 - محبوبی، قربان؛ و آذر، علی، (1399). «بازشناخت نقش محیط و معیشت بر تکوین گونه مسکن روستایی، مطالعه موردی: شمال شهرستان مراغه». اندیشۀ معماری، 4(7): 138-154. DOR: 20.1001.1.25383019.1399.4.7.10.0 - ملازاده، کاظم، (1393). باستانشناسی ماد. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی. - ملازاده، کاظم؛ و محمدیانمنصور، صاحب، (1390). «مطالعه و معرفی شیوه بدیع طاقزنی دورۀ ماد در تپه نوشیجان ملایر». مطالعات باستانشناسی، 3(2): 129-148. https://jarcs.ut.ac.ir/?_action=xml&article=28859 - ملکشهمیرزادی، صادق، (1391). ایران در پیشازتاریخ: باستانشناسی ایران از آغاز تا سپیدهدم شهرنشینی. تهران: سبحان نور. - منشیزاده، رحمتاله؛ حسینی، سیدابراهیم؛ اجاق، عقیل؛ و شعبانی، سیده حمیده، (1392). «آسایش حرارتی و تأثیر ارتفاع ساختمانها بر خرد اقلیم فضاهای شهری نمونه موردی خیابان شهرداری تهران (حدفاصل میدان تجریش تا میدان قدس)». آمایش محیط، 6(20): 109-126. https://sid.ir/paper/130646/fa - مؤذن، سجاد؛ و صبرنجی، شینا، (1400). «شناخت و تحلیل کالبدی معماری بومی روستای لیوس». معماری و شهرسازی ایران، 12(2): 153-169. doi.org/10.30475/isau.2021.221675.1362 - نژادابراهیمی، احد؛ و تأملی، محمود، (1397). «جهتگیری در معماری و نقش آن در شکلگیری خانههای تاریخی تبریز». معماریشناسی، 1(5): 1-12. https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_126_190121122233.pdf - یادگاری، پگاه؛ و سجادزاده، حسن، (1400). «نقش الگوی فضایی و پوشش گیاهی فضاهای باز محلی بر میزان آسایش حرارتی در اقلیم سرد». مطالعات شهری، 10(40): 15-26. 10.34785/DOI: j011.2021.937 - Ayali, H. & Movahhed, Kh., (2015). “Determine the Optimal Direction of Central Yard of Houses at Qajar Period in Shiraz Based on the Rate of Solar Energy Radiation”. Geography and Development, 14(42): 161-182. DOI: 10.22111/gdij.2016.2349 (In Persian) - Barzegar, Z. & Heydari, S., (2016). “A Study of the Functions of Traditional House Entrances’ Depth and Shadow on Outdoor Thermal Comfort in the Historical Context of Shiraz”. Architecture in Hot and Dry Climate, 5(5): 21-32. DOI: 10.29252/smb.5.5.21 (In Persian) - Ghanghormeh, A. & Roshan, G., (2017). “The review of determining the thermal comfort base temperature in different climatic regions in order to calculate the required Degree-Day index for cooling and heating”. Geographical Data (Sepehr), 27(105): 127-143. DOR: 20.1001.1.25883860.1397.27.105.10.2 (In Persian). - Ghiyabeklo, Z., (2008). “Thermal comfort range estimation methods”. Honar-ha-ye Ziba, 10: 68-74. https://jhz.ut.ac.ir/article_13629_2ed8138d2ef2b85fd1d03b7014b5b989.pdf (In Persian) - Goff, C., (1970). “Excavations at Bābā Jān, 1968: Third Preliminary Report’’. Iran, 8: 141-156. https://doi.org/10.2307/4299639 - Goff, C., (1977). “Excavations at Baba Jan: The Architecture of the East Mound, Levels II and III’’. Iran, 15: 103-140. Doi: 10.2307/4300567 - Hajarizadeh, Z. & Karbalai Derei, A., (2014). “Thermal comfort in Iran”. Geography, 13(46): 21-29. https://www.sid.ir/paper/506755/fa (In Persian) - Jafarian, S.; Sarkardei, E.; Monsefi Prapari, D. & Mojahedi, M., (2019). “Creating shade in the open space with the aim of increasing thermal comfort”. Architecture, 3(18): 1-8. https://ensani.ir/file/download/article/1615375297-10149-17-5.pdf (In Persian) - Karimzadeh, J.; Mahdinezhad Darzi, J. & Karimi, B., (2021). “Climatic Performance of Traditional Houses in the Old Texture of Shiraz using the Thermal Comfort Approach Case Study: the Iwan (Veranda)”. Iranian Architecture Studies, 10(20): 89-115. 10.22052/jias.2022.111875 (In Persian) - Karmikurd Alivand, F. & Narengifard, M., (2016). “Optimize the orientation of buildings against radiation(Case Study: Shiraz)”. Geographical Notion, 9(16): 96-122. https://geonot.znu.ac.ir/?_action=xml&article=25845 (In Persian) - Karamirad, S.; Banazadeh, B.; Zarei, H. & Qezelbash, I., (2018). “Assessment and Analysis of Thermal Comfort Courtyards of Shiraz Historical Houses in Qajar Era”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 9(20): 183-202. DOI: 10.22084/nbsh.2019.17023.1792 (In Persian) - Kertai, D., (2015). The Architecture of Late Assyrian Royal Palaces. Oxford University Press; Illustrated edition. - Kertai, D., (2019). “The Thronerooms of Assyria”. Bietak, M. and Matthiae, P. and Prell, S. Eds. Ancient Egyptian and Ancient Near Eastern Palaces Volume II. Proceedings of a Workshop Held at the 10th ICAANE in Vienna, 25–26 April 2016 (Contributions to the Archaeology of Egypt, Nubia and the Levant 8). Wiesbaden: 41- 56. https://www.academia.edu/39238191/The_Thronerooms_of_Assyria - Mahboubi, G. & Azar, A., (2019). “Recognizing the Role of Environment and Subsistence on the Genesis of Rural Housing Types(Case Study: North of Maragheh)”. Architectural Thought, 4(7)” 138-154. DOR: 20.1001.1.25383019.1399.4.7.10.0 (In Persian) - Malek Shahmirzadi, S., (2011). Iran in prehistory: Iranian archeology from the beginning to the dawn of urbanization. Tehran: Subhan-e Noor. (In Persian) - Matthews, R. & Fazeli Nashli, H., (2022). The Archaeology of Iran from the Palaeolithic to the Achaemenid Empire(1st ed.). London & New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003224129 - Moazzen, S. & Sadberanji, S., (2021). “Physical Analysis and Cognition of Vernacular Architecture in Leives Village”. Iranian Architecture and Urbanism, 12(2): 153-169. doi.org/10.30475/isau.2021.221675.1362 (In Persian) - Mollazadeh, K., (2014). Archaeology of Media. Tehran: The Organization for Researching and Composing University Textbooks in the Islamic Sciences and the Humanities (SAMT).(In Persian) - Mollazadeh, K. & Mohammadian Mansour, S., (2018). “Study and Introduction of Novel Arch- Construction Method During Median”. Archaeological Studies, 3(2): 129-148. https://jarcs.ut.ac.ir/?_action=xml&article=28859 (In Persian) - Monshizadeh, R.; Hosseini, E.; Ojaq, E. & Shabani, H., (2012). “Thermal comfort and the effect of the height of buildings on the sub climates of urban spaces, a case study of Shahradari Street in Tehran (between Tajrish Square and Quds Square)”. Environmental Studies, 12(2): 110 123. https://sid.ir/paper/130646/fa (In Persian) - Nezhad Ebrahimi, A. & Ta’ammoli, M., (2017). “Orientation in architecture and its role in the formation of historical houses in Tabriz”. Architecture, 1(5): 1-12. https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_126_190121122233 (In Persian) - Razjouyan, M., (1374). “Blind air conditions”. Soffeh, 5(1 and 2): 32-43, DOR: 20.1001.1.1683870.1374.5.2.8.6 (In Persian) - Servati, Z. & Latifi, G., (2021). “Evaluating the impacts of climatic factors, especially quality and direction of the prevailing wind on thermal comfort using geographical models of a town square Case study: Nabovat Square in East of Tehran”. Geographical Data(Sephr), 30(117): 251-265. DOR: 20.1001.1.25883860.1400.30.117.15.2 (In Persian) - Stronach, D., (1968). “Tepe Nush-i Jan: A Mound in Media’’. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 27(3): 177-186. https://doi.org/10.2307/4299646 - Stronach, D., (1969). “Excavations at Tepe Nūsh-i Jān, 1967’’. Iran, 7, 1-20. https://doi.org/10.2307/4299610 - Stronach, D. & Roaf, M., (2007). Nush-i Jan I: The Major Buildings of the Median Settlement(British Institute of Persian Studies). London: Peeters Publishers; Illustrated edition. - Stronach, D. & Roof, M., (2019). Nush-i Jan 1: Great buildings of the Median period. Translated by Kazem Mollazadeh, Hamadan: Bu-Ali Sina University (In Persian). - Stronach, D.; Roaf, M.; Stronach, R. & Bökönyi, S., (1978). “Excavations at Tepe Nush-i Jan’’. Iran, 16: 1-28. https://doi.org/10.2307/4299646 - Taban, M.; Pourjafar, M.; Bamanian, M. & Heydari, Sh., (2011). “The effect of climate on the shape of architectural decorations based on the analysis of the amount of shading, the brick patterns of the historical texture of Dezful”. Naqsh-i Jahan, 2(3): 1-11. http://bsnt.modares.ac.ir/article-2-404-fa.html (In Persian) - Tahbaz, M.; Jalilian, S. & Mousavi, F., (2013). “Subterranean Thermal Mass in Environmental Control A Field Study in Historic Houses, Kashan’’. Soffeh, 24(3): 31 55. DOR: 20.1001.1.1683870.1393.24.3.3.6 (In Persian) - Talai, H., (1385). Iran's Bronze Age. Tehran: Organization for Studying and Compiling Humanities Books of Universities (Samt), Humanities Research and Development Institute. - Turner, G., (1970). “The State Apartments of Late Assyrian Palaces’’. Iraq, 32(2): 177-213. https://doi.org/10.2307/4199901 - Yadegari, P. & Sajjadzadeh, H., (2021). “The impact of spatial pattern and local urban space vegetation on the thermal comfort in cold climate”. Motale’at-e Shahri, 10(40): 15-26. DOI: 10.34785/J011.2021.937 (In Persian) - Zanganeh, N. & Barzegar, Z., (2017). “Comparison of the internal and external thermal comfort of the winter residence and the central courtyard in a traditional house using PMV and PPD methods (Case study: Tolai House, Shiraz)”. Haft Hesar Environmental Studies, 6(24): 55-68. http://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-570-fa.html - Zare Mahazabieh, A.; Heydari, S. & Shahcheraghi, A., (2020). “Indoor Environmental Quality in Qajar Houses of Shiraz with an emphasis on Thermal Comfort and Daylighting (case study: Nemati House)”. Journal of Architecture in Hot and Dry Climate, 7(10): 269-291. https://jias.kashanu.ac.ir/?_action=xml&article=111760&lang=en - Zohouri Qaradarvishlou, R., (2014). “Architecture compatible with very cold mountain climate, case study: Ardabil historical houses”. Geography, 13(47): 211-229. https://www.sid.ir/paper/514108/fa (In Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 501 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 271 |