تدفین‌های دوران اشکانی و ساسانی در حوضه رودخانه بوانات، استان فارس | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 181-205 اصل مقاله (6.25 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.22504.2202 | ||
| نویسندگان | ||
| مرتضی خانی پور* 1؛ حسینعلی کاوش2 | ||
| 1پسادکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 2استادیار، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران. | ||
| چکیده | ||
| تدفین بخشی از فرهنگ معنوی و مادی هر قوم محسوب می‌شود که در هر منطقه و هر دوره، ویژگی‌های خاص خود را داشته است. از آنجا که نحوۀ خاک‌سپاری برخاسته از تفکرات، عقاید و فرهنگ جامعه است، با مطالعۀ آن‌ها می‌توان به بازسازی روند تکامل فرهنگی جوامع باستان پرداخت. طی بررسی‌های باستان‌شناسی حوضۀ رودخانۀ بوانات که در سال 1394 به سرپرستی نگارنده با حمایت اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فارس و فرمانداری بوانات صورت پذیرفت، شواهدی از دو شیوۀ تدفین شامل گورهای «سنگ‌چین» یا «خرفتخانه» و هم‌چنین «دخمک» یا «استودان»های ستونی شناسایی شد که با مطالعه و بررسی آن‌ها می‌توان به ساختارهای تدفینی و آئینی منطقه در دوران تاریخی دست‌یافت. با توجه به تنوع شیوه‌های تدفینی این دوران در فارس، شیوه‌های تدفینی دوران اشکانی و ساسانی در منطقۀ بوانات چگونه بوده و ویژگی‌ها و شاخصه‌های مکان‌های تدفینی چیست؟ بنابراین، پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تطبیقی سعی‌بر تبیین تدفین‌های دوران تاریخی بوانات در راستای پاسخ به پرسش‌های مطرح شده دارد. بر فراز ستیغ اکثر کوه‌های حوضۀ رودخانۀ بوانات گورهای سنگی که دارای پلان مدور و با مصالح تخته‌سنگ‌هایی به ابعاد مختلف و به‌صورت خشکه‌چین است، شناسایی شد. با توجه به پراکنش وسیع گورهای سنگی از پاکستان تا جنوب‌غرب ایران و سواحل جنوبی خلیج‌فارس گاهنگاری‌های متفاوتی جهت این‌گونه تدفین ارائه شده است؛ بااین‌حال با توجه به مواد فرهنگی به‌دست‌آمده از دیگر مناطق فارس و مقایسۀ آن‌ها به تدفین‌های شناسایی شده از منطقۀ بوانات می‌توان این نوع تدفین را به دوره‌های اشکانی و ساسانی منسوب کرد. در مورد دومین نوع تدفین یعنی دخمک یا استودان‌های ستونی نظریات مختلفی وجود دارد که با توجه به کتیبه‌های به‌دست‌آمده از حوالی شهر استخر و سمیرم می‌توان آن‌ها را دارای کارکرد تدفینی مربوط به دورۀ ساسانی دانست که از دو محل «پهنه‌میل فنجان» و «چراغ‌کشی» شناسایی شدند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دورۀ اشکانی؛ دورۀ ساسانی؛ تدفین؛ خرفتخانه؛ دخمک؛ استودان های ستونی | ||
| مراجع | ||
|
- استروناخ، دیوید، 1379، پاسارگاد. ترجمۀ حمید خطیب شهیدی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- بویس، مری، 1376، تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتی زاده، جلد اول، تهران: توس.
- ترومپلمن، لئو، 1372، «قبور و آئین تدفین در دورۀ ساسانی». ترجمۀ مولود شادکام، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، 15: 29-37.
- جعفری، محمدجواد، 1386، «گورهای کوه رحمت: مدارکی در زمینۀ شیوه‌های تدفین دوره‌های هخامنشی تا ساسانی در فارس». باستان‌شناسی و تاریخ، 42 و 43: 60-67.
- خانی‌پور، مرتضی، 1394، «گزارش بررسی و شناسایی باستان‌شناسی بخش مرکزی و مزایجان شهرستان بوانات». آرشیو پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشرنشده).
- خانی‌پور، مرتضی؛ نیکزاد، میثم؛ میرقادری، محمدامین؛ عمادی، حبیب؛ طباطبایی، حمید؛ دوسه، فرانسوا؛ و طهماسبی، ملیحه، 1394، «نخستین فصل بررسی باستان‌شناسی بخش مرکزی و مزایجان شهرستان بوانات». مجموعه مقالات کوتاه همایش سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 155-160.
- خانی‌پور، مرتضی؛ نیکنامی، کمال‌الدین؛ کاوش، حسینعلی؛ میرقادری، محمدامین؛ طهماسبی، ملیحه؛ و طباطبایی، حمید، 1400، «بررسی‌های باستان‌شناسی بخش مرکزی و مزایجان شهرستان بوانات». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 11 (28): 7-26.
- خسروزاده، علیرضا، 1386، «مروری بر گورهای سنگ‌چین جنوب‌شرق ایران». نامه پژوهشگاه، 20 و 21: 89-104.
- روستایی، کوروش، 1386، «گونه‌شناسی محوطه‌های باستانی منطقۀ کوهرنگ بختیاری». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 9: 27-46.
- سرلک، سیامک؛ و نوروزی، عباس، 1396، «کاوش در گورستان گروی رودان- هرمزگان». در: جشن‌نامه میرعابدین کابلی، به‌کوشش: مرتضی حصاری، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 131-144.
- کریستن سن، آرتور، 1394، ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: نگاه.
- نصراله‌زاده، سیروس؛ و محمدی، همت، 1390، «گورنوشته‌ای دیگر از کازرون: کتیبۀ بخنگ (کازرون 15)». زبان شناخت، 2 (2): 59-68.
- نصراله‌زاده، سیروس، 1385، کتیبه‌های پهلوی کازرون. تهران: کازرونیه.
- نصراله‌زاده، سیروس، 1398، «مرزبان در بیشاپور تدفین در اقلید: نگاهی به گورنوشتۀ اقلید». پژوهش‌های ایران‌شناسی، 9 (2): 193-212.
- نوروزی، رضا، 1384، بررسی باستان‌شناسی فیروزآباد. شیراز: دانشنامۀ فارس و سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری فارس.
- هاشمی‌زرج‌آبادی، حسن؛ شیرازی، روح‌الله؛ فرزین، سامان؛ و ظهوریان، مریم، 1393، «نویافته‌هایی از تدفین‌های سنگی در مکران (شهرستان‌های نیکشهر و چابهار». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 4 (7): 95-112.
- Ali Kalhoro, Z., 2013, “Prehistoric Circular Tombs in Mol Valley, Sindh-Kohistan, Pakistan”. Journal of Asian Civilizations, 36(2): 115-12.
- Basafa, H., 2008, “A New Perspectiv on Dambakoh site in Southeast Iran”. Iranica Antiqua, XLIII: 185-206.
- Benoist, A., 2008, “The Iron Age Culture in the United Arab Emirates, between 1100 BC and 250 BC”. Bulletin ofArchaeology, Kanazawa University, 29: 31-41.
- Besenval, R., 1997, “Entre le Sud-Est iranien et la plaine de l’Indus: le Kech-Makran, Recherches Archéologiques sur le peuplement ancien d’une marche des confines Indo-Iraniens”. Arts Asiatiques, 52: 5–36.
- Boyce, M., 1997, History of Zoroastrianism, translated by Homayoun Sanatizadeh. Vol. 1, Tehran: Tous.
- Christensen, A., 2015, Iran dar zamane saasaaniyan. Translated by: Rashid Yasmi, Tehran: Negah.
- De Cardi, B., 1959, New Wares and Fresh Problems from Baluchistan. Antiquity, XXXIII: 15-25.
- Farjamirad, M., 2015a, Mortuary Practice in Ancient Iran from the Achaemenid to the Sasanian Period. BAR International Series 2747.
- Farjamirad, M., 2015b, “Influence of Social Class Division on the Sasanian Burial Rituals (224-650 A.D.)”. Broadening Horizons, 4: A Conference of young researchers working in the Ancient near East, Egypt and Central Asia, University of Torino, October 2011, G. Affanni et al. (eds.), British Archaeological Reports, BAR International Series: 149-153.
- Farjamirad, M., 2015c, “Do Gur-e Dopa: The Sasanian Twin Pillar Ossuaries at Shoush Village, Kohgiloyeh va Boyer Ahmad (Iran)”. Iranica Antiqua, 50: 357-365.
- Gotch, P., 1971, “The Imamzadeh High Altar and Subsidiary Monuments”. Iran, 9: 162-63.
- Gropp, W., 1969, “Vier Ostodan- Inschriften bei Estachr”. in: W. Hinz, Altiranische Funde und Forschungen, 258.
- Gropp, W., 1970, “Bericht uber eine Reise in West-und Sudiran”.Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 3: 173-230.
- Harrower, M. J.; Schuetter, J.; McCorriston, J.; Goel, P. K. & Senn, M. J., 2013, “Survey, Automated Detection, and Spatial Distribution Analysis of Cairn Tombs in Ancient Southern Arabia”. Mapping Archaeological Landscapes from Space SpringerBriefs in Archaeology, 5: 259-268.
- Hashemi Zarjabad, H.; Shirazi, R.; Farzin, S. & Zohorian, M., 2015, “New Archaeological Evidence on Cairn Burials in Iranian Makran (Nikshahr and Chabahar)”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 4(7): 95-112.
- Hearinck, E., 1998, “International contacts in the Southern Persian Gulf in the late 1st Century B.C/ 1st Century A.D: Numismatic Evidence from Ed-Dor (Emirate of Umm Al – Qaiwain, U.E.A)”. Iranica Antiqua, XXXIII: 273-302.
- Helwing, B., 2007, Wisit to the Marvast Dam Area (unpublished).
- Hinz, W., 1969, Altiranische Funde und Forschungen. Berlin: de Gruyter.
- Huff, D. & Gignoux, P., 1978, “Ausgrabungen auf Qala-ye Dukhtar bei Firuzabad, 1976”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 11: 144-147.
- Huff, D., 1992, “Zum Problem Zoroastrischer Grabanlagen in Fars II. Das Saulenmonument von Pengan”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 25: 207-217, Pl. 48-51.
- Huff, D., 1998, “Fire altars and astodans”. in: The Art and Archaeology of Ancient Persia, New Light on the Parthian and Sasanian Empires, V. Sarkhosh Curtis, R. Hillenbrand and J.M. Rogers (ed.): 74–83, Pls VIII–X. London.
- Huff, D., 2004, “Archaeological Evidence of Zoroastrian Funerary Practices”. in: Zoroastrian Rituals in Context, M. Stausberg (ed.), Leiden: 593-630.
- Jafari, M. J., 2007, “Kuh Rahmat: Evidence on the burial practices of the Achaemenid to Sasanian periods in Fars”. Archeology and History, 42-43: 60-67.
- Jasim, A. K.; Hamza, H. A. & Altaweel, M. R., 2006, “Tell Abu Shijar, near Aqar Quf: Summary of Excavations”. Akkadica, 127: 155-166.
- Jasim, S. A., 2003, “The Third Millennium Culture in the Emirate of Sharjah”. in: D. T. Potts, H. Naboodah and P. Hellyer (eds.), Proceedings of the First International Conference on the Archaeology of the United Arab Emirates (Abu Dhabi, 15-18 April 2001), Trident Press: London: 85-100.
- Khanipour, M., 2014, “Report on archaeological survey at Makazi and Mazaijan district, Bavanat county”. ICAR archive (Unpublished).
- Khanipour, M.; Nikzad, M.; Mirghaderi, M.; Emadi, H.; Tabatabaei, H.; Desset, F. & Tahmasebi, M., 2015, “The first season of the archeological survey at Makazi and Mazaijan district, Bavanat county”. In: Proceedings of the 14th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Tehran: ICAR: 155-160.
- Khanipour, M.; Niknami, K.; Kavosh, H.; Mirghaderi, M.; Tahmasebi, M. & Tabatabaei, H., 2021, “Archaeological Survey at Markazi and Mazayjan District in Bavanat County”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 11(28): 7-26.
- Kleiss, W., 1976, “Beobachtungen in der Umgebung von Persepolis und Naqš-i Rustam”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 9: 131-150.
- Khosrowzadeh, A., 2007, “Review of the Cairn burial of Southeast Iran”. Nameh Pazhouheshgah, 20-21: 89-104.
- Lamberg-Karlovsky, C. C. & Humphries J., 1967, “The cairn burial in southeastern Iran”. East and West, 18 (3-4): 257-2 –276.
- Reeler, C. N.; Al-Shaikh, N. Y. & Potts, D. T., 2009, “An Historical Cartographic Study of the Yabrīn Oasis, Saudi Arabia”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 39: 351–358.
- Nasrollahzadeh, C. & Mohammadi, H., 2011, “Another grave inscription from Kazeron: Bakhnag inscription (Kazeron 15)”. Zaban Shenakht, 2(2): 59-68.
- Nasrollahzadeh, C., 2006, Pahlavi inscriptions of Kazeron. Tehran: Kazeroniyeh.
- Nasrollahzadeh, C., 2020, “Margrave in Bishabour, Burial in Eqlid: A Survey of Eqlid Inscription”. Iranian Studies 9(2): 161-180.
- Nowrozi, R., 2005, Archaeological Survey at Firozabad. Shiraz: Fars Encyclopaedia and Fars Cultural Heritage and Tourism Organization.
- Roustaei, K., 2016, “A Morphological Typology of the Ancient Sites in Kouhrang Area”. Pazhoheshha-ye Bastan Dhenasi Iran, 5(9): 27-46.
- Sarlak, S. & Nowrozi, A., 2017, “Exavation at Grave Cemetery of Rodan-Hormozgan”. In: The honor of Mir Abedin Kabuli, M. Hessari (Ed.). Tehran: Research Institute of Cultural Heritage & Tourism: 131-144.
- Seyyed Sajjadi, M., 1989, “A Class of Sasanian Ceramic from Southeastern Iran”. Rivista di Archaeologia, 13: 31-40.
- Stein, A., 1936, “An Archaeological Tour in the Ancient Persis”. Iraq, III: 111-230.
- Stein, A., 1937, Archaeological reconnaissance’s in north-western India and south-eastern Iran. MacMillan, London.
- Stronach, D., 1966, “The Kūh-i-Shahrak Fire Altar”. Journal of Near Eastern Studies, 25 (4): 217-227.
- Stronach, D., 2000, Pasargadae, translated by Hamid Khatib Shahidi. Tehran: Cultural Heritage Organization.
- Trümpelmann, L., 1984, “Sasanian Graves and Burial Customs”, in: Arabie Orientale, Mésopotamie et Iran méridional de l'Age du Fer au début de la période Islamique. Éditions Recherche sur les civilisations, Paris: 318-329.
- Vanden Berghe, L., 1953, “Monuments récemment découverts en Iran méridional”. Bibliotheca Orientalis, 10: 5-8.
- Vanden Berghe, L., 1968, A la découverte des civilisations de l'Iran ancien: Textes et documents. Brussels.
- Whitcomb, D. S., 1985, Before the Roses and the Nightingales, Excavations at Qasr-i Abu Nasr, Old Shiraz. New York: The Metropolitan Museum of Art.
- Yule, P. & Weisgerber G., 1998, “Deutsche Archäologische Oman-Expedition 1995”. MDOG, 128: 135–155. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 993 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 600 |
||