تپه پهلوان؛ استقراری از دوران نوسنگی جدید و مس وسنگ انتقالی در شمال شرق ایران | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 1، دوره 12، شماره 32، تیر 1401، صفحه 7-30 اصل مقاله (3.87 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.21466.2122 | ||
نویسندگان | ||
محمد حسین عزیزی خرانقی* 1؛ افشین اکبری2؛ مرجان مشکور3؛ سپیده جمشیدی یگانه2 | ||
1استادیار گروه باستان شناسی دوران پیش ازتاریخ، پژوهشکدۀ باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران | ||
2کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
3مدیر تحقیق (DR2) در مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه (CNRS)، موزه ملی تاریخ طبیعی پاریس (MNHN)، پاریس، فرانسه. | ||
چکیده | ||
پس از گذشت چندین دهه از توجه باستانشناسان به مناطق حاشیهای هلالحاصلخیز، امروزه دیگر بخشهای مرکزی و شرقی فلات ایران و همچنین جنوب ترکمنستان نیز درزمینهٔ مطالعات نوسنگی و در کل فرهنگهای پیشازتاریخی از اهمیت خاصی برخوردارند؛ بااینحال، تا همین دهۀ گذشته وضعیت باستانشناسی نوسنگی شمالشرق ایران برخلاف نواحی همجوارش بهعلت عدم فعالیتهای دامنهدار و انتشارات علمی تا حد زیادی تحتسیطرۀ باستانشناسی مرکز فلات ایران و یا نگاه باستانشناسان شوروی از جنوب ترکمنستان بوده است. تپه پهلوانِ جاجرم بهعنوان محوطهای با آثار و بقایای دورههای نوسنگی جدید، مسوسنگ انتقالی و همچنین دوران میانۀ اسلامی اگرچه که توسط «اسپونر» و سپس «ماسودا» بازدید و گزارش شد؛ اما تا سالهای 1393 و 1396 هیچ فعالیت علمی برروی آن صورت نگرفت. این محوطه با وسعتی حدوداً 5/2 هکتار بهسبب ساختوسازهای قلعه و برجوباروی دوران اسلامی تقریباً بهشکل دایرهای درآمده که در میانۀ کریدور طبیعی جاجرم، بین مناطق کویری جنوبالبرز و نواحی نیمهکوهستانی شمال آن قرار دارد. هدف از انتشار این پژوهش مشخص نمودن جایگاه استقراری تپه پهلوان در جدول توالی گاهنگاری دوران نوسنگی شمالشرق فلات ایران و معرفی موادفرهنگی این دوره است. کاوش لایهنگاری و گمانهزنیهای حفرشده موجب شناسایی لایههای نوسنگی جدید و حضور مواد فرهنگی چخماق/جیتونی با خصوصیات مشترکی از جنبههای فرهنگی محوطههای دوسوی شمال و جنوب البرز گردید؛ اگرچه که نشانهای از معماری پیشازتاریخی در 5 گمانۀ کاوششده در این تپه یافت نشد، اما براساس شباهتهای سفالی و همچنین نتایج هفت نمونۀ تاریخگذاری کربن14 طی دو فصل، بازۀ زمانی 4800-5800 پ.م. و در کل اوایل هزارۀ ششم تا اوایل هزاره پنجم پیشازمیلاد برای طول استقرار نوسنگی جدید و مسوسنگِ انتقالی در این تپه پیشنهاد شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
شمال شرق ایران؛ دشت جاجرم؛ تپه پهلوان؛ نوسنگی؛ مس وسنگ انتقالی؛ تاریخ گذاری مطلق | ||
مراجع | ||
- جعفری، عباس، 1384، گیتاشناسی ایران. جلد دوم، «رودها و رودخانههای ایران (سوم)»، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
- روستایی، کوروش، 1388، «توسعه و تحول استقرارها در منطقۀ شاهرود». مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، سال 24، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 47، پاییز و زمستان، صص: 35-3.
- دانا، محسن؛ و هژبری، علی، 1392، «الگوهای استقراری محوطههای پیشازتاریخی جاجرم، خراسان شمالی». در: مجموعه مقالات اولین همایش بینالمللی باستانشناسان جوان، صص؛ 295-310.
- عباسی، قربانعلی، 1390، گزارش پایانی کاوشهای باستانشناختی نرگس تپه دشت گرگان. گنجینه نقشجهان.
- عزیزیخرانقی، محمدحسین؛ اکبری، افشین؛ جمشیدییگانه، سپیده؛ کسرایی، نادر؛ پورمؤمن، شیما؛ خواجه، امینه؛ و بیضاییدوست، ساناز، 1396، «گزارش کاوش لایهنگاری تپه پهلوان، شهرستان جاجرم، استان خراسان شمالی».آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی.
- عزیزیخرانقی، محمدحسین؛ جعفری، جواد؛ خانیپور، مرتضی؛ تومالسکی، یودیت؛ کلانتر، شادی؛ و کوهپایه، روژین، 1393، «گزارش کاوش بهمنظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم، تپه پهلوان، جاجرم، استان خراسان شمالی». آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی.
- لبافخانیکی، رجبعلی، 1391، «مرور فعالیتهای باستانشناختی خراسان، از آغاز تا امروز». در: مجموعه مقالات 80 سال باستانشناسی ایران، به کوشش: حسنزاده، یوسف و میری، سیما: نشر پازینه با همکاری موزه ملی ایران، صص: 137-158.
- ملکشهمیرزادی، صادق؛ نوکنده، جبرئیل، 1379، آق تپه. تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور.
- مستوفی، حمدالله، 1362، نزهتالقلوب. به اهتمام و تصحیح: گای لسترنج: دنیای کتاب.
- وحدتینسب، حامد، 1388، «گزارش فصل اول کاوش در غار کمیشان». آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی، (منتشرنشده).
- هژبری، علی، 1388، «مستندنگاری باستانشناختی و شناسایی محوطههای باستانی شهرستان جاجرم-خراسان شمالی». آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی.
- Abbasi, G, A., 2011, The final report of the archaeological excavations of Narges Tappeh, Gorgan plain. Ganjineh Jahan publication (in Persian).
- Azizi Kharanaghi, M, H.; Akbari, A.; Jamshidi Yeganeh, S.; Kasraei, N.; Shima, P.; Khajeh, A. & Beizai Dost., S; 2017, “Archaeological Report of stratigiraphy of Tappeh Pahlavan, Jajarm distrect, North Khorasan Provinceˮ. ICAR Iranian center for archaeological reserch Archive (Unpublished) (in Persian).
- Azizi Kharanaghi, M, H.; Jafari, J.; Khanipour, M.; Tomalsky, J.; Kalantar, S. & Kohpayeh, R., 2014, “Report of Tappeh Pahlavan core and buffer zone sounding, Jajarm distrect, North Khorasan Provinceˮ. ICAR Iranian center for archaeological reserch Archive (Unpublished) (in Persian).
- Azizi-Kharanaghi, M. H.; Thomalsky, J.; Khanipoor, M. & Jafari, J., 2016, “Archaeological research at Tappeh Pahlavan, North Khorasan Province (Northeastern Iran): Report on the 2014 season”. Journal of Ancient Near Eastern Studies (ANES), Vol. 53, Pp: 59-79.
- Dana, M. & Hozhabri, A, 2013, “Settelmemt patterns of prehistoric sites of Jajarm, North Khorasanˮ. In: The Proceedings of the First International Conference of Young Archaeologists, Pp: 310-295 (in Persian).
- Fazeli-Nashli, H.; Beshkani, A.; Markosian, A.; Ilkani, H.; Seresty, R. A. & Young, R, 2009, “The Neolithic to Chalcolithic transition in the Qazvin Plain, Iran. Chronology and subsistence strategies”. Archäologische Mitteilungen Aus Iran Und Turan, No. 41, Pp: 1–21.
- Fazeli-Nashli, H.; Coningham, R. A. & Batt, C. M, 2004, “Cheshmeh-Ali revisited: Towards an absolute dating of the Late Neolithic and Chalcolithic of Iran’s Tehran Plain”. Iran, No. 42(1), Pp: 13–23.
- Fazeli-Nashli, H.; Coningham, R. A. E.; Young, R. L.; Gillmore, G. K.; Maghsoudi, M. & Raza, H., 2007, “Socio-economic transformations in the Tehran Plain: Final season of settlement survey and excavations at Tepe Pardis”. Iran, No. 45(1), Pp: 267–285.
- Grishman, R., 1938, Fouilles De Sialk. Pres De Kashan, 1933, 1934, 1397, Vol: I (in Persian).
- Hozhabri, A., 2009, “Archaeological documentation and identification of the ancient sites of Jajarm-north Khorasanˮ. Iranian center for archaeological reserch Archive (Unpublished) (in Persian).
- Jafari, A., 2005, Geology of Iran, second vol: Rivers of Iran (Third). Geographical and Cartographic Institute of Gitashenashi (in Persian).
- Kohl, P. L., 1984, Central Asia palaeolithic beginnings to the Iron Age (Vol. 14). Éditions Recherche sur les civilisations.
- Labaf Khaniki., R, 2012, “Review of Khorasan Archaeological Activities, from the Beginning to Todayˮ. in: Collection of 80-years articles on Iranian archeology, by: Hassanzadeh, Y and Miri, S, Pazineh Publication in collaboration with the National Museum of Iran, Pp. 37-18 (in Persian).
- Malek Shahmirzadi, S. & Nokandeh, J., 2000, Aq Tappeh. Tehran, Cultural heritage organization (in Persian).
- Masuda, S., 1976, “Report of the Archaeological Investigations at Šahrud, 1975”. In: Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F. Bagherzadeh Ed., Pp: 63–70 (in Persian).
- Mustofi, H., 1983, Nozhatol Qolob. edited by: Guy Listrange, Donyaye Ketab (in Persian).
- Pollock, S.; Bernbeck, R.; Benecke, N.; Gessner, G. C.; Daszkiewicz, M.; Eger, J.; Keßeler, A.; Miller, N.; Pope, M. & Ryan, P., 2011, “Excavations at Monjukli Depe, Meana-Caaca Region, Turkmenistan, 2010”. Archäologische Mitteilungen Aus Iran Und Turan, No. 43, Pp: 169–237.
- Rezvani, H. & Roustaei, K, 2016, “Preliminary report on two seasons of excavations at Tappeh Deh Kheir, Bastam Plain, north-east Iran”. In: The Neolithic of the Iranian Plateau: Recent research, M. Mashkour & K. Roustaei, Eds. Pp: 15–52.
- Roustaei, K. & Nokandeh, J., 2017, “Neolithic developments in the Gorgan Plain, south-east of the Caspian Sea”. Antiquity, No. 91(358).
- Roustaei, K., 2016a, “An emerging picture of the Neolithic of Northeast Iran”. Iranica Antiqua, No. 51, Pp: 21–55.
- Roustaei, K., 2016b, “Kalāteh Khān: A Sixth Millennium BC Site in the Shahroud Plain, Northeast Iran”. In: The Neolithic of the Iranian Plateau: Recent research, M. Mashkour & K. Roustaei, Eds., Pp: 53–85.
- Roustaei, K., 2018, “Beyond the Mounds: Insights into a Late Sixth Millennium BCE Sherd Scatter Site in the Shahroud Plain, Northeast Iran”. Ancient Near Eastern Studies, No. 55, Pp: 143–182.
- Roustaei, K.; Mashkour, M. & Tengberg, M., 2015, “Tappeh Sang-e Chakhmaq and the beginning of the Neolithic in north-east Iran”. Antiquity, No. 89(345), Pp: 573–595.
- Rustaei, K., 2009, “Development and transformation of settlements in Shahroud regionˮ. Journal of Archeology and History, Vol: 1, Consecutive Issue 47, Autumn and Fall, Pp: 3-35 (in Persian).
- Spooner, B., 1965, “Arghiyān: The area of Jājarm in western Khurāsān”. Iran, No. 3(1), Pp: 97–107.
- Tsuneki, A., 2014, “Pottery and other objects from Tappeh Sang-e Chakhmaq”. In: The first farming village in northeast Iran and Turan: Tappeh Sang-e Chakhmaq and beyond, A. Tsuneki, Ed., University of Tsukuba, Pp: 13–18.
- Tsuneki, A., 2017, “The Emergence of Pottery in Northeast Iran: The Case Study of Tappeh Sang-e Chakhmaq”. In: The Emergence of Pottery in West Asia, A. Tsuneki, O. Nieuwenhuyse, & S. Campbell, Eds., Oxbow Books, Pp: 119–132.
- Vahdati Nasab, H., 2009, “Report of the first sesoan of excavation in Komishan caveˮ. Iranian center for archaeological reserch Archive (Unpublished) (in Persian).
- Vahdati, A. A., 2010, “Tepe Pahlavan: A Neolithic-Chalcolithic site in the Jajarm Plain, north-eastern Iran”. Iranica Antiqua, No. 45, Pp: 7–30.
- Vahdati, A. A.; Biscione, R.; La Farina, R.; Mashkour, M.; Tengberg, M.; Fathi, H, Mohaseb, A. , 2019, “Preliminary report on the first season of excavations at Tepe Chalow: New GKC (BMAC) finds in the plain of Jajarm, NE Iran”. In: J-W. Meyer, E. Vila, M. Mashkour, M. Casanova, R. Vallet (Eds). The Iranian Plateau during the Bronze Age. Development of Urbanisation, Production and Trade. Coll. Archéologie(s), 1, MOM Éditions. Lyon. Pp: 179-200. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 887 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 680 |