مطالعۀ چگونگی ساختار معماری و کاربری کاروانسراهای جوخواه طبس | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 14، شماره 40، خرداد 1403، صفحه 345-374 اصل مقاله (1.4 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.24897.2379 | ||
نویسندگان | ||
سید رسول موسوی حاجی1؛ فخرالدین محمدیان* 2؛ خدیجه شریف کاظمی3؛ بهرام عنانی4 | ||
1استاد گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران. | ||
2دانشجوی دکترای باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران. | ||
3دکترای باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلیسینا، همدان، تهران | ||
4استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان ایران. | ||
چکیده | ||
شرایط استراتژیکی سرزمین ایران و بهدنبال آن وجود فرصتهای اقتصادی- تجاری، در گذشته موجب شکلگیری و سازماندهی راهها بهصورت یک شبکۀ ارتباطی منظم و یکپارچه شده بود. تعدد رباطها و کاروانسراها بهعنوان بناهای میانراهی در بستر جغرافیا و فرآیند تاریخی سرزمین ایران، بیانگر این مهم بوده است. گسترۀ شرق ایران بهعنوان گذرگاه تجاری در دوران اسلامی دربردارندۀ آثار معماری فراوانی در زمینۀ راه و بناهای میانراهی است. با توجه به بررسی باستانشناسی صورتگرفته در روستای جوخواه، مرکز بخش منتظریه از توابع شهرستان طبس به سال 1395ه.ش. دو بنای کاروانی مورد پژوهش این نوشتار قرار گرفت. در این پژوهش سعیشده با مطالعات تطبیقی به چگونگی ساختار معماری و کارکرد آنها پرداخته شود. بر ایناساس پرسشهای قابل طرح عبارتنداز: 1- تاریخگذاری و فرآیند الگوپذیری ساختار معماری کاروانسراهای جوخواه چگونه بوده است؟ 2- عملکرد این دو بنا در ارتباط با دیگر عناصر روستایی چگونه قابل ارزیابی است؟ پژوهش حاضر براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و براساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است. گردآوری دادههای موردنیاز آن نیز براساس مطالعات میدانی و استناد به منابع و متون کتابخانهای انجامشده است. برآیند مطالعات صورتگرفته نشان میدهد، از نظر تاریخگذاری میتوان دو بازۀ زمانی قرون میانی برای رباط قدیمی جوخواه و دورۀ قاجار را برای کاروانسرای جدید این روستا درنظر گرفت. با توجه به ساختار معماری و کاربری آنها و همچنین تغییراتی که در مکانیابی هر دو بنا صورتپذیرفته، میتوان رباط قدیم را بنایی برونشهری و کاروانسرای جوخواه را میتوان بهعنوان یک بنای درون شهری معرفی کرد. | ||
کلیدواژهها | ||
رباط؛ کاروانسرا؛ ساختار معماری؛ کارکرد؛ روستای جوخواه؛ طبس | ||
مراجع | ||
- ابنحوقل نصیبی، ابیالقاسم، (1366). صورةالارض. ترجمۀ دکتر جعفرشعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - احسانی، محمدتقی، (1381). یادی از کاروانسراها، رباط و کاروانها در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر. - افشار، ایرج، (1371). یزدنامه. تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین. - افشار، ایرج، (1348). تحفۀ الفقرا. 16: 190-90. - امینی، محمود، (1385). جغرافیای تاریخی شهرستان طبس. یزد: انتشارات نیکو روش. - آیوازیان، سیمون، (1379). «روند شکلگیری کاروانسراهای برونشهری (تحلیل کالبدی کاروانسراهای حاشیۀ کویر)». مجموعه مقالات اولین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران(ارگ بم- کرمان)، جلد نخست. - بختیاریشهری، محمود، (1378). «گزارش ثبتی کاروانسرای جوخواه». آرشیو اداره میراثفرهنگی و صنایعدستی گردشگری طبس، یزد (منتشر نشده). - پاپلییزدی، محمدحسین، (1367). فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. - پیرنیا، محمدکریم، (1387). سبکشناسی معماری ایرانی. تدوین: غلامحسین معماریان، چاپ ششم، تهران: انتشارات سروش. - تکمیلهمایون، ناصر، (1369). «کاروانسرا در فرهنگ ایران». تحقیقات تاریخی، 4-5: 219-205. www.cgie.org.ir/fa/news/178730. - توحیدی، فائق، (1390). فن و هنر سفالگری. تهران: انتشارات سمت. - جودکی، اسدالله؛ موسویحاجی، سیدرسول؛ و مهرآفرین، رضا، (1393). «گونهشناسی الگوی چهارصفه در معماری ایرانی و سیر تحول آن». پژوهشهای معماری اسلامی، 2(5): 86-64. http://jria.iust.ac.ir/article-1-111-fa.html. - حسینی، آرزو، و پورنادری، حسین، (1393). «مطالعۀ تطبیقی معماری کاروانسرای صفوی شاخص در بازار اصفهان، مطالعه موردی کاروانسرای شاه، ساروتقی و مادرشاه». مطالعات تطبیقی هنر، 4 (8): 97-81. https://sid.ir/paper/205333/fa - دانشدوست، یعقوب، (1376). طبس شهری که بود (بناهای تاریخی). تهران: سازمان میراثفرهنگی و انتشارات سروش. - راوندی، مرتضی، (1382). تاریخ اجتماعی ایران. جلد چهارم، بخش دوم، چاپ دوم، تهران: نگاه. - رفیعفر، جلالالدین و لرافشار، احسان، (1382). «بررسی انسانشناختی کاروانسراهای عصر صفوی». نامۀ انسانشناسی، 4: 60-37. .https://sid.ir/paper/66445/fa - زمرشیدی، حسین، (1395). معماری ایران- اجرای ساختمان با مصالح سنتی. چاپ سیزدهم، تهران: زمرد. - سلطانزاده، حسین، (1378). «فرم در معماری». فرهنگ و معماری، 1(1): 23-14. memarifarhang.com/magazine. - سیرو، ماکسیم، (1353). راهای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته به آنها. ترجمۀ مهدی مشایخی، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران. - سیرو، ماکسیم، (1362). کاروانسراهای ایران و ساختمانهای کوچک میانراهها. ترجمه عیسی بهنام، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران. - فرقانی، محمدفاروق، (1381). تاریخ اسماعیلیان قهستان. چاپ نخست، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - قبادیان، وحید، (1377). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - قبادیانی بلخی، ابو معین ناصرخسرو، (1354). سفرنامه ناصرخسرو. تهران: انجمن آثار ملی ایران. - کیانی، محمدیوسف، (1366). معماری ایرانی، دوره اسلامی. تهران: وزارت ارشاد اسلامی. - کیانی، محمدیوسف، (1390). معماری ایران دوره اسلامی. تهران: انتشارات سمت. - کیانی، محمدیوسف، (1391). تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سمت. - کیانی، محمدیوسف؛ و کلایس، ولفرام، (1362). فهرست کاروانسراهای ایران. جلد نخست، تهران: انتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - کیانی، محمدیوسف؛ و کلایس، ولفرام، (1373). کاروانسراهای ایران. تهران: سازمان میراثفرهنگی - گنجی، محمدیوسف، (1386). بسان رود (خاطرهها و دیدگاههای محمد حسن گنجی). بیرجند: اداره کل میراثفرهنگی و گردشگری و صنایعدستی استان خراسان جنوبی. - لبافخانیکی، رجبعلی، (1378). سیمای میراثفرهنگی خراسان. چاپ نخست، تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی کشور. - لبافخانیکی، رجبعلی؛ بختیاریشهری، محمود؛ و نعمتی، بهزاد، (1392). کاروانسراهای خراسان. چاپ نخست، تهران: سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری. - لسترنج، گای، (1383). جغرافیای تاریخی سرزمینهای شرقی. ترجمۀ محمود عرفان، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی. - معماریان، غلامحسین، (1387). «معرفی گوشهای از معماری ناشناخته ایران، ساختمان آبانبارها». نامۀ معماری و شهرسازی، 2: 141-125. .https://sid.ir/paper/215826/fa - معماریان، غلامحسین، (1387). معماری ایرانی. نگارش: محمدکریم پیرنیا، تهران: سروش دانش. - معماریان، غلامحسین، (1394). معماری ایرانی، نیارش. جلد دوم، تدوین: هادی صفاییپور،چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری نغمه نواندیش. - مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1361). احسنالتقاسیم فی معرفةالاقالیم. ترجمۀ دکتر علینقی منزوی، جلد نخست، چاپ نخست، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. - مک گِرگور، کلنل سی. ام، (1366). شرح سفری به ایالت خراسان. ترجمۀ مجید مهدیزاده، جلد نخست، مشهد: آستان قدس رضوی. - نایینی (صفاءالسلطنه) میرزاعلیخان، (1366). گزارش کویر. بهکوشش: محمد گلبن، چاپ دوم، تهران: مؤسسه اطلاعات. - نیدرمایر، اسکارفن، (1363). زیر آفتاب سوزان ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران. - وفامهر، محسن؛ و پورجوهری، آتوسا، (1388). «بادگیر، دستاوردی از معماری سنتی ایران». مجلۀ بینالمللی راه و ساختمان، 64: 35-28. https://civilica.com/doc/279614. - ولیزاده، رضا؛ سلمان روغنی، مسعود؛ و خضری، مجتبی، (1393). فرهنگ آبادیهای استان یزد فرهنگ آبادیهای شهرستان طبس در سال 1390. یزد: مرکز آمار ایران. - هدین، سون، (1353). کویرهای ایران. ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: توکا. - هیلنبراند، رابرت، (1380). تاریخ ایران. دوره صفویان، (پژوهش دانشگاه کمبریج). ترجمۀ یعقوب آژند، چاپ نخست، تهران: جامی. - Afshar, I., (1348). The Tohfat Alfoghara, 16: 190-90 (in Persian). - Afshar, I., (1992). Yazdnameh. Tehran: Farhang Iran Zamin Publications (in Persian). - Bakhtiari-Shahri, M., (1999). “Registration Report of Jokhah Caravansera”. Archive of Tabas Cultural Heritage and Handicrafts Department, Yazd (Unpublished), (in Persian). - Amini, M., (2006). Historical Geography of Tabas. Yazd: Niko Ravesh Publications (in Persian). - Ayvaziyan, S., (2000). “The Process of Formation of Suburban Caravanserais (Physical Analysis of Desert Caravanserais)”. Proceedings of the First Congress of the History of Architecture and Urbanism of Iran (Bam-Kerman Citadel), Vol. 1 (in Persian). - Daneshdoost, Y., (1997). Tabas, the city that was (historical monuments). Tehran: Soroush Cultural Heritage and Publications Organization (in Persian).. - Durand-Guédy, D., (2015). Pre-Mongol Khurasan. A Historical Introduction, Greater Khorasan, History, Geography, Archaeology and Material Culture. Library of Congress Cataloging-in-Publication Data. - Ehsani, M. T., (2002). Remembrance of Caravanserais, Robat and Caravans in Iran. Tehran: Amirkabir Publications (in Persian). - Forghani, M. F., (2002). History of the Ismailis of Ghohestan. 1th Edition, Tehran: University of Tehran Press (in Persian). - Ganji, M. Y., (2007). Basan Rud (Memoirs and Perspectives of Mohammad Hassan Ganji). Birjand: General Directorate of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of South Khorasan Province (in Persian). - Ghobadian, V., (1998). Climatic study of traditional Iranian buildings. Tehran: University of Tehran Press (in Persian). - Ghobadiani Balkhi, Abu-M. N. Kh., (1975). Naser Khosrow's travelogue. Tehran: Publications of the National Works Association of Iran (in Persian). - Hedin, S., (1974). Deserts of Iran. translated by: Parviz Rajabi, Tehran: Touka (in Persian). - Hillenbrand, R., (2001). History of Iran, Safavid Period. (Cambridge University Research), translated by: Yaghoub Azhand, 1th Edition, Tehran: Jami (in Persian). - Hosseini, A. & Pournadari, H., (2014). “A Comparative Study of the Architecture of the Indigenous Safavid Caravanserai in Isfahan Bazaar, A Case Study of the Shah, Saroutaghi and Madarshah Caravanserais”. Journal of Comparative Art Studies, 4 (8): 97-81. https://sid.ir/paper/205333/fa. (in Persian). - Ibn Hawqal Nasibi, Abi-al-Q. (1987). Surat al-arz. translated by: Dr. Jafar Shoar, Tehran: Publications of the Iranian Culture Foundation (in Persian). - Judaki, A.; Mousavi Haji, S. R. & Mehrafarin, R., (2014). “Typology of the four-line model in Iranian architecture and its evolution, Quarterly”. Journal of Islamic Architecture Research, 2(5): 86-64. http://jria.iust.ac.ir/article-1-111-fa.html (in Persian). - Kiani, M. Y. & Kleiss, W., (1983). List of Iranian Caravanserais. Vol. 1, Tehran: Published by: the Ministry of Culture and Islamic Guidance (in Persian). - Kiani, M. Y. & Kleiss, W., (1994). Caravanserais of Iran. Tehran: Cultural Heritage Organization Publications (in Persian). - Kiani, M. Y., (2011). Iranian Architecture of the Islamic Period. Tehran: Samat (in Persian). - Kiani, M. Y., (2012). History of Iranian Art and Architecture in the Islamic Period. Tehran: Samat (in Persian). - Labafkhaniki, R., (1999). Khorasan Cultural Heritage. 1th Edition, Tehran: Publications of the Cultural Heritage Organization (in Persian). - Labafkhaniki, R., Bakhtiari Shahri, M. & Nemati, B., (2013). Khorasan Caravanserai. 1th Edition Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization (in Persian). - Lestering, G., (2004). Historical Geography of the Eastern Lands. translated by: Mahmoud Erfan, 3th Edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications (in Persian). - MacGregor, C., (1987). Description of a trip to Khorasan province. translated by: Majid Mehdizadeh, vol. 1, Mashhad: Astan Quds Razavi (in Persian). - Maghddasi, Abu-A. M.-Ibn A., (1982). Ahsan al-Taqasim fi Maarefa al-Aqalim. translated by: Dr. Alinaghi Manzavi, Volume 1, 1th Edition, Tehran: Iranian Authors and Translators Company (in Persian). - Memarian, G. H., (2008). “Introduction to a corner of unknown Iranian architecture, Reservoir Building”. Journal of Architecture and Urban Planning, 2: 141-125 https://sid.ir/paper/215826/fa (in Persian). - Memarian, G. H. (2008). Iranian Architecture. by: Mohammad Karim Pirnia, Tehran: Soroush Danesh (in Persian). - Memarian, G. H., (2015). Iranian Architecture, Niaresh. Vol. 2, Edited by: Hadi Safaeipour, First Edition, Tehran: Naghmeh Navandish Cultural and Artistic Institute (in Persian). - Naeini (Safa'a al-Saltanah), M. A. Kh., (1987). Kavir Report. by: Mohammad Golban, 2th Edition, Tehran: Information Institute (in Persian). - Niedermayer, S., (1984). Under the Burning Sun of Iran. translated by: Kikavous Jahandari, 1th Edition, Tehran: Iran History. - Papoli yazdi, M. H., (1988). Culture of settlements and religious places of the country. Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation (in Persian). - Pirnia, M. K., (2008). Stylistics of Iranian Architecture. edited by: Gholam Hossein Memarian, 6th Edition, Tehran: Soroush (in Persian). - Rafiefar, J. & Lourafshar, E., (2003). “Anthropological study of the caravanserais of the Safavid era”. Journal of Anthropology, 4: 60-37. https://sid.ir/paper/66445/fa (in Persian). - Ravandi, M., (2003). Social History of Iran. Vol. 4, Part 2, 2th Edition, Tehran: Negah (in Persian). - Siro, M., (1353). Ancient roads in Isfahan and related buildings. translated by: Mehdi Mashayekhi, Tehran: National Organization for the Protection of Antiquities of Iran (in Persian). - Siro, M., (1983). Iranian Caravanserais and Small Intermediate Buildings. translated by: Issa Behnam, Tehran: National Organization for the Preservation of Antiquities of Iran (in Persian). - Soltanzadeh, H., (1999). “Form in Architecture”. Culture and Architecture Quarterly, 1(1): 23-24. memarifarhang.com/magazine (in Persian). - Soltanzadeh, H., (2001). Iranian Markets. Tehran: Cultural Research Office (in Persian). - Spuler. B., (2007). History of Iran in the First Islamic Centuries. translated by: Maryam Ahmadi, Vol. 2, 5th Edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications. - Takmil Homayoun, N., (1990). “Caravansera in Iranian Culture”. Journal of Historical Research, 4-5: 219-205. www.cgie.org.ir/fa/news/178730. (in Persian). - Tohidi, F., (2011). The Art of Pottery. Tehran: Samat (in Persian). - Vafamehr, M. & Pourjohari, A., (2009). “Badgir, an achievement of traditional Iranian architecture, International”. Journal of Roads and Construction, 64: 35-28. https://civilica.com/doc/279614 (in Persian). - Valizadeh, R.; Salman Roghani, M. & Khezri, M., (2014). Farhang-e-Abadieh of Yazd province Farhang-e-Abadieh of Tabas city in 2011. Yazd: Statistics Center of Iran (in Persian). - Zomarshidi, H., (2008). Arches and Arches in Iranian Architecture. Tehran: Urban Development and Improvement Company (in Persian). - Zomarshidi, H., (2016). Iranian Architecture - Building with Traditional Materials. 13th Edition, Tehran: Zomorod (in Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 540 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 346 |