نگاهی بر نتایج حاصل از گمانه زنی و تحلیل نقوش نمادین سنگ نگاره های گورستان تاریخی سفید چاه | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 267-291 اصل مقاله (3.69 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.23059.2246 | ||
| نویسندگان | ||
| عاطفه رسولی* 1؛ میثم میری آهو دشتی2 | ||
| 1دکتری باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران | ||
| 2دکتری باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| گورستان تاریخی سفیدچاه، یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین گورستان‌های دوران اسلامی است، که قدیمی‌ترین گورهای آن مربوط به اوایل قرون اسلامی است. گورستان فوق در روستای سفیدچاه در بخش یانه‌سر شهرستان بهشهر در استان مازندران واقع‌شده است. هدف از این پژوهش، مشخص نمودن حریم گورستان تاریخی سفیدچاه و تحلیل نقوش سنگ‌مزارهای این گورستان و مقایسۀ آن با گورستان‌های مشابه در دیگر نقاط ایران است. پرسشی که در این پژوهش مطرح شده، این است که بیشترین نقوش نمادین سنگ‌مزارهای گورستان تاریخی سفیدچاه چه نقوشی هستند؟ و دلیل اصلی توالی خاکسپاری اموات طی دوره‌های مختلف در این گورستان چه بوده است؟ فرضیۀ پژوهشی حاضر در پاسخ به این پرسش‌ها این است که بیشترین نقوش به‌دست آمده از سنگ‌مزارهای این گورستان، نقوش هندسی و نمادین هستند، که به نوعی با باورهای مذهبی مردمان آن دوره در ارتباط بوده است و ازدلایل مهم توالی خاکسپاری اموات در این گورستان، وجود امامزادۀ سه‌تن و مقدس بودن این محوطه بوده است. در این پژوهش با استفاده از گمانه‌زنی، بررسی سطحی و مشاهدات عینی، به تعیین حریم و تجزیه و تحلیل نقوش سنگ‌مزارهای گورستان تاریخی سفیدچاه پرداخته شده است. روش کار میدانی گورستان سفیدچاه، با ایجاد گمانه‌هایی در خارج از عرصۀ حقیقی محوطه به‌منظور تعیین حریم این گورستان انجام شده است. بدین‌منظور هفت گمانه در اطراف این محوطه زده شد، که ابعاد این گمانه‌ها 1×2 متر و جهت گمانه‌ها با توجه به موقعیت مکانی هر یک، متغیر است. نتایج نشان می‌دهد، که بیشترین نقوش سنگ‌مزارهای این گورستان شامل: نقوش گیاهی، هندسی و نقوش نمادین هستند و نقوش سنگ‌مزارهای آن، شباهت زیادی به نقوش سنگ‌مزارهای گورستان دارالسلام شیراز و گورستان نهارخوران گرگان دارد و با توجه به عدم کشف مواد و آثار فرهنگی در گمانه‌ها می‌توان به این مهم دست پیدا کرد، که این منطقه از قرون اولیه اسلامی فقط به‌عنوان گورستان مورداستفاده بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سفیدچاه؛ گورهای صندوقی؛ گورهای محرابی؛ گورنگاره؛ نقوش نمادین | ||
| مراجع | ||
|
- احمدزاده، فرید؛ حسینی، سید هاشم؛ و نورسی، حامد، 1397، «پژوهشی بر شناخت مضامین و نقوش سنگ قبور ایل گوران در شهرستان اسلام آباد غرب». مبانی نظری هنرهای تجسمی، 3 (1): 92-79.
- اعظم‌زاده، محمد؛ و قریشی، سیده مهسا، 1393، «مطالعه ای بر نقاط اشتراک و افتراق نقوش در گورستان سفیدچاه و معماری تکایا در طبرستان». دومین همایش ملی هنر طبرستان: 36.
- افضل طوسی، عفت السادات؛ و جلالیان‌فرد، ناهید، 1397، «نمادشناسی پرندگان در فرهنگ اسلامی». نشریۀ پژوهشنامه گرافیک و نقاشی، 1 (1): 40-30.
پویان، جواد؛ و خلیلی، مژگان، 1389، «نشانه‌شناسی نقوش سنگ‌قبرهای دارالسلام شیراز». هنر، 144: 14.
- ترابی، مرضیه، 1394، «نقش درخت در هنر ایران باستان و بازتاب آن در هنر سلجوقی». گیلان: کنفرانس بین المللی معماری: 23.
- حسینی‌خاچیک، سید مرتضی، 1392، «بررسی و مطالعه نقوش سنگ‌مزارهای گورستان سفیدچاه گلوگاه بهشهر». پایان‌نامه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
- چارئی، عبدالرضا، 1387، «نقش‌های سنگ‌مزارهای گورستان دارالسلام». آینه خیال، 6: 136.
- صفی‌خانی، نینا؛ احمدپناه، سید ابوتراب؛ و خدادادی، علی، 1393، «نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان (با تأکید بر نقوش حیوانی شیر و ماهی)». هنرهای تجسمی، 19(4): 80-67.
- عابددوست، حسین؛ و پورزیبا، کاظم، 1390، «تداوم حیات نماد کوه و درخت در هنر تصویری کهن ایران و نمود آن بر فرش‌های معاصر ایرانی». نگره، 6 (20): 33.
- عسگری، علی‌بابا، 1350، اشرف‌البلاد (بهشهر ). تهران: شرکت سهامی ایران چاپ.
- علی‌نژاد، روجا، 1393، «سفیدچاه نمایه ای فراتر از یک گورستان: شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان سفیدچاه». هنرهای تجسمی، 19 (2): 24.
- دوبوکور، مونیک، 1373، رمزهای زنده جان. ترجمۀ جلال ستاری، نشر مرکز.
- رضی، هاشم، 1371، آئین مهر - میترائسیم. انتشارات بهجت.
- ریاحی، علی‌اصغر، 1379، سیمای جغرافیایی هزار جریب بهشهر. نشر آیندگان.
- صفاران، الیاس؛ و متولی، محمد، 1395، «بررسی عناصر و نقوش زنان در سنگ‌مزارات گورستان سفیدچاه (شهرستان بهشهر استان مازندران)». دومین کنگرۀ بین‌المللی علوم زمین و توسعۀ شهری: 32.
- قراگوزلو، بهاره؛ غلامعلی، حاتم، 1393، «بررسی رمز نقوش هندسی دایره، مثلث و مربع در هنر اسلامی». نقش‌مایه، 8 (21): 45-50.
- کلبادی‌نژاد، مریم، 1390، مطالعه و بررسی گورستان سفیدچاه. ساری: سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی.
- کوپر، جی سی، 1379، فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحـه کرباسیان، نشـر فرشاد.
- کوهزاد، نازنین، 1389، «تقدس سرو در هنر ایران». نقش‌مایه، 3 (5): 16-7.
- مرادی، سعید؛ و شیخی، شکوفه، 1396، «بررسی هنر آینه‌کاری در معماری اسلامی با تأکید بر تفاوت کاربرد آن در اماکن مذهبی». سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی: 40-30.
- موسوی‌کوهپر، سید مهدی؛ خانعلی، حمید؛ و نیستانی، جواد، 1394، «سنگ‌های مزار، نمودی از وحدت مذاهب مختلف اسلامی در ایران، گونه‌شناسی، طبقه‌بندی و مطالعۀ آرایه‌های سنگ‌مزارهای نوع گهواره‌ای». پژوهش‌نامۀ تاریخ اسلام، 1 (20): 42-37.
- نظری‌زاده، فریده؛ و مشهدی حاجی‌علی، فاطمه، 1394، «نماد خورشید در هنر ایران باستان». همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بیرجند، 2: 45-39.
- وفائی، شهربانو، 1381، «مطالعه و مستند‌سازی گورستان سفیدچاه بهشهر». ساری: سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مازندران.
- Abed Doust, H. & Pourziba, K., 2011, “Continuity of life symbolized by mountain and tree in the ancient pictorial art of Iran and its appearance on contemporary Iranian carpet”. Negareh, 6 (20): 33.
- Afzal Tousi, E. & Jalalian Fard, N., 2018, “Bird symbolism in Islamic culture”. Graphic and painting research paper, 1(1): 30-40.
- Ahmadzadeh, F.; Hosseini, H. & Noursi, H. M., 2018, “A research on the recognition of the themes and tombstone motifs in Eile Guran in west Islamabad”. Theoretical foundations of visual arts, 3 (1): 79-92.
- Alinejad, R., 2014, “Sefid Chah profile beyond a cemetery recognizing and investigating themes and pictorial motifs of Sefid Chah cemetery.” Honarhaye Tajassomi, 19 (2): 24.
- Asgari, A. B., 1971, “Ashrafol Belad (Behshahr)”. Tehran: Iran Chap: 118-120.
- Azamzadeh, M. & Ghoreishi, S.M., 2014, “A study on commonalities and difference of motifs in Sefid Chah cemetery and Takaya architecture in Tabaristan”. The second national art conference of Tabaristan, P: 36.
- Chareei, A., 2008, “Tombstones motifs of Darol Salam cemetery”. Aeineye Khiyal, 6: 136.
- Douberkour, M., 1994, Live passwords. Translation: Jalal Sattari, Tehran: publishing center.
- Faragozlou, B. & Gholam Ali, H., 2014, “Investigating the password of the circle, triangle and square geometric motifs in Islamic art”. Naghshmayeh, 8 (21): 45-50.
- Hosseini Khachik, SM., 2013, “Investigating and studying tombstone motifs in Sefid Chah Behshahr cemetery”. Tehran: Islamic University.
- Kolbadi Nejad, M., 2011, “Investigating and studying Sefid Chah cemetery”. Mazandaran: Organization of Cultural Heritage, Tourism, and Handicrafts, Pp: 28-34.
- Kouhzad, N., 2010, “The sacredness of Cedar in Iranian art”. Nghshmayeh, 3 (5): 7-16.
- Kouper, J., 2000, Illustrated culture of traditional symbols. Translation: Malihe Karbasian, Tehran: Farshad.
- Moradi, S. & Sheikhi, SH., 2017, “Investigating the art of mirror work in Islamic architecture with an emphasis on the difference in its use in religious places”. The third International Research conference in science and technology: 30-40.
- Mousavi Kouhpar, S. M.; Khanali, H. & Neyestani, J., 2015, “Tombstones, are a manifestation of the unity of different Islamic religious in Iran, Typology, Classification, and study of tombstone arrays of Crandle Type”. Islamic history research paper, 1 (20): 37-42.
- Nazarizadeh, F. & Mashhadi Hajiali, F., 2015, “The symbol of the sun in ancient Iranian art”. National Conference of Iranian Archaeology, Birjand University, 2: 39-45
- Razi, H., 1992, Mehr Ritual-Mithraism. Tehran: Behjat.
- Riyahi, A. A., 2000, Geographical map of Hezar Jerib Behshahr. Ayandegan.
- Pouyan, J. & Khalili, M., 2010, “Semiotics of tombstone motifs in Darol Salam, Shiraz”. Honar, 144: 14.
- Safikhani, N.; Ahmadpanah, S. & Khodadadi, A., 2014, “Semiotics of tombstone motifs in Takhte Foulad of Isfahan (with emphasis on lion and fish animal motifs)”. Visual arts, 19 (4): 67-80.
- Saffaran, E. & Motevalli, M., 2016, “Investigating elements and motifs in the Sefid Chah cemetery (Behshahr-Mazandaran)”. Second International congress of Earth Science and Urban development: 32.
- Torabi, M., 2015, “The motif of tree in ancient Iranian art and its reflection in Seljuk art”. International architecture conference: 23.
-Vafaei, SH., 2002, “Studying and documenting Sefid Chah cemetery”. Mazandaran: Organization of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,764 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 579 |
||