نتایج لایهنگاری محوطۀ گردیشیطان در دشت پیرانشهر؛ شواهدی از دورۀ مسوسنگ و اشکانی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 1، دوره 13، شماره 39، اسفند 1402، صفحه 7-38 اصل مقاله (1017.72 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2022.25429.2436 | ||
نویسندگان | ||
بایرام آقالاری* 1؛ صلاح سلیمی2 | ||
1دکتری باستانشناسی، پژوشگر آزاد، ایران | ||
2کارشناسی ارشد باستانشناسی، پژوشگر آزاد، ایران | ||
چکیده | ||
دشت پیرانشهر بهدلیل وجود رودخانههای دائمی و پر آب همچون زاب کوچک و خاک حاصلخیز و مناسب برای کشاورزی، همواره از پیشازتاریخ تا عصر کنونی موردتوجه جوامع انسانی بوده است. در سالهای اخیر بهدلیل کنترل آبهای مرزی اقدام به ساخت چندین سد شده است که سد کانیشینکا ازجملۀ این سدها است. محوطۀ گردیشیطان، یکی از محوطههایی است که در چارچوب برنامۀ نجاتبخشی سد کانیشینکا مورد کاوش قرار گرفت. هدف اصلی از کاوش این محوطه، برآورد اولیه از وضعیت لایههای باستانی بود تا در صورت ضرورت کاوش نجاتبخشی، برنامهای بلندمدت تدوین شود؛ از اینرو، گمانۀ لایهنگاری در قسمت مرتفع تپه ایجاد شد و در نتیجۀ کاوش مشخص شد که این محوطه دارای بیش از سه متر نهشتههای باستانی شامل دورههای اشکانی، مسوسنگ متأخر (پیزدلی) و مسوسنگ قدیم (دالما) است. اگرچه محوطۀ گردیشیطان در راستای پروژه نجاتبخشی کاوش شد، اما با اینوجود پرسشهایی نظیر جایگاه و چگونگی دورههای شناسایی شده، ازجمله دورۀ دالما موردتوجه قرار گرفت. درنهایت، این نوشتار سعیبر این دارد که یافتههای حاصل از کاوش، معرفی و طبقهبندی شوند و ازطریق نتایج منتشر شدۀ محوطههای دیگر به مقایسۀ تطبیقی یافتهها بپردازد. مطالعۀ سفالهای بهدست آمده از لایههای دالمایی نشان میدهد که محوطۀ گردیشیطان غالب گونههای سفالی منتسب به فرهنگ دالما را دارا بوده و همچنین با توجه به شناسایی سفالهای نوع پیزدلی میتوان مرحلۀ گذار به این فرهنگ را نیز مورد بررسی قرار داد. در نوشتار حاضر ضمن ارائه یک لایهنگاری از محوطه، سعیشده است که یافتههای بهدست آمده، مخصوصاً سفال نیز معرفی و طبقهبندی شوند. نتایج اولیۀ کاوش گردیشیطان نشانداد که یکی از سکونتگاههای شاخص مربوط به دورۀ دالما در جنوب دریاچۀ ارومیه بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
دشت پیرانشهر؛ گردیشیطان؛ دالما؛ پیزدلی؛ اشکانی | ||
مراجع | ||
- آقالاری، بایرام، (1396). «بررسی باستانشناسی نجاتبخشی محدوده سد کانی شینکا پیرانشهر». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 58-55. - بلمکی، بهزاد، (1396). «فرهنگ دالما در دشت همدان بخشی از نتایج کاوش لایهشناختی تپه تازهکند در همدان». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 12: 82-63. Doi: 10.22084/NBSH.2017.11149.1477؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_1969.html - حصاری، مرتضی، (1398). «تحلیل و بررسی تغییرات در سنت سفال مسوسنگی تپه ایدیر دشت مغان، استان اردبیل». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 21: 40-23. Doi: 10.22084/NBSH.2019.16391.1748؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_2797.html?lang=en - حیدریدستنایی، محسن، (1395). «دشت سرفیروزآباد در دورۀ مسسنگ: مروری بر استقرارهای دالمایی حاشیۀ شرقی ماهیدشت در زاگرسمرکزی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 11: 38-25. Doi: 10.22084/NBSH.2016.1737 - حیدری، رضا؛ سرخآبی، عبیدالله؛ و سلیمی، صلاح، (1396). «بررسی باستانشناسی رودخانۀ زاب پیرانشهر (حدفاصل روستاهای زنگآباد و کاسهگران)». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 142-138. - حیدریان، محسن؛ زینیوند، محسن؛ و حریریان، حمید، (1392). «استقرارگاههای دورۀ مسوسنگ میانی(فرهنگ دالما) دشت سنقر و کلییایی، کرمانشاه». پیامباستانشناس، 19: 14-1. https://sanad.iau.ir/Journal/peb/Article/935482 - خانمحمدی، بهروز، (1398). «گزارش مقدماتی نخستین فصل کاوش نجاتبخشی محوطه سوغانلو-محدودۀ سد کانی سیو پیرانشهر، آذربایجان غربی». مجموعه مقالات هفدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، جلد اول، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 369-363. - خسروی، شکوه؛ خطیب شهیدی، حمید؛ و علیبیگی، سجاد، (1388). «حوضۀ آبریز ابهر رود در دورۀ مسوسنگ: مروری بر استقرارهای دالمایی حاشیه شمالغربی مرکز فلات ایران». پیامباستانشناس، 12: 52-37. https://sanad.iau.ir/Journal/peb/Article/935551 - خضری، سعید، (1379). جغرافیای طبیعی کردستان مکریان با تأکید بر حوضۀ زاب. چاپ اول، تهران: ناقوس. - رحیمیسرخنی، رقیه؛ نیکنامی، کمالالدین؛ و اسلامی، معین، (1395). «سفالهای غیر دالمایی در بستر دالمایی: تشخیص باستانشناختی و توضیح آزمایشگاهی نمونۀ موردی: سهاچای تپه زنجان». مطالعات باستانشناسی، 2: 70-53. Doi: https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61726؛ https://jarcs.ut.ac.ir/article_61726.html?lang=en - زارعی، محمدابراهیم؛ محمدیقصریان، سیروان؛ و عبداللهپور، محمد، (1396). «بررسی باستانشناختی تپه گریاشان سنندج براساس مدارک و شواهد سطحی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 12: 24-9. Doi: 10.22084/NBSH.2017.14028.1614 - ساعدموچشی، امیر؛ زمانیدادانه، مرتضی؛ قاسمی، محسن، و کریمی، زاهد، (1396). «لایهنگاری تپه نمشیر در بانه: محوطهایی در غرب ایران». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 12: 62-43. Doi: 10.22084/NBSH.2017.9477.1423؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_1968.html?lang=en - ساعدموچشی، امیر؛ نیکنامی، کمالالدین؛ مشکور، مرجان؛ فاضلینشلی، حسن؛ و فیروزمندیشیرهجینی، بهمن، (1390). «گاهنگاری نسبی و مطلق تپۀ کلنان بیجار: محوطهای متعلق به دورۀ مسوسنگ میانه در غرب ایران». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 1: 56-31. https://nbsh.basu.ac.ir/article_318.html?lang=fa - سرخآبی، عبیدالله؛ و سلیمی، صلاح، (1398). «محوطۀ گورینگان شواهد جدید از عصر آهن در دشت پیرانشهر». مجموع مقالات همایش بینالمللی عصر آهن در غرب ایران و مناطق همجوار، جلد 1، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: 227-208. - شریفی، مهناز، (1399). «فصل اول کاوش باستانشناسی گردآشوان در حوضۀ زاب کوچک، مسوسنگ جدید/حسنلو VIII». مجموعه مقالات هجدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 488-481. - صدرائی، علی، (1397). پژوهشهای باستانشناسی از بیگم قلعه (نقده) تا ریک آباد (پیرانشهر). چاپ اول، تبریز: پروژۀ ترجمۀ حسنلو. - عابدی، اکبر؛ بهرهمندی پورفرد، رعنا؛ گراوند، افراسیاب؛ ملکپور، فاطمه؛ رازانی، مهدی، (1396). «منشأیابی ابزارهای ابسیدینی محوطههای پیشازتاریخ دشت خوی براساس آنالیز فلورانس اشعۀ ایکس (XRF)». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 21: 60-41. Doi: 10.22084/NBSH.2019.17589.1839؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_2798.html?lang=en - عابدی، اکبر؛ و ابراهیمی، قادر، (1397). «گزارش نخستین فصل کاوش تپه سیلوه پیرانشهر شواهدی از دورۀ دالما تا عصر آهن». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 245-242. - فلاحیان، یوسف؛ و نزهتی، خاطره، (1395). «کاوش نجاتبخشی در تپه باغی سردشت». پانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 498-492. - قهرمانی، نسرین، (1395). «بررسی و شناسایی باستانشناختی طرح خط انتقال آب از سد کانیسیب به سد چپرا آباد-گدار». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 405-400. - گراوند، افراسیاب؛ و ملکپور، فاطمه، (1397). «گزارش مقدماتی بررسی باستانشناختی حوضۀ آبگیری سد سیلوه پیرانشهر». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 321-319. - گراوند، افراسیاب؛ و ملکپور، فاطمه، (1398). «گزارش مقدماتی فصل نخست کاوش نجاتبخشی محوطه کد کودان (سوغانلو 4)». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی، جلد دوم: 1086-1079. - مترجم، عباس؛ شریفی، مهناز؛ و عبداللهپور، محمد، (1397). «فرایند گذار از سنتهای فرهنگی نوسنگی جدید به مسوسنگ قدیم در پسکرانههای شرق زاگرسمرکزی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 16: 102-83. Doi: 10.22084/NBSH.2018.11334.1486؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_2301.html?lang=en - میراسکندی، سید محمود؛ جوادینیا، زهرا؛ و صادقیراد، مسعود، (1398). «نخستین فصل از کاوش باستانشناختی تپه قلات سوغانلو-حوضۀ آبگیری سد کانیسیب (پیرانشهر-آذربایجانغربی)». مجموعه مقالات هفدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی، جلد دوم، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 1314-1309. - هژبرینوبری، علیرضا؛ و پورفرج، اکبر، (1385). «تبین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه اردبیل براساس دادههای قوشاتپه شهریری». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 180: 26-1. https://jflh.ut.ac.ir/article_28120.html?lang=fa - Abedi, A.; Bahremandi Poorfard, R.; Garavand, A.; Malekpour, F. & Razani, M., (2019). “Provenance of Prehistoric Obsidian Artifacts of Khoy Plain in NW Iran Using X-ray Fluorescence (XRF) Analysis”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 9(21): 31-56. doi: 10.22084/NBSH.2019.17589.1839 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_2798.html?lang=en | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 562 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 391 |