باستان مردم‌شناسی قلمرو در قرارگاه‌های رفتاری نیمه یکجانشینی آغاز هلوسن؛ (ارائه مدل برپایه پژوهش کیفی و مطالعه موردی) | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 7-34 اصل مقاله (3.24 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.23863.2311 | ||
| نویسنده | ||
| حمیدرضا قربانی* | ||
| استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| پدیدۀ «مرزبندی مکانی»، از پیش‌ازتاریخ تاکنون نقش مهمی در تکوین، تثبیت، حفاظت و هویت‌بخشی فضاهای انسان‌ساخت و قرارگاه‌های رفتاری داشته است. پدیدارها و فرهنگ مادی مبیّن آن به‌مثابه داده، و داده‌ها به‌لحاظ ماهیت در باستان‌شناسی دارای محدودیت و از جنبۀ شکلی-ریختی قابل شناسایی‌اند؛ اما مردم‌نگاری، روان‌شناسی محیطی و معماری بیان‌گر تنوع و عرصه‌های گوناگون پیدا و پنهان آن -به‌مثابه قلمرو- در قرارگاه‌های رفتاری سنتی‌اند؛ بنابراین پدیدۀ قلمرو ازنظر فضایی، رفتاری و مفهومی تشخیص‌پذیر است، اما بیشتر یک پدیدۀ ذهنی-ادراکی‌ست تا یک ویژگی شکلی-ریختی. با این‌حال، چگونگی مؤلفه‌ها و وجوه سه‌گانۀ قلمرو در قرارگاه‌های رفتاری پیش‌ازتاریخی -اگر نگوییم هیچ- بسیار کم موردتوجه بوده و مطالعات پیشین بیشتر بر مفاهیمی مانند دارایی و مرز تمرکز داشته‌اند. درک و بازشناسی مفهوم قلمرو و قلمروگرایی در قرارگاه‌های رفتاری پیش‌ازتاریخی در پرتو قیاس بین داده‌های باستانشناختی و یافته‌های قرارگاه‌های سنتی رفتاری و در چارچوب باستان‌مردم‌شناسی و استدلال‌های کاربرد‌اش امکان‌پذیر است. با این‌وجود، آیا قلمرو و قلمروگرایی، مؤلفه‌ها و عرصه‌های سه‌گانۀ آن در بافت‌های باستانشناختی و پویا از مفهوم یکسانی برخوردارند؟ و آیا می‌توان از آن برای تفسیر بافت‌های باستانشناختی مشابه استفاده کرد؟ این پژوهش، با اتکا بر نمونه‌های باستانشناختی (نمریک 9 و معلفات-میان‌رودان) و مردم‌نگاری(ملّه تنگلیا-ایران)، از نوع کیفی و از دیدگاه روش‌شناسی بر توصیف، تحلیل، تفسیر، و ازمنظر روش، یک تحقیق باستان مردم‌شناختی مبتنی‌بر قیاس‌های تطبیقی عام و ساختاری است؛ بنابراین برپایۀ مشاهده و مصاحبه (مردم‌نگاری) و بررسی و تحلیل اسنادی (باستانشناختی)، موارد مذکور در بافت‌های پویا و ایستا بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد مؤلفه‌ها و وجوه قلمرو در هر دو بافت باستانشناختی و سیستمیک وجود داشته و به‌واسطۀ تئوری بُرد میانی قابل ادراک و تفسیر بوده و دست‌یابی به آن از دو منظر عینی و ذهنی، در قابلیت تبیین و تفسیر باستانشناختی نحوۀ دسترسی به فضاهای مختلف اجتماعی و مکانی انسان‌ساخت راه‌گشاست. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| باستان مردم شناسی؛ قلمرو و قلمروگرایی؛ قرارگاه رفتاری؛ نیمه یکجانشینی؛ تفسیر باستان شناختی | ||
| مراجع | ||
|
- آلتمن، ایروین، 1382، محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمۀ علی نمازیان، تهران: انتشارت دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول.
- افشاری، محسن، 1398، «فواصل فضایی و زمانی حریم در سکونت‌گاه‌های عشایری». فصلنامۀ علمی مرمت و معماری ایران، 2 (17): 51-39.
- افشاری، محسن، 1400، «گونه‌شناسی معماری سیاه چادر ایل قشقایی». فصلنامۀ مرمت و معماری ایران، 11 (25): 72-55.
- انصاری، مجتبی؛ جمشیدی، سمانه؛ و الماسی‌فر، نینا، 1389، «بررسی حس قلمرو و رفتار قلمروپایی در پارک‌های شهری؛ مطالعۀ موردی: پارک ساعی». فصلنامۀ آرمانشهر، 3 (4): 33-48.
- حیدری، علی‌اکبر؛ مطلبی، قاسم؛ و انصاری‌راد، غزال، 1395، «بازشناسی مفهوم قلمرو در سه حوزه کالبدی، رفتاری و معناشناختی در معماری کوچ (مطالعۀ موردی: عشایر بویراحمد)». فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، 37 (161): 107-124.
- دلاور، علی، 1389، «روش‌شناسی کیفی». فصلنامۀ علمی راهبرد، 19 (54): 329-307.
- رفیعی‌فندخت، ثریا، 1396، «تحلیل ساختارهای اقتصادی-اجتماعی جوامع نیمه کوچ‌رو منطقه زیرکوه براساس سازه‌های معماری استقرارگاه فصلی محلۀ تنگلیا بارویکرد باستان مردم‌شناسی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه بیرجند (منتشر نشده).
- رنجبر، هادی؛ حق‌دوست، علی‌اکبر؛ صلصالی، مهوش؛ خوشدل، علیرضا؛ سلیمانی، محمد‌علی؛ و بهرامی، نسیم، 1391، «نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی: راهنمایی برای شروع». مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی، 10(3): 250-238.
- بهاردوست، رها، 1383، «روش‌شناسی پژوهش کیفی». فصلنامۀ زیباشناخت، 11: 260-249.
- صادقی فسایی، سهیلا؛ و ناصری‌راد، محسن، 1390، «عناصر بنیادین پژوهش کیفی در علوم اجتماعی؛ هستی‌شناسی، معرفت شناسی، روش‌شناسی و روش». مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، 5 (2): 98-78.
- عابدینی، یاسمین، 1383، «مروری بر مبانی فلسفی، ویژگی‌ها، و روش‌های پژوهش کیفی». مجلۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، 35 (2): 185-159.
- عبدی، کامیار، 1392، «باستان‌شناسی، قیاس مردم‌شناختی، و باستان مردم‌شناسی». نشریه باستان‌پژوه، 15 (20): 13-1.
- عینی‌فر، علیرضا؛ و آقالطیفی، آزاده، 1390، «مفهوم قلمرو در مجموعه‌های مسکونی؛ مطالعۀ مقایسه‌ای دو مجموعه مسکونی در سطح و در ارتفاع در تهران». نشریه هنرهای زیبا، 3 (47): 28-17.
- لنگ، جان، 1398، آفرینش نظریه معماری؛ نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ یازدهم.
- Abdi, K., 2015, “Towards an Archaeology of Pastoralism: The Near East and Beyond”, International Journal of the Society of Iranian Archaeologists 1 (2): 1-27.
- Abdi, K., 2013, “Archaeology, Ethnographic Analogy, and Ethnoarchaeology”. Bastan Pazhouh, 3 (20): 73-84, (In Persian).
- Abedini, Y., 2005, “A Review of Philosophical Foundations, Characteristics, Methods of Qualitative Research”. Journal of Psychology and Education, 35 (2): 159-185, (In Persian).
- Afshari, M., 2021. “Architectural Typology of Qashqai Black Tent”. Maremat and Memari-e Iran: In Press. (In Persian). http://mmi.aui.ac.ir/article-1-763-en.html
- Afshari, M., 2019, “Privacy Spatial and Temporal Distances in Nomadic Settlements”. Maremat and Memari-e Iran, 2 (17): 39-52, (In Persian).
- Ansari, M.; Jamshidi, S. & Almasi Far, N., 2010, “To Investigate Feeling of Territiory and in Territory Traveling in Urban Parks, Case Study: Saee Park”. Armanshahr Architecture and Urban Development, 3 (4): 33-48, (In Persian).
- Altman, I., 1975, The Environment and Social Behavior: Privacy, Personal Space, Territory, and Crowding. Monterey, California: Brooks/Cole Publication.
- Aurenche, O. & Kozlowski, S. K., 1999, La Naissance du Néolithique au Proche Orient. Paris, France.
- Barker, R. G., 1968, Ecological Psychology Concepts and Methods for studying the Environment of Human Behavior. Stanford, California: Stanford University Press.
- Beck, M., 2015, “Ethnoarchaeology”. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, 8: 162-165.
- Cashdan, E., 1983, “Territoriality among Human Foragers: Ecological Models and an Application to Four Bushman Groups”. Current Anthropology, 24 (1): 47-66.
- David, N. & Kramer, C., 2001, Ethnoarchaeology in Action. Cambridge, Cmbridge University Press.
- Delavar, A., 2010, “Qualitative Methodology”. The Scientific Journal of Strategy, 18 (1): 307-329, (In Persian).
- Dittemore, M., 1983, “The Soundings at Mʼlefaat”. in: Prehistoric Archaeology along the Zagros Flanks, edited by: Linda S. Braidwood; Robert J. Braidwood; Charles A. Reed; and Patty Jo Watson: 671-693. Chicago. Illinois. The Oriental Institute of the University of Chicago.
- Earle, T., 2000, “Archaeology, Property, and Prehistoric”. Annual Review of Anthropology, 29: 39-60.
- Einifar, A. & Aghalatifi, A., 2011. “Concept of Territory in Residential Complexes: A Comparative study of two High-rise and Low-rise Complexes in Tehran”. Honar-Ha-Ye- Ziba Memari-Va- Shahrsazi, 3 (47): 17-28. (In Persian).
- Flannery, K. V., 1972, “The Origin of the Village as a Settlement Type in Mesoamerica and the Near East: A Comparative Study”. in: Man, Settlement and Urbanism. P. J. Ucko, R. Tringham, and G. W. Dimbleby, Eds.: 23-53. London: Duckworth.
- Flannery, K. V., 2002, “The Origins of the Village Revisited: From Nuclear to Extended Households”. American Antiquity, 67 (3): 417-433.
- Heidari, A. A.; Motalebi, Gh. & Ansari Rad, Gh., 2018, “Re-Conceptualizing Territory in Physical, Behavioral and Semantic Realms in Nomadic Architecture: A Case Study of Boyer Ahmad Nomads”. Journal of Housing and Rural Environment, 37 (161): 107-124, (In Persian).
- Hole, F., 2009, “Pastoral Mobility as an Adaptation”. in: Nomads, Tribes, and the State in the Ancient near East; Cross-Disciplinary Perspectives, Jeffery Szuchman, Ed.: 261-278, The Oriental Institute of the University of Chicago, Oriental Institute Seminars, 5. Chicago. Illinois.
- Kozlowski, S. K., 2002, Nemrik, an Aceramic Village in Northern Iraq. ŚWIATOWIT Supplement Series P: Prehistory and middle Ages,VIII. Institute of Archaeology Wasaw University.
- Kozlowski, S. K. & Kempisty, A., 1990. “Architecture of the Pre-Pottery Neolithic Settlement in Nemrik, Iraq”. World Archaeology, 21: 348-362.
- Kozlowski, S. K.; Kuzma, K. & Szymczak, K., 2008, “La Peprise des Fouilles a Mʼleffat (Saison 1989/1990)”. in: Polish Archaeology in the Mediterranea II, Reports 1989-1990, Wasaw: 112-118.
- Lang, J., 1987, Creating Architectural Theory: the Role of the Behavioral Sciences in Environment, VNB. UK. Van Nostrand Reinhold.
- Lawson, B., 2001, The Language of Space. Butterworth-Heineman, London.
- Politis, G. G., 2015, “Reflections on Contemporary Ethnoarchaeology”. Pyrenae, 46(1): 41-83.
- Rafiee Fandokht, S., 2018, “Analysis of the Socio-Economic Structures of Semi-Nomadic Communities Zirkouh Region Based on Architectural Features Seasonal Settement Tanglia. Approach Ethnoarchaeology”. M.A Dissertation. Birjand University. (Unpublished).
- Rahadoost, B., 2005, “Qualitative Research Methodology”. Ziba Shenakht, 11: 249-260, (In Persian).
- Ranjbar, H.; Haghdoost, A. A.; Salsali, M.; Khoshdel, A.; Soleimani, M. & Bahrami, N., 2012. “Sampling in Qualitative Research: A Giude for Beginning”. Journal of Army University Medical Sciences, 10(3): 238-250. (In Persian).
- Sadeghi-Fasaei, S. & Naseri Rad, M., 2011, “Fundamental Elements to of Qualitative Research in Social Sciences (Ontology, Epistemology, Methodology and Methods)”. Journal Iranian Social Studies, 5 (2): 78-98. (In Persian).
- Savard, M.; Nesbitt, M. & Jons, M. K., 2006. “The Role of Wild Grasses in Subsistence and Sedentism: New Evidence from the Northern Fertile Crescent”. World Archaeology, 38(2): 179-196.
- Schiffer, M. B., 2013, “Contributions of Ethnoarchaegy”. in: The Archaeology of Science, Manuals in Archaeological Method: 53-63, Sprinder International Publishing Switzerland.
- Schiffer, M. B., 2008, “Expanding Ethnoarcharology: Historical Evidence and Model-building in the study of technological Change”. in: Oxfrod handbook of engineering and technology in the classical world, ed. John Peter Olson: 821-835, Oxford: Oxford University Press.
- Shelley, C., 1999. “Multiple Analogies in Archaeology”. Philosophy of Science, 66: 579-605.
- Schmidt Dias, A., 2020, “Anology in Archaeological Theory”. in: Encyclopedia of Global Archaeology, eds, Claire Smith, Spinger, Cham.
- Skibo, J. M; Schiffer, M. B., 2008, People and Things: A Bahavioral Approach to Material Culture. Springer, New York.
- Verhoeven, M., 2005, “Ethnoarchaeology, Analogy, and Ancient Society”. in: Archaeologies of the Middle East, edited by Susan Pollock & Reinhard Bernbeck, Blackwell Studies in Global Archaeology: 251-270.
- Walker, W. H. & Schiffer, M. B., 2020, “Behavioral Archaeology”. in: Encyclopedia of Global Archaeology, eds, Claire Smith, Spinger, Cham: 1376-1385.
- Watson, P. J., 1980, “The Theory and Practice of Ethnoarchaeology with Special Reference to the Near East”. Paléorient, 6: 55-64.
- Wylie, A., 1985, “The Reaction against Analogy”. Advances in Archaeological Method and Theory, 8: 63-111, Springer. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,191 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 839 |
||