بازخوانی ساختار کالبدی بازار تبریز بر اساس نگاره مطراقچی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 32، تیر 1401، صفحه 351-375 اصل مقاله (2.04 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21177.2099 | ||
| نویسندگان | ||
| ازیتا بلالی اسکویی* 1؛ سپهر آمر2؛ زهرا افشاریان2 | ||
| 1دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
| 2دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری و شهرسازی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. | ||
| چکیده | ||
| شناخت شهر تاریخی تبریز، شهری که حکومت‌های مختلفی را به خود دیده و همواره مخزنی از آثار معماری و شهرسازی ایران بوده، می‌تواند ما را در دست‌یابی به اطلاعاتی مفید یاری رساند و اݣݣین‌امر نیازمند شناخت ساختار آن است. بازار به‌عنوان عنصر حیات‌بخش شهر تبریز، جزو بدنه‌های اصلی شهر بوده و نقشی پررنگ در شکل‌گیری ساختار آن داشته است؛ لذا در پژوهش حاضر، در تلاشیم باهدف ایجاد زمینه‌ای جهت بازخوانی و حفاظت از آثار به‌جا مانده در بازار تبریز که جزو ضرورت‌های حفاظت از ساختار شهری است، علاوه‌بر بهره‌گیری از متون تاریخی و نقشه‌ها، با استفاده از نگارۀ مطراقچی به‌عنوان تنها منبع تصویری از معماری و شهرسازی گذشتۀ تبریز (که عناصر مختلف مورداستفاده در آن هم‌چون رازی سربه‌مهر مانده)، به شناسایی عناصر کالبدی بازار تبریز پرداخته، تا به پاسخی مناسب در این رابطه که، کدام‌یک از عناصر معماری و شهرسازی بازار تبریز در دست نگاره‌های مطراقچی ترسیم‌شده‌اند؟ و عناصر موجود در راستای بازار در نگارۀ مطراقچی دربردارندۀ چه مضامینی است؟ دست‌یابیم. با درنظر گرفتن مطالب فوق روش پژوهش برمبنای تحلیل محتوا صورت‌گرفته و از روش تفسیری-تاریخی بر پایۀ بررسی کتب تاریخی، نگارۀ مطراقچی، وقف‌نامه‌ها، سفرنامۀ سیاحان، نقاشی‌ها و عکس‌ها و نقشه‌ها به‌دست‌آمده است. نتایج مطالعات شامل: اطلاعات نظری، نوشتاری و تصویری در ارتباط با بازار و برخی عناصر مهم معماری و با توجه به نگارۀ مطراقچی، حاکی از آن است که، این نگاره یک نقشۀ ترسیمی از موقعیت بنا، با توجه به ویژگی‌های آن بوده و در این‌میان رنگ و صفه از ویژگی‌های شناسایی بنا است. در این نگاره، بازار به‌عنوان هستۀ اصلی شهر در بخش جنوبی قرارگرفته و دارای دو راستۀ شمالی-جنوبی و یک راستۀ شرقی-غربی بوده و بناهایی ازجمله: مسجد جهانشاه(کبود)، مسجد استاد‌شاگرد، مسجد جامع، مسجد حاجت، چهار‌منار، مقبرۀ دال و ذال و بازار قیصریه در آن رؤیت می‌گردد که، در قالب یک جدول ارائه‌شده و تحلیل‌ها براساس موقعیت کنونی بنا و موقعیت آن در نقشه و نگارۀ موجود، شرح بنا براساس کتب و ویژگی‌های بنا در نگارۀ مطراقچی بیان‌شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ساختار بازار؛ نگارۀ مطراقچی؛ عناصر کالبدی؛ معماری؛ تبریز | ||
| مراجع | ||
|
- ابراهیم‌زاده، فرزام؛ و مبینی، مهتاب، 1390، «بازار تبریز و جایگاه آن در هویت شهری». کتاب ماه هنر، شمارۀ 161، بهمن، صص: 60-68.
- اسماعیلی‌سنگری، حسین؛ و عمرانی، بهروز، 1387، تاریخ و معماری بازار تبریز. تبریز: ستوده.
- اولیا چلبی، 1338، سیاحت‌نامه اولیا چلبی. قسمت آذربایجان و تبریز، ترجمۀ حاج حسین نخجوانی، تبریز: شفق.
- بانی‌مسعود، امیر، 1386، «بازسازی نقشه باغ شمال تبریز براساس اسناد و مدارک تاریخی دورۀ قاجار». هنرهای زیبا، شمارۀ 29، بهار، صص: 69-78.
- بلیلان اصل، لیلا، 1395، «ساختار فضایی شهر تبریز در دورۀ صفوی با مقایسۀ تطبیقی سفرنامه‌ها و اسناد تصویری». باغ نظر، شمارۀ 38، فروردین-اردیبهشت، صص: 47-60.
- پارسی، فرامرز، 1384، «بازار تبریز». مجلۀ معمار، شمارۀ 33، صص: 106-112.
- پوپ، آرتور؛ و اکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران. مترجم: نجف دریابندری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- تابانی، حبیب‌الله،1379، تبریز از نگاهی دیگر. تهران: انتشارات حبیب‌الله تابانی.
- تاورنیه، ژان باتیست، 1383، سفرنامه تاورنیه. ترجمۀ ح‍م‍ی‍د ارب‍اب ش‍ی‍ران‍ی، تهران: ن‍ی‍ل‍وف‍ر.
- تیموری‌گرده، سعیده و، حیدر نتاج، وحید، 1393، «"نظرگاه" عنصر اصلی تصویر شده از باغ در نگاره‌های نمایش‌دهنده باغ ایرانی». مجلۀ باغ نظر، سال 11، شمارۀ 30، پاییز، صص: 15 - 26.
- جعفری، الهام؛ و بلیلان‌اصل، لیلا، 1393، «بازخوانی تاریخی شهر خوی در دورۀ صفوی با استناد بر مینیاتور مطراقچی از دیدگاه سیاحان». پژوهش‌نامۀ تاریخ، سال 9، شمارۀ 35، تابستان، صص: 33-57.
- حاج‌حسین، تاریخ الاولاد اطهار نخجوانی، بی‌تا، نسخۀ خطی. تبریز: کتابخانه مرکزی تبریز.
- حبیبی، حسن و همکاران(پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی)، 1391، شماری از زیارتگاه‌های استان آذربایجان شرقی. نشر بنیاد باستان‌شناسی، تبریز.
- حشری‌تبریزی، ملا محمدامین، 1371، روضة الطهار، عزیز دولت‌آبادی. تبریز: انتشارات ستوده.
- حناچی، پیروز، و ابراهیمی، نژاد، 1385، «بازخوانی میدان صاحب آباد از روی تصاویر شاردن و مطراقچی براساس متون تاریخی (از شکل‌گیری تا دورۀ صفویه)». هنرهای زیبا، شمارۀ 25، بهار، صص: 35-44.
- خاماچی، بهروز، 1389، تبریز از نگاه جهانگردان. تبریز: نشر یاران.
- دیباج، اسماعیل، 1346، آثار و ابنیه تاریخی تبریز. تهران: انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.
- ذکاء، یحیی، 1368، زمین‌لرزه‌های تبریز. تهران: نشر شرکت کتاب‌سرا.
- رضازاد عموزین‌الدینی، مجید، 1376، تاریخ تبریز از دوران باستان تا برآمدن مغول. تبریز: نشر اختر.
- روملو، حسن، 1384، احسن التواریخ. عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
- شاردن، ژان، 1371، سفرنامۀ شاردن. ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران: انتشارات توس.
- شاهسواراتی، وحید، 1393، «بررسی نقش و جایگاه کهن شهر تبریز و بازار آن در منابع مکتوب». فصلنامۀ پژوهش هنر، سال 2، شمارۀ 7، پاییز، صص: 127.
- فخارتهرانی، فرهاد؛ پارسی، فرامرز؛ و بانی مسعود، امیر، 1385، بازخوانی نقشه‌های تاریخی شهر تبریز، شرکت عمران و بهسازی شهر ایران«مادر تخصصی». تهران.
- فنلاندن، اوژن، 1324، سفرنامه اوژن فنلاندن به ایران. تهران: انتشارات اشراقی.
- کارری، جملی، 1348، سفرنامۀ کارری. ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران: انجمن آثار ملی.
- کارنگ، عبدلعلی، 1351، آثار آذربایجان شرقی. جلد 1، تهران: انجمن آثار ملی.
- کربلایی، حافظ حسین کربلایی تبریزی ابن کربلایی، 1344و1349، روضات الجنان. تصحیح: جعفر سلطان القرایی، جلد 1، تهران: نشر کتاب.
- کلاویخو، 1337، سفرنامۀ کلاویخو. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- لسترنج، گای، 1337، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: محمود عرفان.
- شاهزاده نادر میرزا، 1360، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز. محمد مشیری، تهران: اقبال.
- مستوفی، حمدالله، 1336، نزهة‌القلوب. تهران: طبع تهران.
- مشکوتی، نصرت‌الله، 1343، از سلاجقه تا صفویه. همدان: انتشارات بانک بازرگانی ایران.
- مطراقچی، نصوح، 1529ه.ق.، بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان خان. استانبول: نسخۀ خطی.
- مومنی، مصطفی، 1389، تبریز، جغرافیا، تاریخ. تهران: کتاب مرجع.
- مینورسکی، ولادمیر، 1337، تاریخ تبریز. ترجمۀ عبدالعلی کارنگ، تهران: کتاب‌فروشی تهران.
- نجفی، اصغر؛ و گلچین، اشرف، 1383، بازار تبریز در دورۀ قاجار. تبریز: آلتین.
- باربارو، جوزوفا، 1371، سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- Bani Massoud, A., 2007, “Reconstruction of the North Tabriz Garden Map Based on Historical Documents of the Qajar Period”. Fine Arts, No. 29, Spring, Pp: 69-78 (in Persian).
- Belilan Asl, L., 2016, “Spatial structure of Tabriz city in the Safavieh period with a comparative comparison of travelogues and visual documents”.Bagh-e Nazar, No. 38, April-May, Pp: 47-60 (in Persian).
- Carnegie, A. A., 1351, Works of East Azerbaijan. Vol. 1, National Works Association, Tehran (in Persian).
- Chardin, J., 1992, Sharden’s travelogue. Translated by: Iqbal Yaghmaei, Toos Publications, Tehran (in Persian).
- Dibaj, I., 1346, Historical monuments and buildings of Tabriz. Publications of the Central Council of the Imperial Celebration of Iran, Tehran (in Persian).
- Ebrahimzadeh, F. & Mobini, M., 2011, “Tabriz Bazaar and its place in urban identity”. Mah-Honar Book, No. 161, Bahman, Pp: 60-68 (in Persian).
- Fakhar Tehrani, F.; Parsi, F. & Bani Massoud, A., 2006, Reading the historical maps of Tabriz, Iran Civil Engineering and Improvement Company “Specialized Mother”. Tehran (in Persian).
- Finland, E., 1324, Eugene Finland’s Travelogue to Iran. Ishraqi Publications, Tehran (in Persian).
- Habibi, H. et al. (Group Research of the Iranian Studies Foundation), 2012, A number of shrines in East Azerbaijan Province. published by the Archaeological Foundation, Tabriz (in Persian).
- Haj Hossein, Tarikh olad Athar Nakhjavani. Manuscript, Tabriz Central Library (in Persian).
- Hanachi, P. & Ebrahimi, N., 2006, “Sahib Abad Square Review from Chardin and Motaraghchi Pictures Based on Historical Texts (From Formation to Safavid Period)”. Fine Arts, No. 25, Spring, Pp: 35-44 (in Persian).
- Heshri Tabrizi, M. M. A., 1992, Roze Al-Tahar, Aziz Dolatabadi. Sotoudeh Publications, Tabriz (in Persian).
- Ismaili Sangari, H. & Omrani, B., 2008, History and Architecture of Tabriz Bazaar. Sotoudeh, Tabriz (in Persian).
- Jafari, E. & Billan Asl, L., 2014, “Historical re-reading of Khoy city in the Safavieh period, citing the miniature Motaraghchi from the point of view of tourists”. Research Journal of History, Vol. 9, No. 35, Summer, Pp: 33-57 (in Persian).
- Kalavikho, 1337, Kalavikho Travelogue. Translated by: Massoud Rajabnia, Book Translation and Publishing Company, Tehran (in Persian).
- Karbalaei, H., 1344 & 1349, Rawdat al-Jannan, edited by Jafar Sultan al-Qaraii. Volume 1, Book Publishing, Tehran (in Persian).
- Karri, J., 1348, Karri’s travelogue. Translated by: Dr. Abbas Nakhjavani and Abdul Ali Karang, National Works Association, Tehran (in Persian).
- Khamachi, B., 1389, Tabriz from the point of view of tourists. Yaran Publishing, Tabriz (in Persian).
- Lestering, G., 1337, Historical Geography of the Lands of the Eastern Caliphate. Mahmoud Erfan, Tehran (in Persian).
- Meshkooti, N., 1343, From Seljuk to Safavid. Iran Commercial Bank Publications, Hamadan (in Persian).
- Minorski, V., 1337, History of Tabriz. Translated by: Abdolali Karang, Tehran Bookstore, Tehran (in Persian).
- Momeni, M., 2010, Tabriz, Geography, History, Reference Book. Tehran (in Persian) (in Persian).
- Mostofi, H., 1336, Nozha Al-Qulub. Tehran (in Persian).
- Motaraghchi, N., 1529 AH., Expression of Iraqi Travel Houses of Sultan Suleiman Khan. Manuscript, Istanbul (in Persian).
- Najafi, A. & Golchin, A., 2004, Tabriz Bazaar in the Qajar period. Altin, Tabriz (in Persian).
- Olia Chalabi, 1338, Olia Chalabi’s travelogue, part of Azerbaijan and Tabriz. Translated by: Haj Hossein Nakhjavani, Tabriz, Shafaq (in Persian).
- Parsi, F., 2005, “Tabriz Bazaar”. Architect Magazine, No. 33, Pp: 106-112 (in Persian).
- Pope, A. & Ackerman, Ph., 2008, A Journey in Iranian Art. Translated by: Najaf Darya Bandari, Scientific and Cultural Publications, Tehran (in Persian).
- Pourjafar, M. R.; Nazhad Ebrahimi, A. & Ansari, M., 2013, “Effective Factors in Structural Development of Iranian Historical Bazaars Case Study Tabriz Bazaar”. TEXTROAD Journals, No.3(2), Pp: 272-282 (in Persian).
- Pourjafar, M. R.; Nazhad Ebrahimi, A. & Ansari, M., 2013, “Effective Factors in Structural Development of Iranian Historical Bazaars Case Study Tabriz Bazaar”. TEXTROAD Journals. No. 3(2), Pp: 272-282.
- Reza Zad Amouzin Al-Dini, M., 1997, History of Tabriz from ancient times to the rise of the Mongols. Akhtar Publishing, Tabriz (in Persian).
- Romlou, H., 2005, Ahsan Al-Tawarikh. Abdolhossein Navai, Myths, Tehran (in Persian).
- Shahsavaraati, V., 2014, “A Study of the Ancient Role and Position of Tabriz and Its Market in Written Resources”. Quarterly Journal of Art Research, Vol. 3 Issue 7, Pp. 127 (in Persian).
- Tabani, H., 2000, Tabriz from another point of view. Habibollah Tabani Publications, Tehran (in Persian).
- Tavernier, J. B., 2004, Theory of Superstition. Translated by: Hamid Arbab Shirani, Nileuffar, Tehran (in Persian).
- Teymouri Poldeh, S. & Haidar Netaj, V., 2014, ““Nazargah” The main element depicted in the garden in the paintings depicting the Persian garden”. Bagh-e Nazar Magazine, Vol. 11, No. 30, Pp: 15 - 26 (in Persian).
- The late Prince Nader Mirza, 1981, History and Geography of the Royal Palace of Tabriz. Mohammad Moshiri, Iqbal, Tehran (in Persian).
- Barbaro, J., 1992, Venetian travelogues in Iran. Translated by: Manouchehr Amiri, Kharazmi Publications, Tehran (in Persian).
- Zahid Selvi, H. & Bekirglu Keskin, G., 2017, “MATRAKÇI NASUH’UN Galata and Istanbul Minyaturlerinin Harita Technical Acisindan İncelenmesi”. Istem, No. 29(15), Pp: 25 – 39.
- Zoka, Y., 1989, Tabriz Earthquakes. Published by: Ketab Sara Company, Tehran (in Persian). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 498 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 631 |
||