بررسی جای نام شهر کَثه براساس اسناد مکتوب و داده های باستان شناسی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 4، دوره 11، شماره 31، اسفند 1400، صفحه 81-101 اصل مقاله (2.99 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.23474.2280 | ||
| نویسندگان | ||
| سید فضل اله میردهقان* 1؛ آرمان بختیاری2 | ||
| 1استادیار گروه ایران شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران | ||
| 2دانشیار گروه زبان های باستانی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| کَثَه، یکی از مراکز استقراری است که به‌همراه میبد، نائین و فهرج، چهار شهر مهم ناحیۀ یزد را تشکیل می‌دادند. اگرچه متون محلی یزد، ایجاد آن‌را مربوط به دوران قبل از اسلام می‌دانند که توسط «اسکندر مقدونی» احداث شده و در دوران اسلامی موجودیت نداشته است؛ با این‌وجود، متون جغرافیایی از آن به‌عنوان یکی از شهرهای دوران اسلامی نام‌می‌برند. این مقاله با هدف بررسی جای‌نام شهر کثه و با شیوۀ توصیفی تاریخی-تحلیلی به‌دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها است؛ 1-جایگاه شهر کثه در منابع چیست؟ 2-با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی دشت یزد-اردکان و تطبیق آن با توصیفات متون، کدام‌یک از مراکز استقراری در این دشت را می‌توان با کثه مطابقت داد؟ متون محلی کثه را از ساخته‌های اسکندر می‌دانند که برخی از اسرای گرفتهشده در نبرد با «داریوش سوم» را در آنجا زندانی میکند. این شهر پس از ساخت شهر یزد، متروک شده و ساکنین به این شهر مهاجرت می‌کنند. اما، جغرافیدانان آن‌را یکی از مراکز استقراری ناحیۀ یزد در دوران اسلامی دانسته که نشان‌دهندۀ تناقض بین گفته‌های آنان با متون محلی یزد است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که جغرافیدانان مسلمان با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی ناحیۀ یزد از واژۀ کثه برای نامیدن یکی از مراکز استقراری آن استفاده کرده‌اند که با تطبیق توصیفات آنان با ویژگی‌های جغرافیایی دشت یزد-اردکان می‌توان دهستان رستاق را پیشنهاد داد؛ چراکه این دهستان از همان ابتدا از مجموع چندین روستا تشکیل شده بود که این روند تا به امروز نیز ادامه دارد. این دهستان از دیرباز یکی از قطب‌های کشاورزی استان یزد به‌شمار می‌آید. هم‌چنین به‌دلیل وجود راه ری-کرمان از اهمیت زیادی برخوردار و به‌واسطۀ وجود آن با استقرارهای جنوب و جنوب‌شرق ایران در ارتباط بوده است. این‌امر با توجه به داده‌های باستان‌شناسی قابل اثبات است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شهر یزد؛ ناحیۀ یزد؛ کَثَه؛ سکه های ساسانی؛ منابع جغرافیایی | ||
| مراجع | ||
|
- آیتی، عبدالحسین، 1317، تاریخ یزد یا آتشکدۀ یزدان. چاپ اول، یزد: چاپخانه گلبهار.
- ابوالقاسمی، محسن، 1381، دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: انتشارات سمت.
- ابن‌حوقل، 1345، صورة‌الارض. ترجمۀ و تصحیح: دکتر جعفر شعار، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر
- ابن‌خردادبه، 1370.، مسالکوممالک. ترجمۀ دکتر حسین قره‌چانلو، چاپ اول.
- ابویی‌مهریزی، محمدرضا، 1383، سادات نعمت‌اللهی یزد در عصر صفوی. چاپ اول، یزد: واحد نشر بنیاد ریحانه الرسول.
- البغدادی، یصفی‌الدین عبدالمؤمن بن عبد الحق، بی‌تا. مراصد الاطلاع علی الامکنه و البقاع الجزء الثالث، تحقیق و تعلیق علی محمد البجاوی، دارالحیاه الکتب العربیه
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414، لسان‌العرب. جلد 15، دار صادر: بیروت.
- اختصاصی، محمدرضا، 1375، منشأ یابی تپه‌های ماسه‌ای در حوضۀ دشت یزد-اردکان. تهران: وزارت جهاد سازندگی، معاونت آموزش و تحقیقات، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع
- اصطخری، ابواسحق، 1373، مسالکوممالک. ترجمۀ اسعد بن عبدالله تستری، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
- افشار، ایرج، 1374، یادگارهای یزد. جلد 2، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- باربارو، جوزوفا، 1349، سفرنامۀ ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری، تهران، انتشارات خواررزمی.
- بارتولد، واسیلی ولادیمیرووى، 1358، تذکرۀ جغرافیایی ایران. چاپ دوم، ترجمۀ حمزه سردادور، انتشارات توس.
- بی‌نام، 1373. حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به‌تصحیح: منوچهر ستوده، تهران، انتشارات کتابخانه طهوری.
- بی‌نام، 1353، هفت کشور یا صورالاقالیم. به‌تصحیح: منوچهر ستوده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- پورداود، ابراهیم، 1377، یشتها. جلد دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
- پولاک، یاکوب ادوارد، 1368، سفرنامۀ پولاک. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.
- پورمحمدی، سمانه؛ رحیمیان، محمدحسن؛ منصور کلانتر، و پورمحمدی، سودابه، 1391، «پهنه‌بندی تأثیر خشک‌سالی بر پوشش گیاهی توسّط سنجش از دور در دشت یزد-اردکان». پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دورۀ 44، شمارۀ 2، صص: 125-140.
- پیرنیا، محمدکریم، 1370، راه و رباط. تهران: انتشارات آرمین با همکاری سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- تاورنیه، ژان باتیست، 1363، سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ حمیدرضا شیروانی، تهران: انتشارات کتابخانه سینایی.
- جعفری، جعفر بن محمد، 1343، تاریخ یزد. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جودکی‌عزیزی، اسداله؛ موسوی‌حاجی، سید رسول؛ و واثق‌عباسی، زهیر (1394)، «پژوهشی در سیمای شهر یزد در سده‌های نخستین دوران اسلامی». پژوهش‌های تاریخی، سال 51، دورۀ جدید، سال 7، شمارۀ 3 (پیاپی 27)، صص: 56-39.
- حافظ ابرو، عبداللّه بن لطف‌اللّه، 1375، جغرافیای حافظ ابرو. جلد 2، تصحیح: صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب.
- حموی، یاقوت، 1975، معجم‌البلدان. جلد 3، بیروت: دار صادر.
- حناچی، پیروز؛ و آرمان، فهمیه، 1392، «شناخت ساختار کالبدی قلعه روستای خرانق با رویکرد تأثیرپذیری از الگوهای رفتاری». مطالعات معماری ایران، شمارۀ 2(4)، صص: 86-65.
- دهخدا، علی‌اکبر، 1330، لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: شرکت افست گلشن.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، (1381)، فرهنگ آبادی‌های استان یزد،.جلد 2، انتشارت سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول.
- شواتس، پاول، 1372، جغرافیای تاریخی فارس. ترجمۀ جهانداری کیکاوس، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
- صفی‌پوری‌شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم، سال 1390، منتهی‌الارب فی لغه العرب. تصحیح و تعلیق: محمدحسن فؤادیان، علیرضا حاجیان نژاد، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
- فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، 1415، القاموس المحیط. جلد 4، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- کاتب، احمد بن حسین بن علی، 1345، تاریخ جدید یزد. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات فرهنگ ایران‌زمین.
- کتبی، محمود، 1364، تاریخ آل‌مظفر. به اهتمام: دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- کمپفر، انگلبرت، 1366، سفرنامه کمپفر. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
- گابریل، آلفونس، 1348، تحقیقات جغرافیائی راجع به ایران. تهران: انتشارات ابن‌سینا.
- لسترنج، گای، 1386، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- مارکوپولو، 1363، سفرنامه مارکوپولو. ترجمۀ منصور سجادی، آن‍ج‍لا دی ج‍وان‍ی روم‍ان‍و، تهران: انتشارات گویش.
- مرتضایی، محمد؛ و میردهقان، سید فضل‌الله، 1393، «بازنگری در جایگاه شهر یزد در دوران صدر اسلام با تکیه‌بر اسناد مکتوب و داده‌های باستان‌شناسی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ 4، شمارۀ 6، بهار، صص: 174- 159.
- مستوفی، حمدالله، 1364، تاریخ گزیده. تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مستوفی قزوینی، حمدالله، 1389، نزهة‌القلوب. تهران: انتشارات اساطیر.
- مستوفی‌بافقی، محمدمفید، 1385، جامع مفیدی. جلد 1، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات اساطیر.
- معین، محمد، 1388، فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر.
- مقدسی، ابوعبدالله محمد، 1361، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علی‌نقی منزوی، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- منصوری، یداله، 1384، بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی. تهران: نشر آثار.
- میردهقان‌اشکذری، سید فضل‌الله، 1387 الف، «بررسی باستان‌شناختی منطقۀ اشکذر و دهستان رستاق، استان یزد». به راهنمایی: هایده لاله، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران (منتشر نشده).
- میردهقان‌اشکذری، سید فضل‌الله، 1387ب. «گزارش بررسی و شناسایی مقدماتی منطقه اشکذر و دهستان رستاق، شهرستان اشکذر». مرحلۀ دوم، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد (منتشر نشده).
- هدین، سون، 1381، کویرهای ایران. ترجمۀ پرویز رجبی، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- هرینگ، ارنی، 1376، سفال ایران در دورۀ اشکانی. ترجمۀ حمیده چوبک، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، 2536، البلدان. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- Ayati, A. 1939. History of Yazd, Yazd, Golbahar press (in Persian).
- Abolghasemi, M. 2003. Historical grammar of Persian language, Tehran, Samt press
- Aboei Mehrizi, M, R., 2005, Sadat Nematollahi of Yazd in the Safavid Period, Yazd, Rehana al.Rasoul press (in Persian).
- Afshar, I. 1996, Yazd Monuments Volume II, Tehran, Association of Cultural Works and Honors (in Persian).
- Al. Baghdadi, Observatories see the names of places and the Bekaa Volume III, Dar Al-Ahya Al-Kitab Al-Arabiya (in Persian).
- BarBaro, J. 1971, Travelogue of Venetians in Iran, Tr. M. Amiri, Tehran, Kharzmi Publications (in Persian).
- Barthold, V. V. 1980. Geographical Identity of Iran, Second Edition, tr. H. Sardadour, Toos Publications (in Persian).
- Bartholomae, Ch. 1961. Altiranisches Worterbuch. 2. unveranderte Auflage. Berlin.
- Bivar, A. D. H., & Baker, P. L. 2000. Excavations at Ghubayrā, Iran. School of Oriental and African Studies, University of London.
- Boyce, M. 1975. A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian: texts with notes (Vol. 9). Leiden: Brill.
- Dehkhoda, A. A., 1952. Tehran, Golshan Publication (in Persian).
- Ekhtesasi, M. R., 1997, Origin of Sand Dunes in Yazd-Ardakan Plain Basin, Tehran, Ministry of Jihad Sazandegi (in Persian).
- Firuzabadi, M. Y., 1994. Alqamus almuhit, Volume 4, Beirut, Dar al.Kotob al. Elmiah (in Persian).
- Gabriel, A. 1970. Geographical Research on Iran, Tehran, Ibn Sina Publications (in Persian).
- Geographical Organization of the Armed Forces. 2002. Culture of settlements of Yazd province, volume 2, published by the Geographical Organization of the Armed Forces, first edition (in Persian).
- Haddon, R. A. W. 2011. Fourteenth century fine glazed wares produced in the Iranian world, and comparisons with contemporary ones fromthe Golden Horde and Mamlūk Syria/Egypt, (Doctoral dissertation, SOAS, University of London).
- Haddon, R. A. W., 2012, “Mongol influences on Mamluk ceramics in the fourteenth century”. The Arts of the Mamluks in Egypt and Syria-Evolution and Impact (Vol. 1). Behrens-Abouseif, D. (Ed.). V &R unipress GmbH, Pp: 95-113
- Hafiz Abru, A. L. 1997. Geography of Hafez Abru, Volume 2, edited by Sadegh Sajjadi, Tehran, written heritage (in Persian).
- Hanachi, P., A, Fahmiyeh. 2013. Understanding the physical structure of Khoranagh village castle with the approach of being influenced by behavioral patterns, Iranian Architectural Studies, 2 (4), 86-65 (in Persian).
- Hansman, J., & Stronach, D. 1974, “Excavations at Shahr-I Qūmis, 1971”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. (1), Pp: 8-22.
- Hedin, S., 2003, Deserts of Iran. Tr. P. Rajabi, second edition, Tehran: Association of Cultural Works and Honors (in Persian).
- Hemavi, R., 1975, Mu’jam ul-Buldān V3, Beirut, Dar Sader (in Persian).
- Herring, E. 1998, Iranian pottery in the Parthian period, tr. H. Choobakah, Tehran: Cultural Heritage Organization (in Persian).
- Hodud al-Alam from the East to the West, (Anonymous 1995). Ed. M. Sotoudeh, Tehran, Tahoori Library Publications (in Persian).
- Ibn Hawqal, 1967, Ṣūrat al-’Arḍ. Tr. Jafar Shoar, Tehran: Amirkabir press (in Persian).
- Ibn Khordadbeh, 1992, Masālik w’ Mamālik. Tr. Hosein Qarachanlu (in Persian).
- Ibn Manzur, 1993, Lesan al. Arab. Beirut, Darsadr (in Persian).
- Istakhri, A., 1995, Masālik w’ Mamālik. Tr. A. A. Tostari, Tehran: Collection of literary and historical publications of the endowments of Dr. Mahmoud Afshar Yazdi (in Persian).
- Jafari, J. M., 1965, History of Yazd. by: I. Afshar, Tehran: Book Translation and Publishing Company (in Persian).
- Jenkins, M., 1983, Islamic pottery: a brief history (Vol. 40, No. 4). Metropolitan Museum of Art.
- Judaki Azizi, A.; Mousavi Haji, S. R. Vasegh Abbasi, Z., 2015, “Research in the appearance of Yazd city in the first centuries of the Islamic period”. Historical research, Fifty-first year, No. 3: Pp: 56-39 (in Persian).
- Katbi, M., 1986, History of Al-Muzaffar. by: Dr. A. Navai, Tehran, Amir Kabir Publications (in Persian).
- Katib, A. H. A., 1967, The New History of Yazd. by: I. Afshar, Tehran: Farhang-e Iran Zamin Publications (in Persian).
- Keall, E. J. & Keall, M. J., 1981, “The Qal’eh-i Yazdigird Pottery: A Statistical Approach”. Iran, No. 19(1), Pp: 33-80.
- Kempfer, E., 1988, Kempfer Travelogue. Tr. K. Jahandari, Tehran: Kharazmi Publishing Company (in Persian).
- Kent, R. G., 1953, Old persian: Grammar. Texts. Lexicon. American Oriental Society.
- Kennet, D., 2002, “Sasanian pottery in southern Iran and eastern Arabia”. Iran, No. 40, Pp: 153-162.
- Lambton, A., 2007, Yazd. in: Bosworth, C. E. (Ed.). Historic cities of the Islamic world, (Vol. 1). Leiden, Brill.
- Lesterenj, G., 2008, Historical Geography of the Eastern Caliphate. Tr. M. Erfan, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company, Seventh Edition (in Persian).
- Mackenzie, D. N., 1971, A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
- Malek, H. M., 1993, “A survey of research on Sasanian numismatics”. The Numismatic Chronicle (1966), Pp: 227-269 (in Persian)..
- Mansoori, Y., 2006, Etymological study of Pahlavi language verbs. Tehran: Nashr -e- Athar (in Persian).
- Marco Polo, 1985, Marco Polo’s Travelogue. Tr. M. Sajjadi, Tehran: Goyesh Publications (in Persian).
- Maqdasi, A. A. M., 1983, Ahsan al-Taqasim. Tr. A. N. Monzavi, Iranian Authors and Translators Company (in Persian).
- Mirdeqan Ashkazari, S. F., 2008a, “Archaeological study of Ashkzar region and Rustaq Dehestan, Yazd province”. Master’s thesis, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran (in Persian).
- Mirdeqan Ashkazari, S. F., 2008b, “Preliminary study and identification report of Ashkezar region and Rustaq Dehestan, Ashkzar city”. second phase, archive of the General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Yazd province (in Persian).
- Moin, M., 2010, Farhang-e Farsi. Tehran: Amirkabir Publishing Institute (in Persian).
- Mortezaei, M. & Mirdeqan, S. F., 2014, “A Review of the Location of Yazd in the Early Islamic Period Based on Written Documents and Archaeological Data”. Iranian Archaeological Research, Vol. 4, No. 6, Pp: 159-174 (in Persian).
- Mostofi, H., 1986, Tarikh -e- Gozideh. ed. A. Navai, Tehran: Amirkabir Publications (in Persian).
- Mostofi Bafghi, M. M., 2007, Jame Mofidi. Vol. 1, by: I. Afshar, Tehran: Asatir Publications (in Persian).
- Mostofi Qazvini, H., 2011, Nozhat al. Qolub. Tehran: Asatir Publications (in Persian).
- Pirnia, M. K., 1992, Rah va Robat. Tehran: Armin Publications (in Persian).
- Pollack, J. E., 1990, Pollack Travelogue. Tr. K. Jahandari, first edition, Tehran: Kharazmi Publications (in Persian).
- Pourdavud, I., 1999, Yashtha. Vol. 2, Tehran: Asatir Publications (in Persian).
- Pourmohammadi, S.; Rahimian, M. H.; Kalantar, M. & Pourmohammadi, S., 2012, “Zoning of the effect of drought on vegetation by remote sensing in Yazd-Ardakan plain”. Natural Geography Research, Vol. 44, No. 2, Pp: 125-140.
- Safi Puri Shirazi, A. R. A. K., 2012, “Muntahi Al-Arab in the Arabic language”. by: M. H. Fouadian., A. Hajiannejad, Tehran: Tehran University Publishing Institute (in Persian).
- Schwats, P., 1994, “Historical Geography of Persia”. Tr. J. Kikaus, first edition, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance (in Persian).
- Sovar al-Aqlim, (Anonymous 1975). Ed. M. Sotoudeh, Iran Culture Foundation Publications (in Persian).
- Tavernieh, J. B., 1985, Travelogue of Tavernieh. Tr. H. R. Shirvani, Tehran: Sinai Library Publications (in Persian).
- Ya’qubi, A. A. Y., 1978, Al-Baldan. Tr. M. I. Ayati, Tehran: book translation and publishing company (in Persian). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 489 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 379 |
||