سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه بوعلی سینا

ریعان, معصومه. (1400). اعتبارسنجی حکمت 136 با تمرکز بر عبارت "جهاد المرأة حسن التّبعّل". پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 9(36), 1-19. doi: 10.22084/nahj.2021.24347.2669
معصومه ریعان. "اعتبارسنجی حکمت 136 با تمرکز بر عبارت "جهاد المرأة حسن التّبعّل"". پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 9, 36, 1400, 1-19. doi: 10.22084/nahj.2021.24347.2669
ریعان, معصومه. (1400). 'اعتبارسنجی حکمت 136 با تمرکز بر عبارت "جهاد المرأة حسن التّبعّل"', پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 9(36), pp. 1-19. doi: 10.22084/nahj.2021.24347.2669
ریعان, معصومه. اعتبارسنجی حکمت 136 با تمرکز بر عبارت "جهاد المرأة حسن التّبعّل". پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 1400; 9(36): 1-19. doi: 10.22084/nahj.2021.24347.2669

اعتبارسنجی حکمت 136 با تمرکز بر عبارت "جهاد المرأة حسن التّبعّل"

فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
مقاله 1، دوره 9، شماره 36، اسفند 1400، صفحه 1-19    اصل مقاله (1.31 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nahj.2021.24347.2669
نویسنده
معصومه ریعان*
استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
چکیده
نهج‌‏البلاغه به‌مثابه اخ‌القرآن و اولین تفسیر از آیات قرآن، سرشار از معارف و لطایف آسمانی است که از زلال ناب دریافت‌‏های ربانی مفسر خبر می‏‌دهد. در کنار انبوه آموزه‌‏های این منبع معتبر، اما بر اثر خطای مؤلف، برخی اطلاعات نادرست نیز گردآوری شده و متن والای آن را نیازمند جداسازی سره از ناسره نموده است. ازجمله این موارد توصیفات جنسیت‏‌زده برخی متون در مورد زنان است که آنان را فرودستانه بازنمایی نموده است. یکی ازاین‌گونه سخنان، تشویق زنان به خانه‏‌نشینی و الزامات آن - شوهرداری- است که آن‌‏را تا حد جهاد فی‌سبیل‌الله ارتقا بخشیده است. در این مقاله عبارت "جهاد المرأة حسن التبعل" مورد اعتبارسنجی متن و سند قرارگرفته و الحاق این عبارت را به حکمت 136 از اضافات راویان و از نمونه‌‏های اندیشه‌‏های‏ برساخته، نسبت به زنان دانسته است. این عبارت پیش‎تر از نهج‏‌البلاغه، در روایات کلینی و صدوق وارد شده و تحلیل سند آن‎ها نشان ‏‌می‌‏دهد از ساخته‏‌های جاعلان بوده و به علی(ع) منتسب گردیده و بعدها همان متن، توسط غالیان به امام هفتم منسوب شده است. درحالی‌که چنین پیشینه‌‏ای در کتب متقدم اهل سنت وجود نداشته و در قرن چهارم متأثر از متون شیعه در کتب متأخرین آن‏ها وارد گردیده است. این عبارت در درون متن نیز با سیاق و گفتمان سخن، هم‏خوانی نداشته و بر متن ادراج شده است و نشان‏‌دهنده گفتمان فقهی قرن دوم و سوم در تفسیر زنان است که نگاه‌‏های فرودستانه این دوران را نسبت به زنان نمایندگی می‏‌کند. 
کلیدواژه‌ها
حکمت 136؛ جهاد المرأة؛ حسن التبعل؛ زنان
مراجع
  • قرآن کریم.
  • ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید. (1959م). شرح نهج‏البلاغه. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  • ابن ابی‏شیبة، عبدالله بن محمد. (1409ق). المصنّف. بیروت: دارالفکر.
  • ابن ‏الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‏ بن علی. (1966ق). الموضوعات. المدینة ­المنورة: المکتبة ­السلفیة.
  • ابن‏ جعد، علی بن الجعد بن عبید الجوهری. (1417ق). مسند ابن جعد. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
  • ابن حبان، محمد بن حبان. (بی‏تا). المجروحین من المحدّثین و الضعفاء و المتروکین. مکّة المکرمة: دار الباز.
  • ابن حزم، علی بن احمد بن سعید. (بی‏تا). المحلّی. بیروت: دارالفکر.
  • ابن حنبل، احمد بن محمد. (1408ق). العلل و معرفة الرّجال. الریاض: دار الخانی.
  • ---------------------. (بی‏تا). مسند. بیروت: دار الصادر.
  • ابن‏ خزیمه، محمد بن اسحاق. (1412ق). صحیح ابن خزیمة. تحقیق: أعظمی، بیروت: المکتب الاسلامی.
  • ابن داود الحلی، الحسن بن علی. (1392ق). رجال ابن داود. النجف الاشرف: منشورات مطبعة الحیدریة.
  • ابن ‏راهویه، اسحاق‏بن ابراهیم. (1412ق). مسند ابن‏راهویه. المدینة المنورة: مکتب ‏الایمان.
  • ابن زین الدین العاملی، حسن. (1411ق). التحریر الطاووسی. قم: مکتبة آیة‏الله المرعشی.
  • ابن سلامة القضاعی، محمد. (1405ق). مسند الشهاب. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • ابن شعبة. سعید بن منصور. (بی‏تا). سنن سعید بن منصور. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • ابن شهر آشوب، محمد بن علی. (بی‏تا). معالم العلماء. قم: بی‏تا.
  • ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله بن محمد. (بی‏تا). الاستذکار. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • --------------------------------. (1387ق). التمهید. المغرب: وزارة عموم الاوقاف و الشؤون الاسلامیة.
  • ابن غضائری، احمدبن الحسین. (1422 ق). الرّجال. قم: دارالحدیث.
  • ابن کثیر، اسماعیل. (1968م(. قصص الانبیاء. تحقیق: مصطفی عبدالوهاب، مصر: دار التألیف.
  • ابن ماجة، محمد بن یزید القزوینی. (بی‏تا). سنن ابن ماجة. تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر.
  • ابن میثم بحرانی، میثم بن علی. (1361). اختیار مصباح السالکین. مشهد: آستان قدس رضوی.
  • ابن‏بابویه، علی. (1406ق). فقه‏الرضا. مشهد المقدّسة: المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع).
  • ابوطالب القاضی، محمود محمد خلیل. (1409ق). علل الترمذی الکبیر. بیروت: عالم الکتب.
  • ابی‏داود السجستانی، سلیمان بن الاشعث. (1410ق). سنن ابی‏داود. تحقیق: سعید محمد اللحام، بیروت: دارالفکر.
  • ابی‏یعلی الموصلی، احمد بن علی. (1412ق). مسند ابی یعلی. سوریه: دارالمأمون للتراث.
  • اردبیلی، محمدبن‌علی. (بی‏تا). جامع الرواة وازاحة الاشتباهات عن الطریق و الاسناد، بیروت: مکتبة المحمدی.
  • اسماعیلی، مهدیه؛ خسروی، کبری و نظری، علی. (1399). «گونه‏شناسی نگرش به زن در پژوهش‏های علمی در پرتو کلام امام علی (ع)». فصلنامه پژوهشنامه نهج‏البلاغه. سال هشتم، شماره 32، 81-97.
  • انصاریان، حسین. (بی‏تا). تفسیر حکیم. قم: دار العرفان.
  • بانکی‏پور فرد، امیرحسین. (1393). نقش و رسالت زن 3: زن و خانواده. تهران: نشر انقلاب اسلامی.
  • بحرالعلوم، محمد المهدی. (1363). الفوائد الرّجالیة. تهران: مکتب الصادق.
  • البخاری، محمد بن اسماعیل. (1401ق). صحیح البخاری. بیروت: دارالفکر.
  • البروجردی، علی اصغر. (1410 ق). طرائف المقال. قم: مکتبة آیةالله مرعشی النجفی.
  • البغوی، عبدالله بن محمد. (1407ق). جزء البغوی. السعودیة: مکتبة ابن‏الجوزی.
  • بیهقی نیشابوری، محمد بن حسین. (بی‏تا). حدائق الحقایق فی شرح نهج‏البلاغه، قم: بنیاد نهج‏البلاغه.
  • البیهقی، احمد بن الحسین. (1410ق). شعب الایمان. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
  • الترمذی، محمدبن عیسی‏بن سورة. (1403ق). سنن الترمذی. بیروت: دارالفکر.
  • التفرشی، مصطفی بن الحسین. (1418 ق). نقدالرّجال. قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
  • تهامی، فاطمة السادات. (1422ق). «دور الایرانیین فی تدوین و نشر الحدیث من القرن الاول حتی الرابع الهجری». مجلة العلوم الاسلامیة، السنة 8، العدد 2، 34-35.
  • الجرجانی، عبدالله بن عدی. (1409ق). الکامل فی ضعفاء الرّجال. بیروت: دارالفکر.
  • الجصاص، احمد بن علی. (1415ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
  • جلالی، سهیلا. (1400). «درخشش زنان مسلمان در صدر اسلام». قابل دسترس در پایگاه اینترنتی دانشنامه موضوعی قرآن. (3 تیر1400)maarefquran.org ..
  • جوهری، اسماعیل بن حماد. (1404ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم الملایین.
  • چراغی‏وش، حسین، محمودی سعید، میرزایی الحسینی، محمود. (1395). «تحلیل گفتمان ادبی خطبه جهاد». فصلنامه پژوهشنامه نهج‏البلاغه، سال چهارم، شماره 16، 33-55.
  • حسینی، عبدالزهراء. (1409ق). مصادر نهج‏البلاغه و اسانیده. بیروت: دار الزهراء.
  • حسینی خامنه‏ای. سید علی. (1392). نقش و رسالت زن. تهران: انقلاب اسلامی.
  • حلبی، علی بن ابراهیم. (بی‏تا). سیرة الحلبیة. بیروت: دار الکتاب العلمیة.
  • الحلّی، الحسن بن یوسف بن المطهر. (1417ق). خلاصة الاقوال فی معرفة الرّجال. نشر الفقاهة.
  • الخطیب البغدادی، احمد بن علی. (1417ق). تاریخ بغداد او مدینة السلام. بیروت: دارالکتب الاسلامیة.
  • الخوئی، ابوالقاسم. (1413ق). معجم الرّجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‏جا.
  • الدارقطنی، احمد بن عمر بن احمد. (1417ق). سنن الدارقطنی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • دارمی، عبدالله‏بن عبدالرحم. (1421ق). سنن دارمی. ریاض: دارالمغنی.
  • دیرباز، عسگر و وفایی صدر، فاطمه. (1394). «بازنگری مبانی فکری-کلامی الگوهای اجتماعی زن». مطالعات راهبردی زنان، سال 17، شماره 68، 167-213.
  • الذهبی، محمدبن احمدبن عثمان. (بی‎تا). الکبائر. بیروت: دارالخیر.
  • ریعان، معصومه. (1385). «نقش زنان در ماجرای سیاسی صفین». بانوان شیعه، شماره 6 و 7، 341-370.
  • ------------. (1395). تاریخ‏گذاری روایات مذمت اجتماعی زنان در منابع فریقین بر اساس تحلیل اسناد و متن. رساله دکتری، دانشگاه قم.
  • شبستری، عبدالحسین. (1418ق). الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • شوشتری، محمدتقی. (1367). نهج‌الصباغة فی نهج‌البلاغة. تهران: دار امیرکبیر للنشر.
  • الشهید الثانی، زین الدین بن علی العاملی. (1412ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
  • الصدوق، محمدبن‌علی‌بن‌الحسین. (1403ق). الخصال. قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیّة.
  • ---------------------------. (1410ق). الفقیه من لا یحضره الفقیه. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • ---------------------------. (1418 ق). الهدایة. قم: مؤسسة الامام الهادی.
  • الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد. (بی‏تا). المعجم الکبیر. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • الطبری، محمد بن جریر. (1415ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر الطبری). بیروت: دارالفکر.
  • الطوسی، محمد بن حسن. (1404 ق). الاختیار فی معرفة الرّجال (رجال الکشی). قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
  • ---------------------. (1415ق). رجال الطوسی (الابواب). قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  • ---------------------. (1417 ق). الفهرست. قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
  • ---------------------. (بی‏تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • الطیالسی، ابوسلیمان بن داود بن الجارود. (بی‏تا). مسند ابی‏داود الطیالسی. بیروت: دارالمعرفة.
  • العاملی، جعفر مرتضی. (1412ق). الآداب الطیبة فی الاسلام، لبنان: دارالبلاغة.
  • عاملی، حسین جمعه. (بی‏تا). شروح نهج‏البلاغه، 210 شروح. بیروت: مطبعة ورنکوغراف الفکر.
  • عبدالرزاق الصنعانی، ابی بکر. (بی‏تا). المصنّف. تحقیق الاعظمی، بی‎جا.
  • العجلونی، اسماعیل بن محمد. (1408ق). کشف الخفاء و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
  • عطایی، آرزو. (1387). «لایحه‏ای برای حمایت از مردان پول‏دار». نشریه گزارش، شماره 200، 1-3.
  • العلوی العاملی، أحمد بن زین العابدین. (بی‏تا). مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار. بی‏جا.
  • الفتنی، محمد طاهر بن علی. (بی‏تا). تذکرة الموضوعات. بی‎جا.
  • القاری، ملاعلی. (1406ق). الاسرار المرفوعة فی الاخبار المرفوعة (الموضوعات الکبری). الطبعة الثانیة، بیروت: المکتب الاسلامی.
  • قرشی، علی‌اکبر. (بی‌تا). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • قوام السنة الاصفهانی، اسماعیل بن محمد بن الفضل التیمی. (بی‏تا). دلایل النبوة. الریاض: دارالعاصمة للنشر و التوزیع.
  • الکجوری الشیرازی، مهدی. (1423 ق). الفوائد الرجالیة. قم: دارالحدیث.
  • الکرباسی، محمدجعفر. (1382). إکلیل المنهج فی تحقیق المطلب. قم: دارالحدیث.
  • الکلینی، محمدبن‌یعقوب. (1363). الاصول من الکافی. تصحیح علی اکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • الکنانی، علی‏بن‌محمد. (بی‏تا). تنزیه الشریعة المرفوعة عن الاخبار الشنیعة الموضوعة. مصر: مکتبة القاهرة.
  • گلدزیهر، ایگناس و دیگران. (1394). تاریخ‏گذاری حدیث روش‏ها و نمونه‏ها. به کوشش و ویرایش سید علی آقایی، تهران: انتشارات حکمت.
  • مالک بن أنس، عبدالرحمن‌ بن ‌القاسم. (1402ق). الموطأ. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • مامقانی، عبدالله. (بی‏تا). غایة الآمال. (ط.ق)، بی‏جا.
  • المتقی الهنّدی، علاءالدین بن حسام الدین. (1409ق). کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال. مؤسسة الرسالة.
  • المحقّق الحلّی، ابوالقاسم جعفر بن الحسن. (1364). المعتبر. قم: مؤسسة السیّد الشهداء(ع).
  • محمدی ر‏ی‏شهری، محمد. (بی‏تا). دانش‏نامه قرآن و حدیث. قم: دارالحدیث.
  • ----------------------. (1397). شناخت‏نامه حدیث. قم: دارالحدیث.
  • مدنی، بتول. (1392). «نقش زنان در جنگ‌های عصر حکومت علی (ع)». فرهنگ پژوهش، شماره 13، 3-44.
  • مدیرشانه‏چی، کاظم. (1396). درایة الحدیث. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • المزی، یوسف. (1406ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • المسعودی، علی بن الحسین. (1385ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. قم: منشورات دارالهجرة ایران.
  • معینی کربکندی، اعظم. (1384). «نقش سیاسی زنان درحکومت حضرت علی (ع)». فصلنامه نامه جامعه، شماره 13، 56-65.
  • مهریزی، مهدی. (1387). سهم زنان در نشر حدیث. قم: دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر.
  • -------------. (1382). شخصیت و حقوق زن در اسلام. تهران: علمی و فرهنگی.
  • النجاشی، احمد بن علی بن احمد. (1416 ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی لجماعة المدرسین.
  • نجفی، محمدحسن. (1362). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • نمازی شاهرودی، علی. (1418ق). مستدرک سفینة البحار. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  • نورزاد، مجتبی؛ مسجدسرایی، حمید و فیض، زهرا. (1399). «نگاهی نو به حکم فقهی جهاد زن». مجله پژوهش‏های فقهی، شماره 40، 81-104.
  • وحید بهبهانی، محمد باقر. (بی‏تا). تعلیقة علی منهج المقال. بی‏جا.
  •  
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,641
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 601