مطالعات باستانگیاهشناسی حوضۀ آبگیر سد کنگیر برمبنای بقایای گیاهی مکشوف از بنای ساسانی جهانگیر در استان ایلام | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 14، شماره 40، خرداد 1403، صفحه 227-252 اصل مقاله (1.64 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2022.24709.2363 | ||
نویسندگان | ||
لیلا خسروی1؛ زهره شیرازی* 2 | ||
1استادیار پژوهشکدۀ باستانشناسی، پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، تهران، ایران. | ||
2مسئول آزمایشگاه باستانگیاهشناسی پایگاه پژوهشی میراث جهانی شهرسوخته و موزۀ منطقهای جنوبشرق، سیستانوبلوچستان، ایران | ||
چکیده | ||
جهانگیر، یکی از بناهای شاخص ساسانی در کرانۀ حوضۀ آبگیر سد کنگیر در استان ایلام است که انجام کاوشهای باستانشناسی بهواسطۀ قرارگیری آن در تراز سیلابی سد کنگیر منجر به کشف سازههای معماری و آثار هنری ارزشمندی گردید. رویشگاههای گیاهی منطقه باوجود تابستانهای خشک و گرم و زمستانهای کوتاه شامل گیاهان گرمادوست بهصورت زراعی، مرتع، جنگل و بیشه است. با توجه به عدم شناخت از پوشش گیاهی ایلام در دورۀ ساسانی، این پژوهش به ارائه نتایج حاصل از مطالعۀ بقایای گیاهی بهدست آمده از بنای جهانگیر میپردازد. هدف از انجام این مطالعات، شناسایی نوع گیاهان منطقه و چگونگی اقتصاد معیشتی براساس بقایای گیاهی موجود در 37 لیتر نهشته برداشت شده از اجاق، تنور، لایۀ سوخته و گور کاوششده در این محوطه باستانی بود. پرسشهای پژوهش عبارتنداز: نوع پوشش گیاهی پیرامون بنای جهانگیر در دورۀ ساسانی چگونه بوده است؟ اقتصاد معیشتی ساکنان بنای جهانگیر در این دوره برپایۀ چه بوده است؟ براساس ماهیت رویشگاههای گیاهی و اکوسیستمهای طبیعی کنگیر، فرضیات عبارتنداز: پوشش گیاهی این حوضه در دورۀ ساسانی متنوع و متعلق به رویشگاههای استپ-جنگلی و کوهستانی مانند آنچه که امروزه در منطقه وجود دارد، بوده است؛ همچنین، وجود اکوسیستمهای کشاورزی دیمی و آبی در ایلام نشان میدهد که به احتمال زیاد اقتصاد معیشتی ساکنان جهانگیر در دورۀ ساسانی برپایۀ کاشت محصولات باغی و کشاورزی، بهویژه غلات بوده است. اکولوژی و پراکنش جغرافیایی گیاهان شناساییشده در بنای جهانگیر و ماهیت اکوسیستمهای امروزی منطقۀ کنگیر، نشان میدهد که در دورۀ ساسانی رویش طبیعی درختان و درختچههایی مانند: بادام، بلوط، افرا، گز و بید در رویشگاههای جنگلی، کوهستانی، استپی و رودخانهای، مشابه آنچه که امروزه در حوضۀ آبریز کنگیر هست، وجود داشته است. مقدار اندک زغال چوب یافتشده در بنای جهانگیر درحال حاضر نمیتواند معیاری مناسب برای اظهار نظر دربارۀ پراکندگی و تراکم درختان شناسایی شده در پوشش گیاهی این ناحیه از ایلام در دورۀ ساسانی باشد. بقایای دانه و میوه نیز نشان میدهد که گیاهان زراعی، بهویژه غلات منبع اصلی غذایی ساکنان جهانگیر بوده است. فراوانی دانههای گندم و جو یافت شده گواه بر وجود زمینهای زراعی و اقتصاد معیشتی بر پایۀ کشاورزی در دورۀ ساسانی است که این امر کنگیر که در مناطقی بین 700 تا 2000 متری از سطح دریا پراکنده است، همخوانی دارد. بررسی تغییرات احتمالی در این زیستبوم منوط به مطالعات باستانگیاهشناسی بیشتر در محوطههای تاریخی و پیشازتاریخ ایلام است. | ||
کلیدواژهها | ||
باستانگیاهشناسی؛ استپ-جنگلی؛ جهانگیر؛ ساسانی؛ ایلام | ||
مراجع | ||
- بحرالعلومی شاپورآبادی، فرانک، (1397). «گزارش نتایج سالیابی 5 نمونه آجر و سفال حاصل از کاوش محوطه جهانگیر در حاشیۀ رود کنگیر ایوان در استان ایلام». تهران: پژوهشکدۀ حفاظت و مرمت، پژوهشگاه میراثفرهنگی. - پیرانی، بیان، (1380). «گزارش بررسی و شناسایی شهرستان ایوان در استان ایلام». ایلام: مرکز اسناد میراثفرهنگی استان ایلام (منتشر نشده). - تماوان، (1384). گزارش ارزیابی زیستمحیطی کنگیر. تهران: مهندسین مشاور تماوان. - ثابتی، ح.، (1381). جنگلها، درختان و درختچههای ایران. یزد: نشر دانشگاه یزد. - حجازی، ر.، (2537 شا). اصول تشریح چوب (تشریح و کلید شناسایی میکروسکپی مهمترین چوبهای جنگلی ایران). تهران: انتشارات کتابفروشی دهخدا. - خسروی، ل؛ و قربانی، ا.، (1397). «بررسی زمینشناسی، هیدرولوژی، ژئومورفولوژی و سایزموتکتونیک و مورفوتکتونیک پهنۀ باستانی جهانگیر در حاشیۀ رود کنگیر، شهرستان ایوان، استان ایلام». کوارترنری ایران، 3(1): 75-93. doi.org/10.22034/irqua.2018.701990 - عزیزی، ق.؛ ملکی، س.؛ کریمی، م.؛ شهبازی، ر.؛ و رستمی، ه.، (1396). «تغییرات اقلیم و پوشش گیاهی هولوسن در ایران». کواترنری ایران، 3(3): 229-205. doi.org/10.22034/irqua.2017.701911 - نیلوفری، پ.، (1364). چوبشناسی (چوبهای ایران). تهران: نشر کتابفروشی دهخدا. - Azizi, G.; Maleki, S.; Karimi, M.; Shahbazi, R. & Rostami, H., (2017). “Holocene Vegetation and Climate Changes in Iran”. Quaternary Journal of Iran, 3(3): 205-229. doi: 10.22034/irqua.2017.701911 (In Persian). - Bahr al-Uloomi Shapourabadi, F., (2017). Report on the results of five brick and pottery samples dating from from the excavation of the Jahangir site in the margin of Kangir Ivan River in Ilam Province. Tehran. Conservation and Restoration Research Institute, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism (In Persian). - Djamali, M.; Askari, A.; Balatti, S.; Guibal, F. & Santelli, C., (2017). “On the Chronology and Use of Timber in The Palaces and Palace-Like Structures of The Sasanian Empire in Persis (Sw Iran)”. Journal of Archaeological Science: Report, 12: 134-141. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2017.01.030 - Djamali, M.; De Beaulieu, J.-L.; Shah-Hosseini, M.; Andrieu-Ponel, V.; Ponel, P.; Amini, A.; Akhani, H.; Leroy, S. A. G.; Stevens, L.; Lahijani, H. & Et Brewer, S., (2008a.). “A Late Pleistocene Long Pollen Record from Lake Ourmia, Nw Iran”. Quaternary Research, 69(3): 413-420. https://doi.org/10.1016/j.yqres.2008.03.004 - Djamali, M.; Jones, M.D.; Migliore, J.; Balatti, S.; Fader, M.; Contreras, D.; Gondest, S.; Hosseini, Z.; Lahijani, H.; Naderi, A.; Shumilovskikh, L.S.; Tengberg, M. & Weeks, L., (2015). Olive Cultivation in The Heart of Persian Achaemenid Empire: New Insights into Agricultural Practices and Environmental Changes Reflected in A Late Holocene Pollen Record from Lake Parishan, Sw Iran. Vegetation History and Archaeobotany. - Genito, B., (1997). :The Sasanian Manor House at Hajjabad. A Review Article, Annali Dell’istituto Orientale, Napoli, 537-548”.Geologists Bulletin. 52: 1229- 1258. Ers. - Hejazi, R., (1978). Principales of wood anatomy. Tehran. Dehkhoda Publication (In Persian). - Jacomet, S., (2006). (2nd Edition). Identification Of Cereal Remains from Archaeological Sites, Archaobotany Lab Ipas, Basel University. - Khazaeimask, S. & And Hejazi, M. S., (2017). “Plant Designs in Sassanid Period Moldings”. Bulletin De La Société Royale Des Sciences De Liège, Special Edition, 86: 696-710. - Khosravi, L. & Ghorbani, E., (2017). “Investigation of Geology, Hydrology, Geomorphology, Mosques, and Morphotectonics of Jahangir Ancient Zone on the Margin of Kangir River, Eyvan, Ilam Province”. Quaternary Journal of Iran, 4/1: 83-103. doi.org/10.22034/irqua.2018.701990 - Neumann K. S.; Détienne W. P. & Schweingruber F. H., (2000). Wood Of the Sahara and The Sahel. Birmensdorf, Eidg. Forschungsanstalt Wsl. Haupt Verlag, Bern/Stuttgart/Wien. - Niloufari, P., (1986). Woods of Iran. Tehran: Dehkhoda Publication (In Persian). - Nogole Sadat, M. A. A., (1993). Tectonic Map of Iran. Geological Survy of Iran, Tehran. - Pajouh, P. & Schweingruber, F. H., (2001). Atlas Des Bois Du Nord De L’iran (Description Anatomique Et Identification Microscopique Des Essences Principales. University Of Tehran Publication, Tehran. - Parkinson, H.; Mangold, J. & Menalled, F., (2015). Weed Seeding Identification Guide. Montana State University Extension. - Pirani, B., (2001). “Report on the survey of Ivan city in Ilam province, Ilam”. Ilam Archive of the Branch of Cultural Heritage, tourism and Handicrafts Ministry, (unpublished, In Persian). - Sabeti, H., (2002). Forests, trees and shrubs of Iran. Yazd University Press (In Persian). - Saeidi Ghavi Andam, S.; Djamali, M.; Nelle, O.; Naderi Beni, A. M.; Haghighifard, M.; Brisset, E. & Poschlod, P., (2020). “Vegetation History of The Maharlou Lake Basin (Sw Iran) With Special Reference to The Achaemenid Period (550-330 Bc)”. Vegetation History and Archaeobotany, 30: 595–610, Doi: 10.1007/S00334-020-00810-1 - Spagnolie, F.; Shirazi, R.; Shirazi, Z.; Saeidi Ghavi Andam, S. & Djamali, M., (2020). “Archaeology, History and Symbolisim”. In: The Pomegranate: Botany, Production and Uses. 1st. Edition. Sarkhosh, A., Yavari, A. And Zamani, Z. (Eds.)., Cab International Press, Wallingford, U.K. Pp.1-13. - Stevens, L. R.; Wright, H. E. & Et Ito E., (2001). “Proposed Changes in Seasonality of Climate During the Lateglacial and Holocene at Lake Zerbiar, Iran”. The Holocene, 11: 745-755. https://doi.org/10.1191/0959683019576 - Stöcklin, J., (1968). Structural History and Tectonics of Iran; A Review. American Association of Petroleum. - Struwe, L., (2009). Field Identification of the 50 Most Common Plant Families in Temperate Region (Including Agricultural, Horticultural and Wild Species). The State University of New Jersey. - Tamavan, (2014). Kangir Environmental Assessment Report. Tehran. Tamavan Consulting Engineers - Wheeler E. A.; Baas, P. & Gasson P. E., (1989). Iawa List of Microscopic Features for Hardwood Identification. Iawa Committee. - Zohary, D.; Hopf, M. & Weiss, E., (2012). Domestication of The Plants in The Old World. Oxford University Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 536 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 282 |