نگاهی نو به یک سکۀ طلای شاپور اول ساسانی (حک. 241-272 م.) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 7، دوره 13، شماره 39، اسفند 1402، صفحه 179-202 اصل مقاله (1.18 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.25347.2435 | ||
نویسندگان | ||
محمدجعفر اشکواری* 1؛ سید علی علوی نیا ابرقویی2؛ امیرحسین ابوالحسنی جبلی3 | ||
1استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران | ||
2پژوهشگر تاریخ و سکه، تهران، ایران | ||
3دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران | ||
چکیده | ||
ازطریق بررسی سکههای ساسانی میتوان اطلاعات گرانبهایی از تاریخ، فرهنگ، هنر و مذهب ایران بهدست آورد. در ضرب نخستین سکههای ساسانی برخلاف دورههای میانه و بهخصوص اواخر، دقت در جزئیات نقوش، چهره، پیکره و آرایههای شاه دیده میشود. هدف از پژوهش پیشرو، معرفی، بررسی دقیق و تحلیل محتوای یک سکه طلا از دورۀ نخستین ساسانی، یعنی شاپور اول (حک. 241-272 م.) است. سکههای شاپور درنهایت دقت ضرب شدهاند؛ با اینحال ظاهر متفاوت تصویر چهره شاه در سکۀ موردمطالعه نسبت به سکههای دیگر ضرب شده در دورۀ پادشاهی شاپور که حالت ضعف و پژمردگی در آن دیده میشود، نیزۀ سهشاخ در دستان دو شمایل در اطراف آتشدان در پشت سکه و همچنین دیهیم متصل به پای شاپور از نکات مهم سکۀ موردمطالعه بهشمار میرود. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی-تطبیقی انجام پذیرفته است. پرسشهای اصلی مطرح در این پژوهش عبارتنداز: تصویر شاپور در سکۀ موردمطالعه گویای چه مطلبی است؟ چه جزئیات خاصی از نقوش، آرایههای تزئینی، نشانهها و تصاویر سکۀ پشت میتوان دریافت کرد؟ آیا میتوان برای فهم چهرۀ شاپور از متون دیگر نیز بهره گرفت؟ نتایج این پژوهش نشان میدهد که تصویر روی سکه درواقع نشاندهندۀ چهرۀ بیمار شاه در اواخر عمر وی است که این موضوع با استناد به اشعار شاهنامه تأیید میشود. نیزۀ سهشاخ در پشت سکه بهعنوان نماد شیوا و نشان آئین کوشانیان گویای موفقیتهای شاپور، بهویژه در نبرد با کوشانیان و بهنوعی نمایانگر قدرت شاه است. میتوان گفت نیزۀ سهشاخ در دستان شاه و اهورامزدا-نگهبان آتشدان و آتش مقدس، تداعیکنندۀ تسلیم آئین کوشانیان در برابر آئین ایرانیان است و دیهیم که نماد شاهان ساسانی است بههمراه نیزۀ سهشاخ، آتش، هلال و ماه بهمعنای پیوند و دوستی با اهورامزدا و ایزدان مهر و آناهیتا تعبیر میشود و تشابه چهرۀ شاه و اهوارامزدا نشان همان ادعایی است که شاهان اولیۀ ساسانی خود را دارای نژاد و چهرۀ یزدانی میدانستند. | ||
کلیدواژهها | ||
شاپور اول؛ مسکوکات ساسانی؛ شاهنامۀ فردوسی؛ نیزۀ سهشاخ | ||
مراجع | ||
- ابنخلدون، عبدالرحمن بن محمد، (1360). تاریخ ابن خلدون (دیوان المبتدا و الخبر...). تحقیق: خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر. - اخوانمقدم، ندا، (1385). «مقایسۀ روایاتی چند از سلسلۀ ساسانیان در شاهنامه و منابع تاریخی». پژوهشنامه علوم انسانی (دانشگاه شهید بهشتی)، 51: 1-10. https://ensani.ir/fa/article/144097 - امینی، امین، (1395). سکههای ایران پیش از اسلام در موزۀ آستان قدس رضوی. تهران: نشر پازینه. - امینی، امین؛ و داشکف، سرگئی، (1394). سکههای دورۀ فترت (معرفی سکهای ویژه). تهران: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی پازینه. - ایمانپور، محمدتقی، (1390). «تبارشناسی ساسانیان در شاهنامه». سلسله مقالات همایش آغاز هزارۀ دوم شاهنامه، مشهد: قطب علمی فردوسیشناسی. - برتلس، ی. ا.، (1322). «منظور اساسی فردوسی». هزارۀ فردوسی (مجموعه سخنرانیها و مقالات ایراد شده در کنگرۀ فردوسی)، تهران: وزارت فرهنگ. - بنداری، فتحبنعلی، (1970م.). الشاهنامه. بهکوشش: عبدالوهاب عزام، طهران: بینا. - بهنامیفر، مرضیه، (1396). شمایلنگاری سکههای ساسانی. تهران: نشر پازینه. - بیانی، ملک زاده، (1351). «پژوهشی درباره سکهها و نقوش و سنگ نبشتههای شاپور اول، شاهنشاه ایران». بررسیهای تاریخی، 7 (2): 23-46. https://ensani.ir/fa/article/8364 - بیرونی، ابوریحان، (1352). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. بهکوشش: اکبر داناسرشت، تهران: ابنسینا. - پوپ، آرتور آپهام، (1390). شاهکارهای هنر ایران. به اهتمام: پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - پیرنیا، حسن، (1375). تاریخ ایران باستان. تهران: دنیای کتاب. - تقیزاده، سید حسن، (1381). بیست مقاله تقیزاده. مترجمان احمد آرام و کیکاوس جهانداری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - جلیلیان، شهرام، (1397). تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان. چ. دوم، تهران: سمت. - درخشی، حسن؛ و شهبازی، زهرا، (1394). «بررسی اجمالی سکههای ساسانی». فصلنامۀ تاریخپژوهی، 63، 145-176. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1233924 - دهخدا، علیاکبر، (1377). لغتنامه. چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. - زهرابیان، ارمینه؛ و افقری، محمد، (1392). «یک سکه طلای استثنایی از شاپور اول ساسانی». پژوهشهای علوم انسانی، 4 (19): 1-10. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/983843 - سایکس، سرپرسی، (1380). تاریخ ایران. ترجمۀ فخرداعی گیلانی، جلد اول، چ. هفتم، تهران: افسون. - سرافراز علیاکبر؛ و آورزمانی، فریدون، (1391). سکههای ایران از آغاز تا دوران زندیه. تهران: سمت. - سرکاراتی، بهمن، (1354). «اخبار تاریخی در آثار مانوی (4)». زبان و ادب فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز). 116: 498 - 524. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/59865 - شایگان، داریوش، (1389). ادیان و مکتبهای فلسفی هند. جلد اول، چ. هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر. - شواربی، احسان، (1395). «سه گفتار مقدماتی دربارۀ سکهشناسی ساسانی». پژوهشهای ایرانشناسی، 6 (2): 79 - 98. DOI: .org/10.22059/jis.2017.62825 - صفا، ذبیحالله، (1379). حماسهسرایی در ایران. چ. ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر. - طبری، محمد بن جریر؛ (1387). تاریخ الامم و الملوک. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث. - فردوسی، ابوالقاسم، (1384). شاهنامه. بهکوشش: جلال خالقیمطلق و محمود امیدسالار، دفتر ششم، نیویورک: بنیاد میراث ایران. - کریستینسن، آرتور، (1394). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی، چ. چهارم، تهران: نگاه. - کزّازی، میرجلالالدّین، (1388). نامۀ باستان. جلد هفتم، چ. اول، تهران: سمت. - گیرشمن، رومن، (1379). بیشاپور. ترجمۀ اصغر کریمی، جلد اول، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور. - گیرشمن، رومن، (1394). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمد معین، چ. بیستویکم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - لوکونین، ولادیمیر، (1350). تمدن ایران ساسانی. ترجمۀ عنایتالله رضا، تهران: ترجمه و نشر کتاب. - مالمیر، تیمور، (1387). «ساختار فنی شاهنامه». کاوشنامه: 199-223. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/802166 - مجتبایی، فتحالله، (1352). شهر زیبایی افلاطون و شاه آرمانی در ایران. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان. - مرتضوی، منوچهر، (1391). فردوسی و شاهنامه، چ. چهارم، تهران: انتشارات توس. - مستوفی، حمداللهبنابیبکر، (1364). تاریخ گزیده. تحقیق: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر. - مسعودی، علی بن الحسین بن علی، (1973). مروج الذّهب و معادن الجوهر. بهتحقیق: محمد یحیی الدین عبد الحمید، الجزء الاول، الطبعۀ الخامسه، بیروت: دارالفکر. - موقر، مجید، (1331). «فواید معنوی سکهشناسی». مهر، 8 (3): 184-190. https://ensani.ir/fa/article/290476 - موله، م.، (1356). ایران باستان. ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران: دانشگاه تهران. - نفیسی، سعید، (1384). تاریخ تمدن ایران ساسانی. بهاهتمام: عبدالکریم جربزهدار، چ. دوم، تهران: اساطیر. - نوشین، عبدالحسین، (1386). واژهنامک. چ. دوم، تهران: معین. - یارشاطر، احسان، (۱۳63). «چرا در شاهنامه از پادشاهان ماد و هخامنشی ذکری نیست؟». ایراننامه، 191-213. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/353276 - یوسفجمالی، محمدکریم؛ و باباییتوسکی، مهناز، (1391). «واکاویمانی و آموزههایش در زمان شاپور اول». تاریخ (دانشگاه آزاد)، 25: 130-142. https://jh.mahallat.iau.ir/article_540236.html - Akhavanmaghdam, N., (2007). “A Comparative Study of Some Narratives of the Sassanid Dynasty in Shahnameh and Historical Sources”.Research Journal of Humanities (Shahid Beheshti University), 51: 1-10. https://ensani.ir/fa/article/144097/ (In Persian). - Amini, A., (2017). Iranian Coins Before Islam in Astan Quds Razavi Museum. Tehran: Pazinah Publication. (In Persian). - Bayani, M., (1973). “A Study on the Coins and Inscriptions of Shapur I, the King of Iran”. Historical Studies, 7 (2): 23-46. https://ensani.ir/fa/article/8364. (In Persian). - Behnamifar, M., (208). Symbolism of Sassanid Coins. Tehran: Pazinah Publication. (In Persian). - Bertels, J. A., (1944). “The Fundamental Intention of Ferdowsi”.Ferdowsi Millenary (Collection of Speeches and Articles Presented at Ferdowsi Congress), Tehran: Ministry of Culture. (In Persian) - Biruni, Abu-R., (1974). The Remaining Signs of Past Centuries. Edited by Akbar Daneshpazhuh, Tehran: Ibn Sina. (In Persian) - Bondari, F. bin-A., (1970). Shahnameh. Edited by: Abdul Wahhab Azzam, Tehran: No publisher. (In Persian) - Christensen, A., (2015). Iran during the Sassanians. Translated by: Rashid Yasami, 4th ed., Tehran: Negah. (In Persian) - Dehkhoda, A. A., (1999). Dehkhoda Dictionary. 2nd ed., Tehran: Tehran University Press Institute. (In Persian). - Derakhshi, H. & Shahbazi, Z., (2016). “An Overview of Sassanid Coins”. Quarterly Journal of Historical Research, 63: 145-176. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1233924. (In Persian). - Ferdowsi, A., (2005). Shahnameh. Edited by: Jalal Khaleghi Motlagh and Mahmoud Omidsalar, Vol. 6, New York: Iran Heritage Foundation. (In Persian). - Gershevitch, R., (2000). Bishapur. Translated by: Asghar Karimi, Vol. 1, Tehran: Cultural Heritage Organization of Iran. (In Persian). - Gershevitch, R., (2015). Iran from the Beginning to Islam. Translated by: Mohammad Moein, 21st ed., Tehran: Scientific and Cultural Publications. (In Persian). - Göbl, R., (1954). “Aufbau der Münzprägung (des Sasanidenstaates)”. in: Franz Altheim – Ruth Stiehl, Ein asiatischer Staat, Wiesbaden: 51-128. https://www.jstor.org/stable/23865361 - Ibn Khaldun, A. R. ibn-M., (1982). The History of Ibn Khaldun (Diwan al-Mubtada and al-Khabar...). Edited by: Khalil Shhadah, Beirut: Dar al-Fikr. (In Persian). - Imanpour, M. T., (2012). “Sassanid Genealogy in Shahnameh”. Series of Articles in Ferdowsi Millenary Conference, Mashhad: Ferdowsi Studies Pole. (In Persian). - Jalilian, Sh., (2019). History of Political Changes of the Sassanians. 2nd ed., Tehran: Samt. (In Persian) - Kazzazi, M. al-Din., (2009). Ancient Letters. Vol. 7, 1st ed., Tehran: Samt. (In Persian). - Lukonin, V., (1971). Sasanian Civilization. Translated by: Enayatollah Reza, Tehran: Translation and Publishing of Books. (In Persian). - Malmir, T., (2008). “Technical Structure of Shahnameh”. Research Journal of Persian Language and Literature, 16: 199-223. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/802166 (In Persian). - Masudi, A. ibn al-H. ibn-A., (1994). Meadows of Gold and Mines of Gems. Edited by: Muhammad Yahya al-Din Abdul Hamid, Vol. 1, 5th ed., Beirut: Dar al-Fikr. (In Persian). - Mojtabai, F., (1985). The Beautiful City of Plato and the Ideal King in Iran. Tehran: Iranian Ancient Culture Association. (In Persian). - Mortezaei, M., (2012). Ferdowsi and Shahnameh. 4th ed., Tehran: Tous Publications. (In Persian). - Mostawfi, H. ibn-A. B., (1986). Selected History. Edited by: Abdolhossein Nowaii, Tehran: Amir Kabir. (In Persian). - Moulé, M., (1977). Ancient Iran. Translated by: Zhaleh Amoozgar, Tehran: University of Tehran. (In Persian). - Movaqqar, M., (1952). “Spiritual Benefits of Numismatics”. Mehr, 8(3): 184-190. https://ensani.ir/fa/article/290476 (In Persian). - Nafisi, S., (2005). History of Sasanian Civilization. Edited by: Abdol Karim Jarbazaar, 2nd ed., Tehran: Asatir. (In Persian). - Nushin, A., (2007). Vocabulary. 2nd ed., Tehran: Mo'een. (In Persian). - Pirnia, H., (1997). History of Ancient Iran. Tehran: Donyaye Ketab. (In Persian). - Pope, A. U., (2012). Masterpieces of Persian Art. Edited by: Parviz Natel Khanlari, Tehran: Scientific and Cultural Publication. (In Persian). - Safa, Z., (2000). Epic Poetry in Iran. 6th ed., Tehran: Amir Kabir Publications. (In Persian). - Saix, S. P., (2002). History of Iran. Translated by: Fakhreddin Gilani, Vol. 1, 7th ed., Tehran: Afsun. (In Persian). - Sarkarati, B., (1976). “Historical News in Manavi's Works (4)”. Persian Language and Literature, Journal of Faculty of Literature and Humanities, University of Tabriz), 116: 498-524. (In Persian). - Shorabi, E., (2016). “Three Introductory Discussions on Sassanid Numismatics”. Iranian Studies, 6 (2): 79-98. DOI: org/10.22059/jis.2017.62825. (In Persian) - Shayegan, D., (2010). Religions and Philosophical Schools of India. Vol. 1, 7th ed., Tehran: Amir Kabir Publications. (In Persian). - Tabari, M. ibn-J., (2008). The History of Nations and Kings. Edited by: Muhammad Abolfazl Ebrahim, Beirut: Dar al-Tharath. (In Persian). - Taqizadeh, S. H., (2003). Twenty Articles by Taqizadeh. Translated by: Ahmad Aram and Keykavous Jahandari, Tehran: Scientific and Cultural Publication Company. (In Persian). - Yarshater, E., (1984). “Why Are There No Mention of Median and Achaemenid Kings in Shahnameh?”. Irannameh: 191-213. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/353276 (In Persian). - Yousefjamali, M. K. & Babaei Tuski, M., (2012). “Interpretation and Lessons of Shapur I's Era”. History (Azad University), 25: 130- 142. https://jh.mahallat.iau.ir/article_540236.html - Yücel, M., (2017), “A Unique Drachm Coin of Shapur I”. Iranian Studies, 50 (3): 331-344. https://doi.org/10.1080/00210862.2017.1303329 - Zohrabyan, A. & Afghari, M., (2014). “An Exceptional Gold Coin of Shapur I Sassanid", Researches in Humanities. 4 (19): 1-10. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/983843 (In Persian). - http://www.worldofcoins.eu/forum/index.php?topic=462990 - https://encryptedbn0.gstatic.com/images? | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,663 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 397 |