جستاری در گاهنگاری دورۀ تیلوس در بحرین با توجه به حضور حکومتهای اشکانی-ساسانی در منطقه | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 207-232 اصل مقاله (1.82 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.24978.2383 | ||
نویسندگان | ||
سامر نظری* 1؛ مرضیه شعرباف2 | ||
1دانشجوی دکترای باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
2دانشجوی دکترای باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
جزیرۀ تیلوس که امروزه با نام بحرین شناخته میشود واقعبر ساحل شرقی شبهجزیرۀ عربستان، نقش ویژهای در حفظ حیات اقتصادی خلیجفارس ایفا کرده است. اولین استقرار شناساییشده در این مکان به هزارۀ پنجم و ششم پیشازمیلاد بازمیگردد. در قرن چهارم پیشازمیلاد با ورود جانشینان «اسکندر» به منطقه، این جزیره تحتتأثیر قوی فرهنگ هلنی قرار گرفت و با عنوان تیلوس در منابع مختلف مطرح شد. با ظهور حکومتهای اشکانی و ساسانی، گسترش بازرگانی در این منطقه بههمراه دیگر جزایر شمالی و جنوبی خلیجفارس، مورد حمایت و توجه پادشاهان قرار گرفت. امروزه در ادبیات باستانشناسی حوضۀ جنوبی خلیجفارس، بهدنبالِ استفاده از واژۀ یونانی «تیلوس»، دورهای فرهنگی تحت عنوان «دورۀ تیلوس» مصطلح و رایج شده است که ازنظر برخی محققان این دوره بهلحاظ تاریخی از زمان غلبۀ اسکندر بر شاهنشاهی هخامنشی در اواخر قرن چهارم پیشازمیلاد تا ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی را شامل میشود. پژوهش حاضر در پی آن است که براساس متون تاریخی و یافتههای باستانشناسی جایگاه حکومتهای اشکانی و ساسانی در منطقۀ بحرین را مورد مطالعه قرار داده و به این پرسش اصلی پاسخ دهد که با توجه بهوجود اطلاعات و مواد فرهنگی از دوران اشکانی-ساسانی در منطقه، دورۀ تیلوس میتواند اطلاق مناسبی برای این گسترۀ زمانی باشد یا خیر؟ مطالعۀ منابع تاریخی همراه با بررسی و مقایسۀ یافتههای فرهنگی مانند: سفال، شیشه، مجسمه و دیگر مواد فرهنگی حاصل از بررسی و کاوش در حوزۀ بحرین، نشاندهندۀ حضور مشخص حکومتهای اشکانی و ساسانی در این مکان است؛ بنابراین پیشنهاد میشود در دورهبندی و تقسیمات گاهنگاری صورتگرفته برای این منطقه، میان دورۀ تیلوس و دوران اشکانی-ساسانی تفکیک قائل شده و در تداوم استفاده از واژۀ «تیلوس» برای دورههای مذکور تجدیدنظر و بازبینی صورت گیرد. روش پژوهش در این مقاله بهصورت توصیفی است که با استفاده از متون تاریخی و مدارک و دادههای باستانشناختی این مسأله را مورد مطالعه قرار میدهد. | ||
کلیدواژهها | ||
تیلوس؛ بحرین؛ جنوب خلیج فارس؛ سلوکی؛ اشکانی؛ ساسانی | ||
مراجع | ||
- اصفهانی، حمزهبن حسن، 1346، تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوکالارض و الانبیاء). ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- بلاذری، احمدبن یحییبن جابر، 1367، فتوحالبلدان. ترجمۀ محمد توکل، تهران: نقره.
- خسروزاده، علیرضا، 1391، «بنادر و مراکز مهم تجاری و استقراری دورۀ اشکانی خلیجفارس در منابع کلاسیک». پژوهشنامه خلیجفارس، دفتر چهارم، به کوشش: عبدالرسول خیراندیش: 39-65، تهران: خانه کتاب.
- زرین کوب، روزبه، 1395، «بحرین در روزگار ساسانیان». ایرانشهر امروز، 1 (2): 41-44.
- سجادی، صادق، 1381، «بحرین». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 11: 401-402، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- طبری، محمدبنجریر، 1362، تاریخ طبری یا تاریخ الرّسل و الملوک. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد دوم، تهران: اساطیر.
مارکوارت، یوزف، 1373، ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی. ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران: اطلاعات.
- محمدیفر، یعقوب؛ و خونانی، علیرضا، 1392، «خاراسن و جایگاه سیاسی و تجاری آن در شاهنشاهی اشکانی». مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، 4 (16): 113-132.
- نولدکه، تئودور، 1358، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترحمۀ عباس زریاب، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
- Al-Ansary, A. R., 1982, Qaryat al-Fau, A Portrait of Pre-islamic Civilisation in Saudi-Arabia. London.
- Azarnoush, M., 1994, The Sasanian Manor house at Hājīābād. Iran, Florence.
- Andersen, S. F., 2002, “The Chronology of the earliest Tylos period on Bahrain”. Arabian archaeology and epigraphy, 13: 234-245.
- Andersen, S. F. & Kennet, D., 2003, “The Sasanian and Islamic Pottery”. in: H. H. Andersen & F. Højlund (eds.). The Barbar Temples. Volume 1, Jutland Archaeological Society Publications, 48: 307-310, Aarhus.
- Andersen, S. F. & Salman, M. I., 2006, “The Tylos burials in Bahrain”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 36: 111-124.
- Andersen, S. F., 2007, The Tylos Period Burials in Bahrain, Vol. 1: The Glass and Pottery Vessels, Aarhus: University of Aarhus Press.
- Baladhori, A., 1988, Fotuh al‐Buldan. Translated by: M. Tavakol, Tehran: Noghre. (in Persian).
- Benoist, A.; Mouton, M. & Schiettecatte, J., 2003, “The artefacts from the fort at Mleiha: distribution, origins, trade and dating”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 33: 59-76.
- Bibby G., 1958, “The hundred-meter section”. Kuml, 1957: 128-163.
- Bibby G., 1970, Looking for Dilmun. New York: Alfred A. Knopf.
- Boucharlat, R.; Perrot, J. & Ladiray, D., 1987, “Les niveaux post-achéménides à Suse, secteur nord”. DAFI, 15: 145-311
- Bowersock, G. W., 1986, “Tylos and Tyre: Bahrain in the Graeco-Roman World”. in: S. H. A. Al-Khalifa & M. Rice (eds), Bahrain through the ages: The Archaeology: 399-406, KPI; New York, NY: Distributed by Routledge & Kegan Paul, London; New York.
- Brunner, C., 1983, “Geographical & Administrative Divisions: Settlements & Economy”. in E. Yarshater (ed.), Cambridge History of Iran, 3(2): 747-777.
- de Cardi, B., 1972, “A Sasanian outpost in Northern Oman”. Antiquity, 46: 305-310.
- Curtis, V. S. & Andersen, S. F., 2008, “A Sasanian Site at Bārbār, Bahrain”. in: D. Kennet, P. Luft, (eds.), Current Research in Sasanian Archaeology, Art and History, Proceedings of a Conference held at Durham University, November 3rd and 4th, 2001: 41-53, Oxford: Archaeopress.
- Ess, M. van & Pedde, F., 1992, Uruk, Kleinfunde II. Ausgrabungen in Uruk-Warka Endberichte, Band 7. Mainz am Rhein.
- Frye, R. N., 1983, “Bahrain under the Sasanians”. in: D.T. Potts (ed.), Dilmun: new studies in the Archaeology and Early History of Bahrain, Berlin.
- Gatier, P.-L.; Lombard, P. & Al-Sindi, K., 2002, “Greek Inscriptions from Bahrain”. Arabian Archaeology and Epigraphy, 13: 223–233.
- Gregoratti, L., 2011, “A Parthian port on the Persian Gulf: Characene and its Trade”. Anabasis: Studia Classica et Orientalia, 2: 209-229.
- Haerinck, E., 1983, La Céramique en Iran Pendant la Période Parthe (ca. 250 av. J.C. à ca. 225 après J.C.): Typologie, Chronologie et Distribution. Gent.
- Hansman, J., 1967, “Charax and the Karkheh”. Iranica Antiqua, 7: 21-58.
- Hetzfeld, E., 1968, The Persian Empire: Studies in Geography and Ethnography of the Ancient Near East. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
- Hojabri-Nobari, A.; Khosrowzadeh, A.; Mousavi Kouhpar, S. M. & Vahdatinasab, H., 2011, “Trade and Cultural Contacts between Northern and Southern Persian Gulf during Parthians and Sasanians: A Study Based on Pottery from Qeshm Island”. The International Journal of Humanities, 18: 89-115.
- Højlund, F., 2006, “The dating of the Coastal Fortress at Qala’at al-Bahrain: Sasanian or Islamic?”. Arabian archaeology and epigraphy, 17: 238-247.
- Højlund, F. & Andersen, H. H., 1997, Qala’at al-Bahrain: The Central Monumental Buildings. Vol.2. Jutland Archaeological Society Publications, Aarhus.
- Isfahani, H., 1967, Kitab Tarikh Sini muluk al‐arz wal‐anbiya. Translated by: J. Shoar, Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran, (in Persian)
- Japan Consortium for International Cooperation in Cultural Heritage, 2012, “Survey Report on the Protection of Cultural Heritage in Bahrain”.Tokyo: Japan Consortium for International Cooperation in Cultural Heritage.
- Kennet, D., 1998, “Evidence for 4th/5th-century Sasanian occupation at Khatt, Ras al-Khaimah”. in: Arabia and her Neighbours. Essays on prehistorical and historical developments, by: C. S. Phillips, D. T. Potts and Ann Searight: 105-116. Brepols.
- Kennet, D., 2002, “Sasanian Pottery in Southern Iran and Eastern Arabia”. Iran, 40: 153-162.
- Kennet, D., 2007, “The Decline of Eastern Arabia in the Sasanian Period”. Arabian Archaeology & Epigraphy, 18: 86-122.
- Kennet, D., 2008, “Sasanian coins from ‘Umān and Bshrain”. in: D. Kennet, P. Luft, (eds.), Current Research in Sasanian Archaeology, Art and History, Proceedings of a Conference held at Durham University, November 3rd and 4th, 2001: 55-64, Oxford: Archaeopress.
- Khosrowzadeh, A., 2012, “Major Ports and Settlements in Northern and Southern Persian Gulf based on Classical Written Sources”. Pajoheshnameye Khalije Fars, 4: 39-65, (in Persian)
- Lamberg-Karlovsky, C. C., 1970, Excavations at Tepe Yayhia, Iran, 1967-1969. Cambridge: American School of Prehistoric Research, Harvard University.
- Lamm, C. J., 1931, “Les Verres Trouvés a Suse”. Syria, 12: 358–367.
- Lecomte, O., 1993, “Ed-Dur, les occupations des 3e et 4e s. ap. J.-C.: Contexte des trouvailles et matériel diagnostique”. in: Materialien zur Archäologie der Seleukiden- und Partherzeit im südlichen Babylonien und im Golfgebiet, by: Uwe Finkbeiner and Rémy Boucharlat: 195-217. Tübingen: E. Wasmuth.
- Lombard, P. & Boksmati-Fattouh, N., 2012, тилос. путешествие в загробный мир. Ритуальі и погебальньіе традиции на Бахрейне (II в. до .н.з. – III в.н.з.): Tylos, The Journey beyond Life. Rituals and Funerary traditions in Bahrain (2nd century BC - 3rd century AD). Catalog of the exhibition presented at the Museum of Oriental Art (November 2012-february 2013), Ministry of Culture Russian Federation & Museum of Oriental Art, Moscow (bilingual Russian / English).
- Marquart, J., 1994, Ērānšahr nach der Geographie des ps. Moses Xorenaci. Translated by: M. Mirahmadi, Tehran: Ettela’at. (in Persian)
- McCrindle, W., 1876, The Indica of Arrian. Bombay: Education Society’s Press, Byculla.
- Mohamadifar, Y. & Khounani, A., 2013, “Kharasan and its cultural, political and commercial position during Arsacid Empire”. Cultural History Studies 4 (16): 113-132, (in Persian)
- Moorey, P. R. S., 1978, “Kish Excavations 1923-33”. Oxford: Clarendon Press.
- Morony, M. G., 2001-2, “The Late Sasanian Economic Impact on the Arabian Peninsula”. Nāme-ye Irān-e Bāstān, 1 (2): 25–37.
- Negro Ponzi, M., 1968–1969, “Sasanian Glassware from Tell Mahuz (North Mesopotamia)”. Mesopotamia, 3–4: 293–384.
- Negro Ponzi, M., 1972, “Glassware from Abu Skhair (Central Iraq)”. Mesopotamia, 7: 215–238.
- Negro Ponzi, M., 1984, “Glassware from Choche (Central Mesopotamia)”: 33–40 in Boucharlat & Salles 1984.
- Negro Ponzi, M., 1987, “Late Sasanian Glassware from Barada”. Mesopotamia, 22: 265–275.
- Negro Ponzi, M., 2002, “The glassware from Seleucia (Central Iraq)”. Parthica, 4: 63–156.
- Negro Ponzi, M., 2005, “Mesopotamian Glassware of the Parthian and Sasanian period: Some notes”. Annales du Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Annales du 16e congrès, London 2003: 141–145.
- Nöldeke, T., 1979, The history of Iranians and Arabs at the Sasanian empire. Translated by: A. Zaryab, Tehran: Silsilah-i Intishārāt-i Anjuman-i Ās̱ār-i Millī, (in Persian)
- Planhole, X. De., 1988, “Bahrain”. Encyclopædia Iranica, III /5: 506-508.
- Pliny, the Elder., 1847-48, “Pliny’s Natural History”. in: Thirty-seven books. Vol. 1, [London]: Printed for the Club by G. Barclay.
- Potts, D. T., 2009, “The Archaeology and Early History of the Persian Gulf”. in: L. G. Potter (ed.) The Persian Gulf in History: 27-56, New York, NY: Palgrave Macmillan.
- Potts, D. T., 2012, “Arabia: ii. The Sasanians and Arabia”. Encyclopædia Iranica, online edition, available at http://www.iranicaonline.org/articles/arabia-ii-sasanians-and-arabia (accessed on 28 August 2017).
- Reuther, O., 1968, Die Innenstadt von Babylon (Merkes). Leipzig.
- Ricciardi, R. V., 1967, “Pottery from Choche”. Mesopotamia, 2: 93–104.
- Ricciardi, R. V., 1970/1, “Sasanian Pottery from Tell Mahuz”. Mesopotamia, 5-6: 427-470.
- Sajjadi, M., 1989, “A class of Sasanian ceramics from southeastern Iran”. Rivista di Archeologia, 13: 31-40.
- Sajjadi, S., 2002, “Bahrain”. Encyclopaedia Islamica, 11: 401-402, Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia, (in Persian)
- Salman, M. I. & Andersen, S. F., 2009, The Tylos Period Burials in Bahrain. Vol. 2: The Hamad Town DS 3 and Shakhoura Cemeteries, Kingdom of Bahrain: Culture & National Heritage in association with Moesgard Museum and Aarhus University.
- Stein, M. A., 1937, Archaeological Reconnaissances in North-Western India & South-Eastern Iran. London.
- Steve, M-J., 2003, L’Île de Kharg. Neuchâtel.
- Strommenger, E., 1967, Gefäße aus Uruk von der Neubabylonischen Zeit bis zu den Sasaniden. Ausgrabungen der deutschen forschungemeinschaft in Uruk-Warka, band 7. Berlin.
- Tabari, M., 1983, Taʹrīkh al‐rusul waʹl mulūk (The history of al‐Ṭabarī). Translated by: A. Payande, Vol. 2, Tehran: Asatir. (in Persian)
- Ulrich, B., 2011, “Oman and Bahrain in late antiquity: the Sasanians’ Arabian periphery”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 41: 377–386.
- Whitcomb, D. S., 1985, Before the Roses and the Nightingales, Excavations at Qasr-i Abu Nasr. Old Shiraz, New York: The Metropolitan Museum of Art.
- Whitehouse, D. & Williamson, A., 1973, “Sasanian Maritime Trade”. Iran, 29: 29-49.
- Zarrinkoob, R., 2016, “Bahrain dar roozgare Sasanian”. Iranshahr-e Emrooz, 1: 41-44, (in Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 498 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 401 |