مطالعه تزیینات نمای بیرونی بناهای قاجاری شهرستان کاشان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 30، آبان 1400، صفحه 223-247 اصل مقاله (1.98 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20166.2019 | ||
نویسنده | ||
میلاد باغ شیخی* | ||
دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
هویت فرهنگی و ملی ایران از قدیم بر وجوه زندگیایشان نمایان بوده بهعبارت دیگر ورودیها، ازجمله بخشهای مهم ساختمانها هستند که در قالبِ درب و سَردر ساخته میشوند. سَردر از عناصر معماری است که قابلیت بیان اعتقادات سازندۀ بنا را دارد. دورۀ قاجار دورۀ نوآوری و تحولات جدید در هنر و معماری ایران بود؛ ازجملۀ این تحولات، رابطۀ زیاد با غرب است که بهدنبال آن تأثیرات مستقیمی بر هنر و معماری و بهویژه تزئینات بناها دیده میشود. مسألهای که این پژوهش بدان میپردازد، بررسی تزئینات و گونهشناسی درب و سَردرهای بناهای تاریخی کاشان در دورۀ قاجار است. مطالعۀ موردی پژوهش، بناهای قاجاری شهرستان کاشان را دربر دارد. با توجه به مسألۀ پیشگفته، هدف پژوهش حاضر مطالعۀ تزئینات وابسته به معماری در بناهای این دوره، خانههای سنتی شهرستان کاشان است؛ با توجه به این رویکرد، اطلاعات پژوهش حاضر، براساس پیمایش و برمبنای اطلاعات میدانی (عکسبرداری) و البته مطالعات کتابخانهای جمعآوری شده است. مهمترین پرسش پژوهش تزئینات نما، سردر و درب بناهای بافت تاریخی کاشان چه فرمی و شامل چه گونههایی هستند؟ نتایج پژوهش نشانداد ازمجموع مطالعه و تحلیل نمای فضای ورودی 23 بنای بافتِ تاریخی، سه نوع طرح تزئینی گیاهی، هندسی و حیوانی در تزئینات بنا شایع است و بهلحاظ گونهشناسی، بناها عمدتاً خانههای تاریخی هستند که ازمنظر معماری در دو گونۀ سنتی و تلفیقی قرار دارند و با توجه به تحولات سیاسی و اجتماعی رخ دادۀ دورۀ قاجار در ایران، میتوان ساخت و طراحی درب و سردرهای بافت تاریخی این شهر را در گونۀ تاریخی ساده و منقوش تفکیک نمود که بهنظر نقشِ عامل اقتصادی و اجتماعی در آن اهمیتِ اساسی دارد. | ||
کلیدواژهها | ||
دورۀ قاجار؛ بناهای قاجاری کاشان؛ نما و سردر بنا؛ آرایۀ معماری | ||
مراجع | ||
- افرادی، کاظم، 1396، «گونهبندی شیوۀ طراحی و ساخت دربها و سردرهای بافت تاریخی رشت از دورۀ قاجار تاکنون». مجلۀ پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 15، صص: 218-203.
- اورسل، ارنست، 1353، سفرنامۀ اورسل، ترجمۀ علیاصغر سعیدی، تهران: افست.
- پولاک، یاکوب ادوارد، 1368، سفرنامۀ پولاک: ایران و ایرانیان. ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
- پرنیان، موسی؛ و بهمنی، موسی، 1391، «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه»، مجلۀ متنشناسی ادب فارسی، دورۀ 4، شمارۀ 1، صص: 110-91.
- پنجهباشی، الهه؛ و دولاب، فاطمه، 1397، «مطالعۀ ویژگی و ساختار نقوش سردر بناهای کاشیکاری شده در شیراز در دورۀ قاجار». فصلنامۀ علمی-پژوهشی نگره، شمارۀ 48، صص: 105-125.
- حاجیعلیمحمدی، افسانه، 1372، نقوش سردرهای خانههای تهران قدیم. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- خزایی، محمد، 1386، «تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی»، مجلۀ هنرهای تجسمی، شمارۀ 26، صص: 24-27.
- خزایی، رضا؛ و منصوری، سولماز، 1395، «مطالعۀ تزئینات آجری در منارهای دورۀ سلجوقی استان اصفهان». مجلۀ علمی-ترویجی نگارینه هنر اسلامی، شمارۀ 12، صص: 72-86.
- دستغیب، نجمه؛ و ظفرمند، سیدجواد، 1395، «مطالعۀ تطبیقی نقوش پرنده در سفالینههای ایران دورۀ عباسی و سفال-های چین (مربوط به قرن 9 میلادی)». مجلۀ علمی-پژوهشی نگره، شماره 38، صص: 107-117.
- دانشگر، احمد، 1376، فرهنگ جامع فرش یادواره (دانشنامۀ ایران). تهران: فراسو.
- دوستیمطلق، پیوند، 1388، «بررسی تاریخچۀ ورودی». مجله آرمانشهر، شمارۀ 2، صص: 104-91.
- دهخدا، علیاکبر، 1373. لغتنامۀ دهخدا. دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
- دیولافوآ، ژان، 1332، ایران کلده و شوش. ترجمۀ علیمحمد فرهوشی، تهران: چاپ اول، دانشگاه تهران.
- رمضانجماعت، مینا؛ و نیستانی، جواد، 1389، «جلوههای سنت و تجدد در فضاهای ورودی خانههای تهران دورۀ قاجار». مجلۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شمارۀ 44، صص: 65-75.
- رستگارفسایی، منصور، 1383، حماسه رستم و سهراب. تهران: جامی.
- زمرشدی، حسین؛ و صادقیحبیبآباد، علی، 1397، «آجر و هنر آجرکاری از دوران باستان تا امروز». مجلۀ مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شمارۀ 33، صص: 5-17.
- سلطانزاده، حسین، 1371، فضاهای ورودی خانههای تهران قدیم. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- سلطانزاده، حسین، 1372، فضاهای ورودی در معماری سنتیایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- شاطریان، رضا، 1390، تحلیل معماری مساجد ایران. تهران: نشر نوپردازان.
- شیخی، علیرضا، 1396، «مطالعۀ تزئینات نما و سردر خانههای تاریخی دوران قاجار و پهلوی در مشهد». مجله پژوهشنامۀ خراسان بزرگ، سال 8، شمارۀ 28، صص: 20-1.
- شووالیه، ژان، 1388، فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی، جلد 3، تهران: جیحون.
- عزیزی، حسن؛ و خاتمی، حسن، 1392، گل در قالی کاشان. کاشان: دانشگاه کاشان.
- عابدوست، حسین؛ و کاظمپور، زیبا، 1395، «تحلیل ریشهها و مفاهیم نقوش هندسی معماری دوره اسلامی در هنر کهن ایرانی». مجلۀ علمی-ترویجی نگارینه هنر اسلامی، شمارۀ 10، صص: 41-58.
- ضرابی، عبدالکریم، 1378، تاریخ کاشان. بهکوشش: ایرج افشار، تهران: نشر سپهر.
- فرخیار، حسین، 1390، صدخانۀ صدپلان (ویژگیهای معماری خانههای قدیمی در بافتهای تاریخی، اقلیم گرم و خشک). کاشان: نشر دانشگاه آزاد اسلامی کاشان.
- قبادیان، وحید، 1377، بررسی اقلیم ابنیه سنتی ایران، تهران: مؤسسۀ انتشارات.
- قریب، فریدون، 1374، «معابر تهران در دورۀ قاجاریه». در: مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 2، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور.
- کریمی، فاطمه، 1368، «کاشان». در: شهرهای ایران، جلد 4، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
- کمالی، محمدرضا، 1389، «بررسی معماری دورۀ قاجار». مجلۀ دانشمرمت و میراثفرهنگی، سال 5، شمارۀ 4، صص: 54-47.
- کفشچیانمقدم، اصغر؛ یاحقی، مریم، 1390، «بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران». مجلۀ باغنظر، دورۀ 8، شمارۀ 19، صص: 65-76.
- محمدزاده، مهدی؛ و علیزادهمیرزاکلایی، سمیه، 1392، «تجزیه و تحلیل تزئینات فلزی درب ورودی مدرسۀ چهارباغ اصفهان». مجلۀ پژوهشهنر، سال 3، شمارۀ 5، صص: 49-39.
- محمدی، رضا؛ و رجبی، محمدعلی، 1389، «بررسی کتیبههای سردر ورودی منازل تهران از دورۀ قاجار تاکنون». مجلۀ علمی-پژوهشی نگره، شمارۀ 15، صص: 27-19.
- موسویحاجی، سیدرسول؛ و نیکبر، مازیار، 1393، هنرهای کاربردی دورۀ اسلامی. تهران: سمت.
- میردهقان، سیدفضلاله؛ و عزیزی، حمید، 1398، «بررسی نقوش نمادین در آینهکاری خانههای قاجاری بافت تاریخی شهر یزد». مجلۀ پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 20، صص: 203-223.
- نراقی، حسن، 1382، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز. تهران: نشر انجمن آثار ملی.
- هاشمی، سیدرضا، 1375، «معماری خیابان». مجلۀ آبادی، شمارۀ 20، ص: 2.
- Abedoust, H. & Kazempour, Z., 2016, “Analysis of the roots and concepts of geometric patterns of Islamic architecture in ancient Iranian art”. Journal of Islamic Art, No. 10, Pp: 41-58, (In Persian).
- Afardi, K., 2017, “Design and construction variety of doors and entrances of the historical region of Rasht city from the Qajar period until now”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, No. 15, Pp: 218-203, (In Persian).
- Azizi, H. & Khatami, H., 2013, Flower pattern in Kashan Carpet. Kashan, Kashan University, (In Persian).
- Chevalier, J., 2009, Symbols encyclopedia. Translated by: Soodabeh Fazaeli, Vol. 3, Tehran: Jeyhun, (In Persian).
- Daneshgar, A., 1997, Yadvareh Comprehensive encyclopedia of carpet (Iran’s Encyclopedia). Tehran, Faraso, (In Persian).
- Dastgheib, N. & Zafarmand, S. J., 2016, “Comparative study of bird motifs in Abbasi period in Iranian pottery and Chinese pottery (related to the 9th century AD)”. Nagareh Scientific Research Journal, No. 38, Pp: 107-117, (In Persian).
- Dehkhoda, A. A., 1994, Dehkhoda Dictionary. New Volume, Tehran: University of Tehran, (In Persian).
- Diolafoa, J., 1953, Kaldeh and Shousha of Iran. Translated by: Ali Mohammad Farehvashi, Tehran, first edition, University of Tehran, (In Persian).
- Doosti Motlagh, P., 2009, “Study of building entrances”’. Armanshahr Magazine, No. 2, Pp: 104- 91, (In Persian).
- Farkhyar, H., 2011, Hundred houses, Hundred plans (architectural features of old houses in historical regions in hot and dry climate). Kashan, Islamic Azad University of Kashan, (In Persian).
- Gharib, F., 1995, “Roads of Tehran in the Qajar period”. Articles of the Congress of the History of Architecture and Urban construction of Iran. Vol. 2, Tehran, Cultural Heritage Organization, (In Persian).
- Ghobadian, V., 1998, A Study of Iranian Traditional Buildings. Tehran, Entesharat Institute, (In Persian).
- Haji Ali Mohammadi, A., 1993, Motifs on the entrances of Tehran old houses. Tehran, Cultural Research Office, (In Persian).
- Hashemi, S. R., 1996, “Street Architecture”. Abadi Magazine, No. 20, P: 2, (In Persian).
- Kafshchian Moghaddam, A. & Yahaghi, M., 2011, “A Study of Symbolic Elements in Iranian Painting”. Baghnazar Magazine, Vol. 8, No. 19, Pp: 65 -76, (In Persian).
- Kamali, M. R., 2010, “Study of Qajar Architecture”. Journal of Reconstruction and Cultural Heritage,Vol. 5, No. 4, Pp: 54-47, (In Persian).
- Karimi, F., 1989, “Kashan”. In: the cities of Iran, Vol. 4, Tehran, Jihad Publishing center, (In Persian).
- Khazaei, M., 2007, “Interpretation of symbolic motifs of peacock and Simorgh in Safavid era buildings”. Journal of Visual Arts, No. 26, Pp: 24- 27, (In Persian).
- Khazaei, R. & Mansouri, S., 2016, “Study of brick ornaments in the minarets of the Seljuk period in Isfahan province”. Journal of Islamic Art Painting, No. 12, Pp: 72- 86, (In Persian).
- Mohammadi, R. & Rajabi, M. A., 2010, “Study of the inscriptions on the entrance of Tehran houses from the Qajar period until now”. Nagareh Scientific Research Journal, No. 15, Pp: 27 -19, (In Persian).
- Mohammadzadeh, M. & Alizadeh Mirzakalaei, S., 2013, “Analysis of metal ornaments on the entrance door of Chaharbagh school in Isfahan city’, Journal of Art Research, Vol, No. 5, Pp: 49- 39, (In Persian).
- Mousavi Haji, S. R. & Nikbar, M., 2014, Applied Arts in Islamic Period. Tehran, Samt, (In Persian).
Mirdeghan Ashkzari, S. F. & Azizi, H., 2019, “Study of symbolic motifs in the mirror work of Qajar houses in the historical region of Yazd city”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, No. 20, Pp: 203- 223, (In Persian).
- Naraghi, H., 2003, Historical monuments of Kashan and Natanz cities. Tehran, National Monuments Association, (In Persian).
- Panjehbashi, E. & Dolab, F., 2018, “Study of the characteristics and structure of the designs of entrances of tiled buildings in Shiraz city in Qajar period”. Nagareh Scientific Research Quarterly, No. 48, Pp: 105- 125, (In Persian).
- Parnian, M. & Bahmani, M., 2012, “Study and analysis of the mythological symbols of Shahnameh”. Journal of Persian Literature, Vol. 4, No. 1, Pp: 110 -91, (In Persian).
- Pollack, J. E., 1989, Pollack’s Travelogue: Iran and the Iranians. Translated by: Keykavoos Jahandari, Tehran, Kharazmi, (In Persian).
- Ramazan Jamaat, M. & Neyestani, J., 2010, “Manifestations of Tradition and Modernity in the Entrances of Tehran Houses in Qajar period”. Journal of Fine Arts, Architecture and Urban construction, No. 44, Pp: 65 -75, (In Persian).
- Rastegarfasaei, M., 2004, The Epic of Rostam and Sohrab. Tehran, Jami, (In Persian).
- Shaterian, R., 2011, Architectural Analysis of Iranian Mosques. Tehran, Nou Pardazan Publishing, (In Persian).
- Sheikhi, A., 2017, “Study of facade and entrances decorations of historical houses in Qajar and Pahlavi eras in Mashhad city”. Journal of Research of Greater Khorasan, Vol. 8, No. 28, Pp: 1-20, (In Persian).
- Soltanzadeh, H., 1992, Entrance of Tehran’s old houses. Tehran, Cultural Research Office, (In Persian).
- Soltanzadeh, H., 1993, Entrance in Traditional Iranian Architecture. Tehran, Cultural Research Office, (In Persian).
- Ursel, E., 1974, Ursel Travelogue. Translated by: Ali Asghar Saeedi, Tehran, offset, (In Persian).
- Zarabi, A., 1999, History of Kashan. by: Iraj Afshar, Tehran, Sepehr Publishing, (In Persian).
- Zumurshedi, H. & Sadeghi Habibabad, A., 2018, “Brick and the art of brickwork from ancient to present time”. Journal of Islamic Iranian City Studies, No. 33, Pp: 5- 17, (In Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 517 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,019 |