سازمان فضایی شهری و عدالت اجتماعی؛ مطالعهای میانرشتهای بر عدالت فضایی و توزیع کالبدی شهر یزد در دورۀ قاجار | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 38، آذر 1402، صفحه 325-348 اصل مقاله (1010.05 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2022.26352.2490 | ||
نویسندگان | ||
حمید عزیزی1؛ احمد کلاته ساداتی* 2 | ||
1استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران | ||
2دانشیار گروه جامعهشناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||
چکیده | ||
یکی از موضوعات متأخر در موضوع عدالت اجتماعی، عدالت فضایی در شهرها میباشد. میزان دسترسی به فضای عمومی و خدمات شهری و تأثیرات این امر بر فضای ذهنی شهروندان محور بحث در اینزمینه است. مفهوم عدالت در اسلام، یک مفهوم بنیادین است که ارزیابی آن از منظر عدالت فضایی در شهرهای اسلامی، میتواند کمک زیادی به توسعۀ معرفتشناختی از یکسو و سیاستگذاری شهری ازسوی دیگر کند. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی عدالت فضایی در بخشی از بافت تاریخی شهر یزد در دورۀ قاجار است. پرسش پژوهش، چگونگی محور عزیمتِ روشی، ارزیابی میزان دسترسی دو گروه اعیان و افراد عادی به سه شکل از امکانات شهری، یعنی مسجد، آبانبار و بازار است. با استفاده از شواهد معماری و باستانشناسی در محلۀ گلچینیان یزد و نیز نتایج بهدستآمده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی تحلیل انجامگرفت. مبنای تفسیر دادهها نسبت بین عدالت اجتماعی و عدالت دسترسی در سازمان فضایی شهری دورۀ قاجار است. نتایج نشانداد، طبقۀ اجتماعی و اقتصادی بر سازمان فضایی محلات تأثیر داشته است. طبقۀ اعیان در موقعیتی سکنی گزیدهاند که بیشترین یا بهترین بهره را از امکانات شهری را داشته باشند. این یافته از منظر عدالت، محل نقد و بررسی است. باوجود این، بهنظر میرسد تعاملات اجتماعی مردم، مبتنیبر تضاد طبقاتی یا ادراک نابرابری اجتماعی نبوده است. برخلاف شهر مدرن، شهر سنتی اسلامی اگرچه توزیع نابرابر امکانات دراد، اما بهنظر میرسد در مقایسه با جوامع مدرن، این توزیع نابرابر بر ادراک نابرابری تأثیر معناداری نداشته باشد. محققان بر این نظرند که، سازمان فضایی تفکیکنشده، کنش تعاملی بالای طبقاتی، و مفاهیم اسلامی کمک زیادی به کاهش ادراک نابرابری درمیان شهروندان کرده است. بهنظر میرسد در زمینۀ عدالت اجتماعی نیازمند مفهومسازی و نظریهپردازی مرتبط میباشیم و این موضوع با توجه به بسترهای تاریخی و فرهنگی و ارزشهای مرتبط با آن ضرورت جدی دارد. این امر میتواند در رابطه با موضوعات جدید مطمح نظر باشد. | ||
کلیدواژهها | ||
عدالت فضایی؛ شهر؛ اسلام؛ یزد؛ قاجار | ||
مراجع | ||
- افشار، ایرج، 1354، یادگارهای یزد. جلد دوم، تهران، انجمن آثار ملی.
- پاپلییزدی، محمد حسین، 1390، خاطرات شازده حمام: گوشه ای از اوضاع اجتماعی شهر یزد دهۀ 40-1330. مشهد: انتشارات پاپلی.
- تابعی، نادر؛ موحد، علی؛ تولایی، سیمین؛ و کمانرودی کجوری، موسی، 1396، «بررسی نقش عدالت فضایی در مدیریت شهری (محدوده مطالعه: محلات منطقۀ 6 تهران)». برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، 6 (2): 23-36. DOI: 10.22108/SPPL.2016.21649
- توسلی، محمود، 1360، ساخت شهر ومعماری در اقلیم گرم وخشک ایران. چاپ چهارم، تهران: انتشارات پیام.
- جالینوسی، احمد؛ و نجفپور، سارا، 1386، «مفهوم عدالت در اسلام و غرب». دانش سیاسی، 5: 99-127. DOI: 10.30497/PK.2007.53
- خالدیان، ستار؛ کریمیان، حسن؛ پوراحمد، احمد؛ و مظاهریان، حامد، 1393، «تبیین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضای شهری ایران». مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 17: 19-5.
- داداشپور، هاشم؛ و الوندیپور، نینا، 1395، «عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایران؛ فرامطالعه چارچوب نظری». نشریۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 21(3): 67-80. DOI: 10.22059/JFAUP.2016.61103
- رضوانی، هادی، 1391، «گذری بر شهر عادلانه در نظریههای شهرسازی و آموزههای اسلامی». شهر پایدار، 1 (1): 163- 135.
- سلطانزاده، حسین، 1370، فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی با همکاری شهرداری تهران.
- فوکو، میشل، 1392، دیرینهشناسی دانش. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
- کلاتهساداتی، احمد، 1389، «رئالیسم انتقادی و مدل «دوری» در تاریخی گری ابن خلدون». تاریخنگری و تاریخنگاری، 6: 145-167. DOI: 10.22051/HPH.2014.842
- محمدرضایی، مهدی؛ و فراهانیفرد، سعید، 1394، «مقایسه عدالت از دیدگاه اسلام و مکتب سودگرایی». فلسفه دین، 12 (1): 111-130. DOI: 10.22059/JPHT.2015.53965
- یوسفی، علی؛ و محمدی، فردین، 1397، «اشکال بیگانگی شهری در نظر جامعه شناسان شهر». مطالعات جامعهشناختی، 25 (2): 504-481. DOI: 10.22059/JSR.2019.70362
- Afshar, I., 1975, Monuments of Yazd. second volume, Tehran: National Art Association.
- Ashraf, A., 1988, “Bazaar-mosque alliance: The social basis of revolts and revolutionsˮ. International Journal of Politics, Culture, and Society, 1(4): 538–567.
- Bosworth, C. E., 2007, Historic Cities of the Islamic World. (Vol. 1), Brill, Available from: https://brill.com/display/title/13067?language=en
- Bowen, W. M.; Sailing, M. J.; Cyran, E. J. & Haynes, K. E,. 1995, “Toward Environmental Justice: Spatial Equity in Ohio and Clevelandˮ. Annals of the Association of American Geographers, 85(4): 641–663. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1995.tb01818.x
- Buchanan, A. & Deborah, M., 1986, “Philosophy and justiceˮ. Justice, 11-45.
- Certomà, C. & Martellozzo, F., 2019, “Cultivating urban justice? A spatial exploration of urban gardening crossing spatial and environmental injustice conditionsˮ. Applied Geography, 106: 60-70.
- Dadashpour, H. & Elwandipour, N., 2015, “Spatial justice at urban scale in Iran; meta-study of the theoretical frameworkˮ. Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 21(3): 67-80. DOI: 10.22059/JFAUP.2016.61103 (In Persian).
- Earley-Spadoni, T. & Harrower, M. J., 2020, “Spatial archaeology: mapping the ancient past with the humanities and the sciencesˮ. International Journal of Humanities and Arts Computing, 14(1-2): 176-196.
- Engster, D., 2007, The Heart of Justice: Care ethics and political theory. Oxford University Press on Demand.
- Enright, T., 2019, “Transit justice as spatial justice: learning from activistsˮ. Mobilities, 14(5): 665-680.
- Fainstein, S., 2014, “The just cityˮ. International Journal of Urban Sciences, 18(1): 1-18.
- Foucault, M., 2012, Archeology of Knowledge. Translated by N. Sarkhosh and A. Jahandideh, Tehran: Ney Pub. (In Persian)
- Gascoigne, A. L., 2007, “The water supply of Tinnîs: public amenities and private investmentsˮ. In: Bennison, Amira K. and Gascoigne, Alison L. (eds.) Cities in the Pre-Modern Islamic World: The Urban Impact of Religion, State and Society, (SOAS/Routledge Studies on the Middle East, 6) New York, USA; London, UK. Routledge: 161-176.
- Gillings, M.; Hacıgüzeller, P. & Lock, G., 2020, “Archaeology and spatial analysisˮ. In: Archaeological Spatial Analysis, Routledge: 1-16.
- Good, M. J. D., 1977, “Social hierarchy in provincial Iran: the case of Qajar Maraghehˮ. Iranian Studies, 10(3): 129-163.
- Jalinousi, A. & Najafpour, S., 2016, “The concept of justice in Islam and the Westˮ. Political Science, 5: 99-127. DOI: 10.30497/PK.2007.53 (In Persian)
- Jayyusi, S. K.; Holod, R.; Petruccioli, A. & Raymond, A., (Eds.)., 2008, The City in the Islamic World (2 vols). Brill.
- Jian, I. Y.; Luo, J. & Chan, E. H., (2020). “Spatial justice in public open space planning: Accessibility and inclusivityˮ. Habitat International, 97: 102-122.
- Kalate Sadati, A., 2010, “Critical realism and the “Duri” model in Ibn Khaldun’s historicityˮ. Historical Perspective and Historiography, 6: 145-167.DOI: 10.22051/HPH.2014.842 (In Persian).
- Khaledian, S, et al., 2013, “Explaining the position of Islam in the process of urbanization and the organization of urban space in Iranˮ. Iranian-Islamic City Studies, 17: 5-19. (In Persian).
- Kuusaana, E. D.; Kosoe, E. A.; Niminga-Beka, R. Y. & Ahmed, A., 2021, “Spatial Justice and Inner-City Development in Secondary Cities of Ghana: Implications for New Urban Agenda in the Global Southˮ. In: Urban Forum, 32(3): 373-391.
- Madanipour, A.; Shucksmith, M. & Brooks, E., 2022, “The concept of spatial justice and the European Union’s territorial cohesionˮ. European Planning Studies, 30(5): 807-824.
- Mahdavi, S., 2007, “Amusements in Qajar Iranˮ. Iranian Studies, 40(4): 483-499.
- Mahdavi, Sh., 1999, “The Structure and Function of the Household of a Qajar Merchantˮ. Iranian Studies, 32(4): 557-571.
- Mohammad Rezaei, M. & Farahani Fard, S., 2014, “Comparison of justice from the perspective of Islam and the school of utilitarianismˮ. Philosophy of Religion, 12(1): 111-130. DOI: 10.22059/JPHT.2015.53965 (In Persian).
- Omer, I., 2006, “Evaluating accessibility using house-level data: A spatial equity perspectiveˮ. Computers, Environment and Urban Systems, 30(3): 254–274.
- Paploi Yazdi, M.H., 2010, Memoirs of Shazdeh- Hammam: A corner of the social situation of Yazd City in the 1945s-1955s. Mashhad: Papoli Publications. (In Persian).
- Rawls, J., 1967, Distributive justice. Perspectives In Bus Ethics Sie E, 3, 48. Edited by Golany, Gideon s, New York, Van Nor stand Reinhold Company.
- Sangiovanni, A., 2008, “Justice and the Priority of Politics to Moralityˮ. Journal of political philosophy, 16(2): 137-164.
- Soltanzadeh, H., 1990, Urban Spaces in the Historical Contexts of Iran. Tehran: Cultural Research Office in cooperation with Tehran Municipality. (In Persian).
- Tabei, N., et al., 2016, “Investigation of the role of spatial justice in urban management (area of study: localities of the 6th district of Tehran)ˮ. Spatial Planning (Geography), 6 (2): 23-36. DOI: 10.22108/SPPL.2016.21649 (In Persian),
- Tavasoli, M., 1980, City Construction and Architecture in the Hot and Dry Climate of Iran. 4th edition, Tehran: Payam Pub.
- Tsou, K. W.; Hung, Y. T. & Chang, Y. L., 2005, “An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilitiesˮ. Cities, 22(6): 424–435. https://doi.org/10.1016/j.cities.2005.07.004
- Uthman ‘Abd al-Sattar., 1997, al-Madinah al-Islamiyyah. Kuwait: ‘Alam al-Ma’rifah,
- Uwayezu, E. & De Vries, W. T., 2018, “Indicators for measuring spatial justice and land tenure security - for poor and low income urban dwellersˮ. Land, 7(3): 84.
- Wenglenski, S. & Orfeuil, J.-P., 2004 “Differences in accessibility to the job market according to social status and place of residence in the Paris areaˮ. Built Environment, 30(2): 116–126.
- Williams, T., 2007, “The city of Sultan Kala, Merv, Turkmenistan: communities, neighbourhoods and urban planning from the eighth to the thirteenth centuryˮ. Cities in the pre-modern Islamic world: The urban impact of religion, state and society, 42-62.
- Yousefi, A. & Mohammadi, F., 2017, “Forms of urban alienation according to city sociologistsˮ. Sociological Studies, 25(2): 481-504. DOI: 10.22059/JSR.2019.70362 (In Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 342 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 251 |