بررسی روشمند محوطه قلعه گُلرخ در دشت پس کرانهای علامرودشت | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 12، شماره 32، تیر 1401، صفحه 163-188 اصل مقاله (3.65 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.24225.2332 | ||
نویسندگان | ||
خدیجه غلامی* 1؛ یعقوب محمدی فر2؛ علیرضا عسکری چاوردی3 | ||
1کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. | ||
2استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران | ||
3دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران. | ||
چکیده | ||
دشتهای پسکرانهای شمالی خلیجفارس، از مناطق تقریباً ناشناخته در باستانشناسی ایران است. این دشتها حلقۀ واسط بین کرانههای خلیجفارس و مناطق شمالی هستند. در دشتهای لامرد، مُهر و علامرودشت محوطههای متعددی از دورۀ ساسانی شناساییشده است. محوطۀ قلعه گُلرخ چاهورز در شرق دشت علامرودشت، روی پشتهای طبیعی بهشکل قلعهای محصور (از نوع قلعههای نامنظم) در کوهپایۀ جنوبی مشرفبر شهر چاهورز قرارگرفته است. در بررسیهای اولیه محوطۀ قلعه گلرخ بهعنوان محوطهای با استقرار اصلی دورۀ ساسانی معرفی شد. با توجه بهضرورت و اهمیت شناخت سفال ساسانی، در ابتدا پرسش اصلی پژوهش درخصوص مشخصات فنی سفال ساسانی این منطقه طرح شد؛ برهمیناساس چگونگی تبادلات فرهنگی این محوطه با سایر محوطههای همعصر در کرانهها و پسکرانههای خلیجفارس مطالعه شد. این محوطه بهروش بررسی منظم (سیستماتیک) باهدف شناخت دورههای استقراری شبکهبندی و سفالهای سطحالارضی 30% از شبکهها نمونهبرداری شد. تعداد 9364 تکّه ظروف سفالی جمعآوری، طبقهبندی و در جامعۀ آماری مورد تحلیل و گونهشناسی قرارگرفت. مجموع تحلیلهای کمّی و کیفی ظروف سفالی نشان میدهد که، پنج نمونه شکل بدنۀ ظرف، 13 نوع لبه، سه نوع کف ظرف، دو نوع شکل دستۀ ظرف و هفت نوع شیوۀ تزئینی در سطح بدنۀ ظروف این محوطه بهکاررفته است. گاهنگاری نسبی گونههای سفالی مکشوف از محوطۀ قلعه گلرخ نشان میدهد این محوطه در اواخر دورۀ اشکانی و آغاز دورۀ ساسانی مورد سکونت واقعشده است، در سدههای میانه و پایانی دورۀ ساسانی و سرانجام آغاز دوران اسلامی همچنان تداوم سکونت داشته است. این محوطه در سرتاسر دورۀ ساسانی مسکون و علاوهبر اینکه درروند تجاری، اقتصادی فرهنگی با منطقۀ فارس و خلیجفارس در ارتباط بوده است، وجود نوعی ظروف سفالی قرمزرنگ صیقلی هندی بیانگر ارتباطات فرامنطقهای گلرخ در تجارت حوزه فرهنگی خلیجفارس با هندوستان است. | ||
کلیدواژهها | ||
قلعه گلرخ؛ نمونه برداری منظم؛ سفال ساسانی؛ پس کرانۀ خلیج فارس؛ دشت علامرودشت | ||
مراجع | ||
- ابنبلخی، 1374، فارسنامه. براساس متن مصحح: لسترنج و نیکسن، توضیح و تحشیه از: منصور رستگار فسایی،شیراز: بنیاد فارس شناسی.
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم، 1340، مسالک وممالک. بهکوشش: ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- امیری، مصیب؛ موسویکوهپر، سید مهدی؛ و خادمیندوشن، فرهنگ، 1391، «طبقهبندی و گونهشناسی سفالیهای ساسانی-اسلامی بیشاپور مطالعۀ موردی: سفالهای فصل نهم کاوش». مطالعات باستانشناسی، بهار و تابستان، شمارۀ 5، صص: 1-320.
- خسروزاده، علیرضا، 1392، «محوطهها و استقرارهای اشکانی جزیرۀ قشم». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 5، دورۀ 3، صص: 100-79.
- دارک، کن.آر، 1379، مبانی نظری باستانشناسی. ترجمۀ کامیار عبدی، مرکز نشر دانشگاهی.
- سرفراز، علیاکبر؛ چایچیامیرخیز، احمد؛ و سعیدی، محمدرضا، 1393، شهر باستانی بیشاپور، تهران: انشتارات سمت.
- عسکریچاوردی، علیرضا، 1382، «گاهنگاری نسبی سفالهای نمونهبرداری شده از محوطههای باستانی واقعدر پسکرانههای خلیجفارس». دومین همایش باستانشناسان جوان ایران، تهران: دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی و جهاد دانشگاهی، سازمان میراثفرهنگی کشور.
- عسکریچاوردی، علیرضا؛ و آذرنوش، مسعود، 1383، «بررسی باستانشناختی پسکرانههای خلیجفارس: شهرستانهای لامِرد و مُهر، فارس». مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، سال 18، شمارۀ 1، بهار و تابستان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص: 1-18.
- عسکریچاوردی، علیرضا؛ و کائیم، باربارا، 1391، «پژوهشهای باستانشناسی در منطقۀ کاریان لارستان: فرضیهای پیرامون محل آتش آذرفرنبغ». نامورنامه؛ مقالههایی در پاسداشت یاد مسعود آذرنوش، 12، تهران: ایران نگار، صص: 347-368
-عسکریچاوردی، علیرضا، 1392، پژوهشهای باستانشناسی کرانههای خلیجفارس شهرستانهای لامرد و مهر، فارس. نشر سبحان نور و دانشگاه هنر شیراز.
- کریمی، هادی، 1391، جغرافیای علامرودشت. انتشارات ایراهستان.
- کنت، درک، 1393، سفالهای ساسانی و اسلامی رأسالخیمه(طبقهبندی و بررسی تجارت در حوزۀ غربی اقیانوس هند)، ترجمۀ علیرضا خسروزاده و محمد مرتضایی، تبریز: ناشر پروژه ترجمه حسنلو.
- نولدکه، تئودور، 1378، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،چاپ دوم.
- ویلیامسون، آندره، 1351، «تجارت در خلیجفارس در دورۀ ساسانیان و قرون اول و دوم هجری». باستانشناسی و هنر ایران، شمارۀ 9 و 10، زمستان، صص: 142-151.
- Alden, J. M. & Balcer, J. M., 1978, “Excavation at Tal-i Malyan. Part I. A Sassanian Kiln. Part II. Parthian and Sassanian Coins and Burials (1976)”. Journal of the British Institute of persian studies: Iran, Vol. XVI, Pp: 79-92.
- Amiri, M.; Mousavi Kouhpar, S. M. & Khademi Nadooshan. F, 2012, “Classification and typological study of sasanan- Islamic potteries of Bishapour, Case from the 9 th Season of excavaation”. Journal of Archaeological Studies, Vol 5, N.1, Pp1- 32 (in Persian).
- Askari Chaverdi, A.; 2003, “Relative chronology of pottery sampled from ancient sites located in the coasts of the Persian Gulf”. The Second Conference of Young Archaeologists of Iran, Tehran: University of Tehran, Iran Cultural Heritage (in Persian).
- Askari Chaverdi, A.; 2013, Archaeological researches of the Persian Gulf coasts of Lamerd and Mohr counties. Fars. Shiraz. Sobhan Noor Publishing and Shiraz University of Arts (in Persian).
- Askari Chaverdi, A. & Azarnoosh, M, 2013, “Archaeological researches of the Persian Gulf coasts of Lamerd and Mehr counties”. Journal of Archeology and History, Vol. 18, No. 1, Tehran, Markaz Nashr Daneshgahi, Pp 1-18 (in Persian).
- Askari Chaverdi, A.; Kaim, B., 2012, “Archaeological research in the Karian region of Larestan: A hypothesis about the location of the Azarfarnbagh fire”. Namvar Nameh, Tehran: Iran negar, Pp: 347-368 (in Persian).
- Azarnoush, M.‚ 1994‚ The Sasanian manor house at hajiabad. Iran Firenze Le Lettere.
- Boucharlat, R & Haerinck, H., 1991, “Ceramics Xii. The Parthian and sasanian periods”. Encycolpedia Iranica, edit by: E. Yarshater. EnIr 5, Pp: 304-307.
- Dark, K. R., 2000, Theoretical Archaeology. Translated by: Kamyar Abdi, Markaz Nashr Daneshgahi (in Persian).
- Ettinghausen, R.‚ 1938‚ “Parthian and Sasanian Pottery”. In: Survey of Persian Art, No. I, Pp: 646-80.
- Karimian, H. & Seyedein, S., 2010‚ “A preliminary survey at the circular city of Darabgird, Iran”. Antiquity, Vol. 084, Issue 324‚ [serial online].
- Hojabri-Nobari, A.; Khosrawzadeh, A.; Mousavi, K. M. & Vahdatinasab, H.‚ 2011‚ “Trade and Cultural Contacts between Northern and Southern Persian Gulf during Parthians and Sasanians: A Study Based on Pottery from Qeshm Island”. Intl. J. Humanities, Vol. 18 (2), Pp: 89-115.
- Huff, D. & Gignoux, Ph., 1978, “Ausgrabungen auf Qal,a-ye Dukhtar”. Archeologische Mitteilungen aus Iran, No. II, Pp: 143-147.
- Huff, D., 1993, “Architecture Sassanides”. In: Splendeur Des Sasanides, Ed: Balty, J (Bruxelles, Musees Royaux D, Art, Ed, Historie), Pp: 45-61.
- Ibn Balkhi, 1995, Fars-Nameh. G. Le Strage and R. Nicholson (eds.), Shiraz, Bonyad Fars Shenasi (in Persian).
- Istakhri, A. I. I., 1961, Masalek va Mamalek. ed. with an introduction and commentary by: Iraj Afshar, Bongah-e Tarjomeh va Nashr-e ketab (in Persian).
- Karimi, H, 2012, Geography of Ala-Marvdasht. Irahestan Publications (in Persian).
- Karlovsky, C. L., 1970, “Excavation at Tepe Yahya, Iran 1967-1969”.Progress Report 1, Cambridge, Massachusetts, Pp: 1-33.
- Kennet, D.‚ 2002, “Sasanian Pottery in Southern Iran and eastern Arabia”. Journal of the British Institute of persian studies: Iran, vol. 40, Pp: 153-162.
- Kennet, D.‚ 2004, Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah. England: Oxford 0X2 7ED.
- Kervran, M., 2004‚ “Archaeological Research at Suhâr, 1980-1986”. Journal of Oman Studies, Vol. 13, 120, Pp: 263-383.
- Kennet, D., 2014, Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah (classification and study of trade in the western Indian Ocean). Translated by: Alireza Khosrozadeh and Mohammad Mortezaei, publisher of Hasanlu translation project, Tabriz (in Persian).
- Khosrowzadeh, A., 2014, “The Parthian Settlements and Sites in the Qeshm Island”. Archaeological Researches of Iran, Vol. 3, No. 5, Pp: 79 – 100 (in Persian).
- Sarfaraz, A. & Chayechi Amirkhiz, A., 2014, Saeidi, The anceient city of Bishapur. Samt (in Persian).
- Tampoe‚ M.‚ 1989‚ Maritime trade between China and the West : an archaeological study of the ceramics from Siraf (Persian Gulf). 8th to 15th centuries A.D‚ Oxford: B. A. R.
- Whitcomb, D. S.‚ 1985, Before the Koses and Nightigales excavations at Qasr-I Abu Nasr, old shiraz. NEW YORK, Metrolitan Museum of Art.
- Whitehouse, D., 1972, “Siraf”, Excavation in Iran. The British Contribution, Oxford, Pp: 34-37.
- Whitehouse D. & Andrew‚ W., 1973, “Sasanian Maritime Trad British of Persian Studies”. Journal of the British Institute of persian studies: Iran, Vol. 11, Pp: 29-49.
- Willamson, A., 1972, “Persian Gulf commerce in the Sasaniian period and the first two centuries of Islam”. Revue D’Archeologie Et D’Art Iraniens, No. 9-10, Pp: 142-151 (in Persian).
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,571 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 361 |