تحلیل الگوی پراکندگی دستکندهای استان اصفهان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 38، آذر 1402، صفحه 173-206 اصل مقاله (1.43 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.26803.2522 | ||
نویسندگان | ||
طاهره دوست کافی1؛ رضا نوری شادمهانی2؛ محسن جاوری* 3 | ||
1کارشناسیارشد باستانشناسی، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران | ||
2استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران | ||
3دانشیار گروه باستانشناسی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران | ||
چکیده | ||
دستکندها، بهعنوان سازههایی که بدون استفاده از مصالح معمول و تنها با حفر کردن زمین یا صخره و کوه ساخته میشوند، بهلحاظ مسائلی از قبیل سازگاری با اقلیم و محیط و استفادۀ بهینه از انرژی، حائز اهمیت هستند. استان اصفهان، بهعنوان یک استان پهناور، با مساحتی حدود 106786 کیلومتر مربع و با دارا بودن اقلیمهای مختلف، موارد متعددی از نمونههای معماری دستکند را در خود جای داده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و هدف آن، مطالعۀ پراکندگی 19 مورد از دستکندهای استان اصفهان و کشف الگوها و همبستگی احتمالی میان محل قرارگیری آنها و عوامل مختلف محیط طبیعی و فرهنگی بوده است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسشها است: 1) الگوی پراکندگی دستکندهای استان اصفهان، نسبت به ارتفاع از سطح دریا، فاصله از منابع آب شامل: رودخانههای فصلی و دائمی و قناتها، شیب، فاصله از راهها، موقعیت نسبت به روستاها و شهرها و اقلیم و دمای هوا، چگونه است؟ 2) در صورت همبستگی این دستکندها با عوامل مذکور، علت این همبستگی چیست؟ و 3) آیا میتوان با استفاده از نتایج این پژوهش، کاربری این دستکندها را مشخص کرد؟ روش کار شامل: جمعآوری اطلاعات از طریق مقالات و گزارشهای مربوط به بررسیها و کاوشهای باستانشناسی، جمعآوری اطلاعات مکانی و جغرافیایی دستکندهای موردمطالعه، ازجمله مختصات جغرافیایی، به روش میدانی و درنهایت تجزیه و تحلیل اطلاعات بهدستآمده و طبقهبندی آنها بهوسیلۀی نرمافزار ArcGIS بوده است. بهمنظور دستیابی به نتایج دقیقتر، دستکندها براساس کارکرد، به دو دستۀ دستکندهای مسکونی و دستکندهای دفاعی و آئینی، تقسیم شدند. براساس نتایج، مشخص شد آندسته از دستکندهایی که کاربری مسکونی و یا بهطورکلی کاربری استفادۀ روزمره داشتند، بیشتر با عوامل محیطی و جغرافیایی همبستگی دارند. ازطرفی دستۀ دوم دستکندها که با هدف پنهان شدن ایجاد شدهاند، بیشتر با عوامل فرهنگی و انسانی در ارتباط هستند. میتوان گفت در الگوی پراکندگی دستکندهای مسکونی، عوامل محیطی و در الگوی پراکندگی دستکندهای دفاعی و آئینی، عوامل فرهنگی اولویت دارند. | ||
کلیدواژهها | ||
استان اصفهان؛ معماری دستکند؛ الگوی پراکندگی؛ GIS؛ کارکرد | ||
مراجع | ||
- آزاد، میترا؛ سلطانیمحمدی، مهدی؛ و بلوریبناب، محمد، 1397، «گونهشناسی و تحلیل معماری دستکند در نایین». مسکن و محیط روستا، 37 (161): 106-93. DOI: 10.22034/37.161.9 - اشرفی، مهناز، 1390، «پژوهشی در گونهشناسی معماری دستکند». معماری و شهرسازی، 4 (7): 47-25. DOI: 10.30480/AUP.2012.162 - برومندی، بهرخ، 1391، «شناسایی معماری دستکند دره برزرود». مجموعه مقالات اولین همایش معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 125-113. - بهبودی، نغمه، 1380، «کاربرد سیستمهای اطلاعات جغرافیایی در تحلیل شهرهای باستانی: پژوهش موردی: دژ-شهر اورارتویی بسطام». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیتمدرس، دانشکدۀ علوم انسانی (منتشر نشده). - بهبودی، نغمه، 1396، «بررسی و تحلیل سکونتگاههای قلعهای خاندان محلی منطقۀ سیستان ایران در دورۀ قاجار». رسالۀ دکتری، دانشگاه بوعلیسینا همدان، دانشکده هنر و معماری (منتشر نشده). - توفیقیان، حسین، ۱۳۷۷، «کاربرد سیستمهای اطلاعات جغرافیایی در باستانشناسی براساس دادههای باستانشناسی محوطۀ باستانی شوش». پایاننامۀ کارشناسیارشد، دانشگاه تربیتمدرس، دانشکدۀ علوم انسانی. - جاوری، محسن؛ و منتظرظهوری، مجید، 1391، «پناهگاه زیرزمینی تپه هژدر سمیرم». مجموعه مقالات اولین همایش معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 194-183. - حسینزاده، سیدرضا، 1397، مبانی سیستمهای اطلاعات جغرافیایی (GIS). چاپ اول، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. - حسینطهرانی، ندا؛ و صداقتی، نینا، 1394، «معرفی آثار معماری دستکند تخت قراچه در شهر سمیرم و بررسی عوامل اصلی تخریب این منطقه». مجموعه مقالات دومین همایش بینالمللی معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 193-182. - حیدریان، محمود؛ قربانی، حمیدرضا ؛ عرب، حسنعلی؛ و پارسه، شهرام، 1396، «سیستم اطلاعات جغرافیایی در پژوهشهای باستانشناسی ایران؛ پیشینه، روند و مشکلات». مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 9 (3): 65-43. https://doi.org/10.22631/isih.2017.1616.2248 - رزمجو، شاهرخ، 1397، «غارهای اسرارآمیز نیاسر کاشان». نشریۀ مهر پارسه، 12 (20): 32-30. - ساروخانی، زهرا، 1390، «گزارش سه فصل کاوش در اویی نوشآباد (شهر زیرزمینی)». مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران، جلد سوم، چاپ اول، شیراز: پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری: 319-303. - ساروخانی، زهرا، 1391، «شهرهای زیرزمینی ایران به روایت اویی نوشآباد». مجموعه مقالات اولین همایش معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 440-421. - سلطانیمحمدی، مهدی، 1395، «پرونده ثبتی: مجموعه مسجد و حمام علیآباد بافران». ادارۀ میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری شهرستان نایین (منتشر نشده). - سلطانیمحمدی، مهدی؛ و آزاد، میترا، 1397، «تحلیل مقایسهای یک فرم خاص در معماری دستکند مذهبی (منطقه مرکزی ایران(شهرستان نایین) و سه اثر در شمالغرب». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 8 (16): 222- 203. DOI: 10.22084/NBSH.2018.15032.1666 - شیاسی، ایمان، 1389، «مطالعات معماری-محیطی درخصوص آثار معماری دستکند و تهیۀ بخشی از مدارک پروندۀ ثبت میراث جهانی مسجد مزار بجستان، آسیاب ریگاۀ نایین و غار رئیس نیاسر». تهران، پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور. (منتشر نشده). - عابدینپور، وحید؛ و نقاشزرگر، فهیمه، 1394، «پرونده ثبتی: کندۀ شمارۀ 1 دامنه». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان. (منتشر نشده). - عاشوری، مهرزاد؛ و آقایی، وحید، 1397، «گونهشناسی کندهها (دستکندهای) سمیرم و تعیین چشمانداز آینده». چکیده مقالات سومین همایش بینالمللی معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 79. - علیان، علمدار؛ نرهای، بابک؛ جابریزاده، محمدرضا؛ و طاهریدهکردی، معصومه، 1397، «معرفی و شناسایی معماری دستکند شهر کوهپایه (استان اصفهان)». چکیدۀ مقالات سومین همایش بینالمللی معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 43. - فاگان، برایان، 1396، سرآغاز. جلد 1، ترجمۀ غلامعلی شاملو، چاپ هشتم، تهران: سمت. - کریمیان، حسن؛ جاوری، محسن؛ و منتظرظهور، مهدی، ۱۳۹۱، «تحلیل الگوی استقراری شهرستان سمیرم در دورۀ انتقال از ساسانیان به قرون اولیۀ اسلامی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 2 (۲): 80-۶۳. https://nbsh.basu.ac.ir/article_429.html - کسمایی، مرتضی، 1372، پهنهبندی اقلیمی ایران مسکن و محیطهای مسکونی. چاپ اول، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. - منتظرظهوری، مجید، 1397، «پروندۀ ثبتی: مجموعه دستکند زیرزمینی سفیدشهر». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده). - مؤمنی، همایون؛ و بختیاری، ذبیحالله، 1396، «گزارش ثبتی: فضای دستکند اشکفت طویله». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده). - مولودی، علی، 1400، «گزارش کاوش مجموعه دستکند زیرزمینی پاقَپّان کاشان». اداره میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کاشان (منتشر نشده). - نرهئی، بابر؛ سپیدنامه، حسین؛ و علیان، علمدار، 1398، «بررسی باستانشناختی و تاریخی محوطه تاریخی تقرچه (شهر تاریخی سمیرم)». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده). - یوسفیان دارانی، راحله؛ و فصیحینایینی، علیمحمد، 1397، «دستکند کردعلیا، تحلیلی بر ساختار، فضاهای معماری و قابلیتهای احیاء». چکیده مقالات سومین همایش بینالمللی معماری دستکند، بهکوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 118. - Abedinpoor, V. & Naghash Zargar, F., 2015, “Registration file: troglodytic number 1 of Damane”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian). - Alian, A.; Narei, B.; Jaberizade, M. & Taheri Dehkordi, M., 2018, “Introduction and identification of troglodytic architecture of Koohpaye (Isfahan province)”. in: The abstract of the articles of the third international troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 43. (In Persian). - Ashoori, M. & Aghaei, V., 2018, “Typology of Semirom’s troglodytic and determination of future prospects”. in: The abstract of the articles of the third international troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 79. (In Persian). - Ashrafi, M., 2011, “A research in troglodytic architecture typology”. Journal of Architecture & Urban, 4 (7): 25-47. DOI: 10.30480/AUP.2012.162 (In Persian). - Azad, M.; Soltani Mohammadi, M. & Boloori Bonab, M., 2018, “Typology and analysis of troglodytic architecture in Naeen”. Journal of Housing and village environment, 37 (161): 93-106. DOI: 10.22034/37.161.9 (In Persian). - Behboodi, N., 2001, “Application Geographic Information Systems in analysis of Historic cities (Case Study: Citadel-Urartu of city Bastam)”. M.A. thesis, Department of Humanities, University of Tarbiat Modares. (Unpublished, In Persian). - Behboodi, N., 2017, “Investigation and analysis of the castle settlements of local family of the Sistan region of Iran in Qajar’s era”. Ph.D. Thesis, Department of Art and Architecture, University of Bu-Ali Sina Hamedan. (Unpublished, In Persian). - Boroomandi, B., 2012, “Identification of troglodytic architecture of Barzrood’s Valley”. in: Researches of the first troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 113-125. (In Persian). - Brimicombe, A., 2010, GIS, Environmental modeling and engineering. 2th (ed). London: CRC Press. - Chang, K., 2016, Introduction to Geographic Information Systems, 4th (ed). Idaho: McGraw-Hill Education. - Fagan, B., 2017, In The Beginning an Introduction to Archaeology. (VOL.1). Translated by: Gh. Shamloo, Tehran: Samt. (In Persian). - Fagan, B. M. & Durrani, N., 2016, Archaeology: A Brief Introduction. 12th (ed). New York: Routledge. - Heydarian, M.; Ghorbani, H.; Arab, H. & Parse, Sh., 2017, “Geographical Information System in Iran’s Archaeological Reasearches; History, Trends and Problems”. Journal of Interdisciplinary Studies In the Humanities, 9 (3): 43-65. https://doi.org/10.22631/isih.2017.1616.2248 (In Persian). - Hoseintehrani, N. & Sedaghati, N., 2015, “Introducing the troglodytic architectural structures”. A collection of essays. - Hoseinzade, R., 2018, Basics of geographic information systems (GIS). 1th (ed), Mashhad: University of Ferdosi Mashhad. (In Persian). - Javeri, M. & Montazer Zohouri, M., 2012, “The underground shelter of Semirom’s Hazhdar hill”. in: Researches of the first troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 183-194. (In Persian). - Junge, J. A., 2017, “GIS Spatial Analysis of Arctic Settlement Patterns: A Case Study in Northwest Alaska”. M.A. Thesis, Portland State University. - Karimian, H.; Javeri, M. & Montazer Zohour, M., 2012, “Analysis of the settlement pattern of Semirom in its transition from the Sasanian to early Islamic era”. Journal of Archaeological researches of Iran. 2 (2): 63-80.https://nbsh.basu.ac.ir/article_429.html (In Persian). - Kasmaei, M., 1993, Climatic Classification of Iran for housing and residential environments. Tehran, Building and Housing Research Center. (In Persian). - Moloodi, A., 2021, “Exploration report of underground troglodytic collection of Paghappan Kashan”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian). - Momeni, H. & Bakhtiari, Z., 2017, “Registration file: the space of troglodytic Eshkaft-e Taville”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian). - Montazer-Zohouri, M., 2018, “Registration file: underground troglodytic collection of Sefidshahr”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian). - Nareiy B.; Sepidname, H. & Alian, A., 2019, “Archaeological and Historical investigation of historical city of Tagharcheh (historical city of Semirom)”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian). - Orser, Ch. E., 2017, Historical Archaeology. 3th (ed). New York: Routledge. - Razmjoo, Sh., 2018, “The mysterious caves of Niaser Kashan”. Journal of Mehr-e Parse, 12 (20): 30-32. (In Persian). - Sarookhani, Z., 2011, “The report of three seasons of exploration in Oui Noushabad (underground city)”. in: Researches of the 9th Annual conference of Iran Archeology, Shiraz: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 303-319. (In Persian). - Sarookhani, Z., 2012, “Underground cities of Iran according to Oui Noushabad”. in: Researches of the first troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 421-440. (In Persian). - Scianna, A. & Villa, B., 2011, “GIS Applications in Archaeology”, Archaeologia e Calcolatori, 22: 337-363. https://www.researchgate.net/puplication/279472747 - Shiasi, I., 2010, “Architectural-Environmental studies regarding troglodytic architectural works and preparation of part of the documents for the world heritage registration of Bajestan Mazar Mosque, Naeen Rigare Mill and Rais Niaser Cave”. Tehran: Research Institute of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism. (Unpublished, In Persian). - Soltani Mohammadi, M. & Azad, M., 2018, “Comparative analysis of a specific form in religious troglodytic architecture (central region of Iran (Naeen) and three monument in the Northwest”. Journal of Archaeological Researches of Iran, 8 (16): 203-222. DOI: 10.22084/NBSH.2018.15032.1666 (In Persian). - Soltani Mohammadi, M., 2016, “Registration file: Aliabad Bafran’s mosque and bath complex”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Naeen. (Unpublished, In Persian). - Tofiqian, H., 1998, “The application of geographic information systems in archeology based on the archaeological data of Suziana site”. M. A. thesis, Department of Humanities, University of Tarbiat Modares. (Unpublished, In Persian). - Orser, Ch. E., 2017, Historical Archaeology. 3th (ed). New York: Routledge. - Yoosefian Darani, R. & Fasihi Naeeni, A. M., 2018, “Troglodytic of Kurd-e Olya, an analysis of the structure, architectural spaces and revitalization capabilities”. in: The abstract of the articles of the third international troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 118. (In Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 433 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 293 |