توصیف وتحلیل ساختار و عناصرمعماری دسکره گوریه، ایلام | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 30، آبان 1400، صفحه 173-198 اصل مقاله (1.26 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.23605.2295 | ||
نویسنده | ||
لیلا خسروی* | ||
استادیار گروه تاریخی، پژوهشکدۀ باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و صنایع دستی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
«گوریه» یکی از بناهای اعیانی ساسانی در غرب ایران است که بهدلیل قرارگیری در مخزن سد کنگیر ایوان در استان ایلام، کاوش آن انجام شد. عدم وجود راههای ارتباطی و محدود شدن محققین به معدود آثار کاوششده در گذشته، علت ناشناخته بودن بسیاری از آثار ارزندۀ معماری در این ناحیه است. با کاوش در بنای گوریه، پلان یک بنای مستطیلشکل به مساحت 825 مترمربع، متشکل از تعدادی اتاق با حیاط و فضای داخلی نمایان شد که پس از آزادسازی کامل نیمۀ جنوبی، جمعاً 10 فضا از دل خاک بیرون آمد. معماران و سازندگان بنا با آگاهی کامل از امکانات و عناصر معماری موجود و براساس نقشه و الگوی از پیش طراحیشده اقدام به ساخت آن نمودهاند. مصالح بنا از لاشهسنگ و ملات گچ نیمپختۀ نیمکوب است و سبک معماری و تزئینات وابسته به معماری در آن متأثر از هنر رایج دورۀ ساسانی با هویت مستقل محلی خود است. شیوۀ ساخت، علل شکلگیری، افول و کاربری احتمالی این بنا چه بوده؟ شاخصهها، تزئینات معماری، مواد و مصالح بهکار رفته و متغیرهای تأثیرگذار بر سبک معماری آن چگونه بوده است؟ این پژوهش دارای ماهیت توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانهای (متون تاریخی) و میدانی (کاوش) انجام شده است. طبق یافتهها، این بنا میتواند درمیان انواع کاخهای این دوره بهعنوان یک دسکره با کارکرد تشریفاتی/مسکونی مطرح باشد. براساس آثار و شواهد باستانشناسی بهدست آمده، استقرار در بنا از دورۀ ساسانی شروع و تا قرون نخستین اسلامی بهطور متناوب ادامه داشته است. با کاوش در بنای گوریه نتایج مهمی درمورد درک نسبی از تکنیکهای معماری محلی و فرآیند فرهنگی جوامع مرفه ساسانی در این حوزۀ فرهنگی حاصل شد. | ||
کلیدواژهها | ||
معماری؛ ساسانی؛ گوریه؛ ایلام | ||
مراجع | ||
- استارک، فریا، 1358، سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام. ترجمۀ علیمحمد ساکی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- اکبری، مرتضی، 1394، «بررسی و تحلیل جایگاه ایالت ماسبذان و مهرجانقذق ایلام در دوره خلافت عباسی». مجلۀ فرهنگ ایلام، شمارۀ 16 (46 و47)، صص: 55ـ74.
- ایمانی، نادیه، 1378، «تحلیل ساختار قوس ایوان غربی مسجد جامع ساوه». مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، 25-29 فروردینماه 1378، بهکوشش: باقر آیتالهزاده شیرازی، تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی (پژوهشگاه)، صص: 567ـ601.
- آزاد، میترا، 1392، «تداوم معماری مذهبی ساسانی در مسجد تاریخانۀ دامغان: تحلیل مقایسهای آتشکدۀ تپه حصار و مسجد تاریخانۀ دامغان». مجلۀ صفه، شمارۀ 23 (2)، صص: 85-104.
- بزرگمهری، زهره، 1366، «قوسها در معماری ایرانی». در: معماری ایران در دوران اسلامی، بهکوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: نشر دانشگاهی.
- پوپ، آرتور؛ و آکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران از دوران پیشازتاریخ تا امروز. ترجمۀ نجف دریا بندری و همکاران، جلد 2 (دورۀ ساسانی)، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- پورامینیان، مجید؛ صادقی، ارژنگ؛ و پوربخشیان، سمیه، 1391، «بررسی پایداری لرزهای قوسهای آجری ایرانی»، نشریه مهندسی عمران و محیط زیست. شمارۀ 42 (66)، صص: 49-55.
- پیرانی، بیان، 1380، «گزارش بررسی و شناسایی شهرستان ایوان در استان ایلام». ایلام: مرکز اسناد میراثفرهنگی استان ایلام (منتشر نشده).
- پیرنیا، محمدکریم،1370، «گنبد در معماری ایرانی». مجلۀ اثر، شمارۀ 12 (20)، صص: 5-139.
- پیگولوسکایا، نیناویکتوروونا، 1377، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمۀ عنایتاله رضا، تهران: نشر علمی فرهنگی.
- توسلی، حمیدرضا، 1387، هنر و تمدن ایرانی در عصر اشکانی. تهران: نشر راما.
- حسنپور، عطا؛ دلفان، فاطمه؛ و بیرانوند، الهام، 1395، «تحلیلی بر معماری مکشوفه از نخستین فصل کاوش بنای قِلا گوری رَماوند»، فصلنامۀ اثر، شمارۀ 37 (74)، صص: 37-60.
- حسینی، سیدهاشم؛ یوسفوند، یونس؛ و میری، فرشاد، 1394، «مطالعه تطبیقی نقوش گچبریهای مکشوفه از شهر سیمره با نمونههای مسجد جامع نائین». مجلۀ پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان، شمارۀ 5 (9)، صص: 71-86.
- خسروی، لیلا؛ و قربانی، الهام، 1397، «بررسی زمینشناسی، هیدرولوژی، ژئومورفولوژی و سایزموتکتونیک و مورفوتکتونیک پهنۀ باستانی جهانگیر در حاشیۀ رود کنگیر، شهرستان ایوان، استان ایلام». فصلنامۀ کوارترنری ایران، شمارۀ 3 (1)، صص: 75-93.
- خسروی، لیلا، 1399، «یافتههای گچی ساسانی از بناهای اعیانی گوریه و جهانگیر بر کرانه رود کنگیر ایوان در استان ایلام». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 10 (24)، صص: 141-167.
- راولینسون، سرهنری، 1362، سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمۀ سکندر امانالهی بهاروند، تهران: نشر آگاه.
- شریفی، مهناز، 1398، «نویافتههای بقایای معماری اواخر دورۀ ساسانی و اوایل اسلامی در حوضۀ رودخانۀ سیمره (زاگرسمرکزی)». شمارۀ 9 (36)، صص: 59-68.
- شریفینیا، اکبر؛ حیدریباباکمال، یداله؛ و شاکرمی، طیبه، 1398، «مطالعه نقشمایههای گیاهیِ اساطیری و مقدس در تزئینات گچ-بری مسجد سیمره». فصلنامۀ هنرهای صناعی اسلامی، شمارۀ 3 (2)، صص: 121-134.
- صفاری، امیر؛ و منصوری، رضا، 1392، «ارزیابی نسبی فعالیتهای زمینساختی بخش علیای حوضۀ آبگیر کنگیر (ایوان غرب) با استفاده از شاخصهای ژئومورفیک». فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری-منطقهای، شمارۀ 3 (7)، صص: 35-50.
- طهماسبی، احسان، 1392، «بررسی تطبیقی معماری کاخها و خانههای اعیانی ساسانیان». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 4 (3)، صص: 153-168.
- غلامی، صبا، 1397، «جستجوی هویت آب در معماری ساسانی». مجلۀ پژوهش درعمران، معماری وشهرسازی، شمارۀ 4 (14)، صص: 41-51.
- فرشاد، مهدی، 1320، تاریخ مهندسی در ایران. تهران: انتشارات بنیاد نیشابور.
- قوچانی، عبداله، 1373، «قلمرو حکومت ابوالنجم بدربنحسنویه به استناد سکهها». مجله باستانشناسی و تاریخ، شمارۀ 8 (2)، صص: 46-65.
- کامبخشفرد، سیفالله، 1368، «درهشهر». در: شهرهای ایران، جلد 3، بهکوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی، صص: 107ـ150.
- کلایس، ولفرام، 1354، گزارشهای باستانشناسی در ایران. ترجمۀ سروش جیبی، تهران: بنگاه ترجمه نشر کتاب.
- گیرشمن، رومن، 1378، بیشاپور، موزائیکهای ساسانی. ترجمۀ اصغر کریمی، جلد 2، تهران: نشر پژوهشگاه میراثفرهنگی.
- لکپور، سیمین، 1389، کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی درهشهر (سیمره). تهران: انتشارات پازینه.
- مبینی، مهتاب؛ شاکرمی، طیبه؛ و شریفینیا، اکبر، 1397، «بررسی تطبیقی تزئینات گچبری مسجد سیمره با مسجد نه گنبد بلخ و سامرا از دوره عباسی». مجلۀ هنرهای زیبا. هنرهای تجسمی، شمارۀ 23 (1)، صص: 61-72.
- مترجم، عباس، 1394، «کاوش للار». در: پژوهشهای باستانشناسی حوضۀ آبگیر سد سیمره، بهکوشش: لیلی نیاکان، صص: 200-210.
- محمدپور، حامد، ۱۳۹۳، اقلیم سرد (تنظیم شرایط محیطی)، پاورپوینت، شیراز: دانشکده فنی و مهندسی باهنر.
- محمدی، مریم؛ نیستانی، جواد؛ و موسویکوهپر، سیدمهدی، 1390، «مطالعه گونهشناسی، عناصر و اجزای معماری ایران در دورۀ ساسانی». مجلۀ نامه باستانشناسی، شمارۀ 1 (1)، صص: 83-104.
- مرادی، ابراهیم، 1386، «گزارش بررسی و شناسایی حوضۀ آبگیر سد کنگیر». تهران: مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده).
- مسعودی، ابوالحسن علیبنالحسینبنعلی، 1344، التنبیه و الاشراف. لیدن.
- مظاهری، خداکرم، 1389، «متون کهن و ایالت ماسبذان در قرون اولیه اسلامی». مجموعه مقالات اولین کنگره بزرگداشت امامزاده علی صالح؟ع؟، ایلام: نشر دانشگاه آزاد ایلام.
- مهدوینژاد، محمدجواد، 1391، «کیفیت نورگیرها در گنبدهای ایرانی با رویکرد به مسائل سازهای گنبد». مجلۀ نقش جهان، شمارۀ 2 (2)، صص:31-42.
- نیاکان، لیلی، 1398، «بنای ساسانی روئه بر کرانههای سیمره». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 9 (20)، صص: 129-148.
- یاری، محمد؛ و رفیعی، میثم، 1394، «بهرهگیری از سامانه پهباد فتوگرامتری در باستانشناسی ایران». فصلنامۀ علمی تخصصی علوم باستانشناختی، شمارۀ 1 (1)، صص: 1-14.
- یوسفی، محمد؛ و شاکر، حامد، 1393، «بررسی عناصر پایدار معماری ایران در آتشکدهها و مساجد». نهمین سمپوزیم پیشرفت-های علوم و تکنولوژی، مشهد، 29 آبان 1393، کمیسیون اول همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت خوانش هویت ایرانی اسلامی در معماری و شهرسازی، صص: 1- 8.
- Akbari, M., 2015, “Study and analysis of the position of Masabazān and Mehjānqazaq prov-inces of Ilam during the Abbasid period”. Farhang-i Ilām, No. 16, (46/47), Pp: 55-74, (In Persian).
- Azad, M., 2013, “Continuation of Sassanid religious architecture in the historical mosque of Damghan: a comparative analysis of the fire temple of Hesar Tepe and the historical mosque of Damghan”. Sofeh, No. 23 (2), Pp: 85-104, (In Persian).
- Azarnoush, M., 1994, The Sasanian Manor House at Hajiabad, Iran. Monografie di Mesopo-tamia III. Florence, and Casa Edit rice Le Lettere.
- Bier, L, 1993, “The Sasanian Palaces and Their Influence in Early Islam”. ArsOrientalis, Vol 23, Pp: 57-66.
- Bozorgmehri, Z., 1987, “The archs in Iranian architecture”. In: The Iranian Architecture during the Islamic period, M.Y. Kiani (ed.). Tehran: University Publication Center, (In Persian).
- Creswell, K. A. C., 1979, Early Muslim Architecture. I Umayyads. A. D. 622-750, Rev. 2nd ed, Reprinted by: Hacker Art books, New York.
- Farshad, M., 1941, The history of Engineering in Iran. Tehran: Nishapur Foundation Publica-tion, (In Persian).
- Ghirshman, R., 1999, Bishapur: Sasanian Mosaics. Vol.2. A. Karimi (trns.), Tehran: RICHT Publication, (In Persian).
- Gholami, S., 1397, “The search for water identity in Sassanid architecture”. Journal of Civil En-gineering, Architecture and Urban Planning, No. 4(14), Pp: 41-51, (In Persian).
- Ghouchani, A., 1994, “The realm of the rule of Abu al-Najm Badr Ibn al-Hasnawiyyah based on coins”. Journal of Archeology & History, No. 8(2), Pp: 46-65, (In Persian).
- Hassanpour, A.; Delfan, F. & Biranvand, E., 2016, “Analysis of the discovered architecture from the first chapter of excavation the building of Qala Gori Ramavand”. Athar Journal, No. 37(74), Pp: 37-60, (In Persian).
- Hosseini, S. H.; Yousefvand, Y. & Miri, F., 2015, “Comparative study of bedrock patterns discovered in the city of Seymareh with examples of Nain Mosque”. Journal of Art Re-search, Isfahan University of Arts, No. 5(9), Pp: 71-86, (In Persian).
- Imani, N., 1999, “Analysis of the structure of the arch of the west porch of Saveh Masjed Jameh”. Proceedings of the Second Congress of the History of Architecture and Urban Plan-ning of Iran, April 25-29, 1999, by: Bagher Ayatollah Zadeh Shirazi, Tehran Cultural Herit-age Organization, Pp: 567-601, (In Persian).
- Kambakhsh Fard, S., 1989, “Darreh Shahr” in the book Cities of Iran, vol. 3, Mohammad Yousef Kiani (ed.), Teh-ran, Jahad-i Daneshgahi. Pp: 107-150, (In Persian).
- Khosravi, L., 1399, “Newly-found Stucco Remains from the Sasanian Noble Residence at Gowriyeh and Jahāngir near the Kangir River of Eyvan, Ilam Province”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, No. 10, (24), Pp: 141-167, (In Persian).
- Khosravi, L. & Ghorbani, E., 2018, “Geological, hydrological, geomorphological, seismotectonic and mor-photectonic study of Jahangir ancient zone along the Kangir River, Eyvan County, Ilam province”. Iran Quarterly, No. 3(1), Pp: 75-93, (In Persian).
- Kleiss, W., 1975, Archaeological reports in Iran. S. Habibi (trns.). Tehran: Bongah Tarjomeh va Nashr-I Ketab, (In Persian).
- Krüger, B., (ed.), 1983, Die Germanen. Geschichte und Kultur der germanischen Stämme in Mitteleuropa. Veröffentlichungen des Zentralinstituts für Alte Geschichte und Archäologie der Akademie der Wissenschaften der DDR 4. 2 Vols., Berlin.
- Lakpour, S., 2010, Archaeological Excavations and Surveys in Darreh Shahr (Seymarreh). Tehran: Pazineh Publication, (In Persian).
- Mahdavi Nejad, M. J., 2012, “The quality of skylights in Iranian domes with an approach to the structural problems of the dome”. Naghsh Jahan Journal, No. 2(2), Pp: 31-42, (In Persian).
- Masoudi, A. H., 1965, Al-Tanbiyyah wa al-Ashraf. Leiden, (In Persian).
- Mazaheri, Kh., 2010, “Ancient Texts and the Māsbazān State in the Early Islamic Centuries”. Proceedings of the First Congress in Honor of Imamzadeh Ali Saleh (AS), Ilam: Ilam Azad University Press, (In Persian).
- Mobini, M., Shahkarmi, T. & Sharifinia, A., 1397, “Comparative study of the bed decorations of Seymareh Mosque with the nine domes of Balkh and Samarra mosques from the Abbasid period”. Honar-Ha-Ye Tajassomi Journal, 23(1), pp.61-72 (In Persian).
- Mohammadi, M.; Neystani, J. & Mosavi Kohpar, S. M., 2011, “Study of typology, elements and components of Iranian architecture in the Sassa-nid period”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran (Nāme-ye Bāstanshenāsi), No. 1(1), Pp: 83-104, (In Persian).
- Mohammadpour, H., 2014, Cold Climate (Adjustment of Environmental Conditions). Power-Point, Shiraz Bahonar Faculty of Engineering.
- Moradi, E., 2007, “Report on the study and identification of the Reservoir area of Kangir Dam’. Tehran: Archaeo-logical Research Institute Documentation Center, (In Persian).
- Motarjem, A., 1394, “Excavation at Lelar”. In: The book of archaeological research of Seymareh Dam catchment basin, by: Lily Niakan, Pp: 200-210, (In Persian).
- Niakan, L., 2019, “Rouha, Sassanian Building in the Seymareh Coast”.Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, No. 9(20), Pp: 129-148, (In Persian).
- Pigulveskaya, N., 1998, Iranian Cities in the Parthian and Sassanid Era. Translated by: Enayatollah Reza, Tehran: Elmi-Farhangi, (In Persian).
- Pirani, B., 2001, “Investigation and identification report of Ivān County in Ilam province, Ilam”. Cultural heritage documentation center of Ilam province, (In Persian).
- Pirnia, M. K., 1991, “Dome in Iranian Architecture”. Athar Journal, No. 12(20), Pp: 5-139, (In Persian).
- Pope, A. U. & Ackerman, P., 2008, A Survey of Persian Art: from prehistoric times to the pre-sent. Vl. 2. N. Daryabandari (trns.). Tehran: The Scientific-Cultural Publication, (In Persian).
- Pouraminian, M.; Sadeghi, A. & Pourbakhshian, S., 2012, “An Investigation on the Seismic Stability of Persian Brick Arches”. Journal of Civil Engineering and Environment, No. 42(66), Pp: 49-55, (In Persian).
- Rawlinson, H., 1983, Rawlinson’s travelogue crossing Zohab to Khuzestan. Eskander Amanollahi Baharvand (trns.), Tehran: Agah (In Persian).
- Reuther, O., 1977, History of Sasanian Architecture’ in A Survey of Persian Art. Edited by: Arthur Upham (In Persian).
- Saffari, A. & Mansouri, R., 2013, “Relative evaluation of the tectonic activities in the upper part of the Kangir river catchment area (Eyvan-e Gharb) using geomorphic indicators”. Quarterly Journal of Geography and Urban-regional Spatial Planning, No. 3(7), Pp: 35-50, (In Persian)..
- Sharifi, M., 2019, “New discoveries Architecture from the Late Sassanid and Early Islamic pe-riod in the Seymareh River Basin(Central Zagros)”. Jornal of Studies on Iranian Islamic City, No. 9(36). Pp: 59-68, (In Persian).
- Sharifinia, A.; Heidari Babakmal, Y. & Shakermi, T., 1398, “Study of mythical and sacred plant motifs in the bed decorations of Seymareh Mosque”. Islamic Industrial Arts Quarterly, No. 3(2), Pp: 121-134, (In Persian).
- Stark, F., 1979, The Valleys of the Assassins: And Other Persian Travels. Translated by: Ali Mohammad Saki, 2nd Edition, Tehran: Scientific/ Cultural Publications, (In Persian).
- Tahmasebi, E., 2013, “Comparative analysis of Sasanian Palaces and Royal residences”. Pazho-hesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, No. 4(3), Pp: 153-168, (In Persian).
- Tavassoli, H., 2008, Iranian Art and Civilization in the Parthian Era. Tehran, Rama Publishing (In Persian).
- VandenBerghe, L, 1980, “Des tombes de l’âge du Fer au Luristan. La nécropole de Djub-i Gauhar en Iran”. Archéologia, No. 138, Pp: 32-47.
- VandenBerghe, L., 1971(a). (e) 6th Campaign, 1970, “excavations at Bard-e Bal. surveys in the district of Ayvān at Darvand. Kazāb. Seh Pā. Imamzadeh Gilan Gharbi (Emāmzāda-ye Gilān-e Ḡarbi): “La nécropole de Bard-i Bal au Luristan”. Archéologia, No. 43, Pp: 14-23.
- VandenBerghe, L, 1971(b), ”Recherches archéologiques dans le Pushti Kuh/Kavišhā-ye bāstānšenāsi dar Pošt-e Kuh-e Lorestān”. Bastan Chenassi va Honar-e Iran/Revue d’archéologie et d’arts, Iraniens: Tehran, No. 6, Pp: 14-43, (In Persian).
- VandenBerghe, L., 1973, ”Recherches archéologiques dans le Luristan, sixième campagne 1970. Fouilles à Bard-i Bal et à Pa-yi Kal. Prospections dans le district d’Aivan (Rapport prélimi-naire)”. Iranica Antiqua, No. 10, Pp: 1-79.
- Yari, M. & Rafiei, M., 2015, “Using the photogrammetric drone system in Iranian archeolo-gy”. Quarterly Journal of Archaeological Science, (Varamin Azad University), 1(1), pp.1-14, (In Persian).
- Yousefi, M. & Shaker, H., 2014, “Investigation of common Elements of Iranian Architecture in Fire Temples and Mosques”. Proceedings of the ninth Symposium on Scientific and Tech-nological developments, Pp: 1-8, Mashhad: Khavaran Institute of Higher Education Publication, (In Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 419 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 414 |