تحلیل، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال عصر مس و سنگ دشت سیلاخور (بروجرد) | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 65-87 اصل مقاله (2.29 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.23332.2267 | ||
| نویسندگان | ||
| علی منادی1؛ حمید رضا ولی پور* 2؛ امیر صادق نقشینه3 | ||
| 1دانشجوی دکتری،گروه باستان شناسی،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران. | ||
| 2دانشیار، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران | ||
| 3استادیار، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| دشت سیلاخور در شمال لرستان از مناطق مهم زاگرس‌مرکزی بوده که دارای استقرارگاه‌های متعددی در رابطه با عصر مسوسنگ است. بررسی‌ها و مطالعات انجام شده در این دشت تاکنون 80 محوطۀ باستانی را در رابطه با عصر مسوسنگ نشان داده است. داده‌های این پژوهش از بررسی و شناسایی که در سال 1385 از دشت سیلاخور صورت‌گرفته و هم‌چنین بررسی مجدد و تکمیلی نگارندگان از این ناحیه انجام گرفته است. در این مطالعه، 51 نمونه سفال شاخص از سفال‌های مربوط به عصر مسوسنگ در محوطه‌های این ناحیه مورد مطالعۀ گونه‌شناختی قرار گرفته‌اند. در این پژوهش سعی‌شده تا به این پرسش پاسخ داده شود که مقایسۀ گونه‌شناختی سفال‌های عصر مسوسنگ دشت سیلاخور چگونه می‌تواند در تنظیم گاهنگاری منطقه مؤثر باشد؟ گونه‌شناسی و مقایسه‌های انجام‌شده در رابطه با سفال‌های این دوره در دشت سیلاخور گویای این است که فرهنگ‌های سفالی رایج عصر مسوسنگ این ناحیه متأثر از تحولات مناطق شمالی کوه گرین و سفیدکوه (درۀ کنگاور) است؛ بنابراین، می‌توان گاهنگاری درۀ کنگاور در عصر مسوسنگ را به دشت سیلاخور نیز تعمیم داد. از سویی دیگر، گونه‌شناسی انواع سفال این پژوهش می‌تواند در درک درست‌تر از فرهنگ‌های پس از دورۀ مسوسنگ و در عصر مفرغ مؤثر باشد. تشابهات گونه‌شناختی سفال دورۀ مسوسنگ دشت سیلاخور با سفال دورۀ گودین III لزوم بازنگری در گاهنگاری عصر مسوسنگ و به‌تبع آن عصر مفرغ را نشان می‌دهد. پس از مطالعات صورت گرفته برروی سفال‌های گردآوری شده، تعداد 51 نمونه سفال از آن‌ها که شاخص‌تر بوده تفکیک شده و مورد مطالعۀ بیشتر قرار گرفته‌اند. در این‌راستا، سعی‌شده تا از هر نمونه سفال حداقل یک نمونه در این پژوهش ارائه گردد. نمونه‌های گردآوری‌شده معرف سه دورۀ قدیم، میانه و جدید عصر مسوسنگ در دشت سیلاخور هستند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| زاگرس مرکزی؛ دشت سیلاخور؛ عصر مس وسنگ؛ گونه شناسی سفال؛ گاهنگاری | ||
| مراجع | ||
|
- بلمکی، بهزاد، 1391، «بررسی پدیدۀ افزایش جمعیت در زاگرس‌مرکزی در طول دوران مس‌سنگی». دومین همایش ملی مطالعات باستان‌شناختی غرب ایران، اردیبهشت 1391، همدان.
- بهرامی، محمد؛ و فاضلی‌نشلی، حسن، 1395، «مروری بر وضعیت باستان‌شناسی درۀ خرم‌آباد در دورۀ نوسنگی و مسوسنگ». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 6 (10): 46-27.
- پرویز، احمد، 1385، «بررسی و شناسایی شهرستان بروجرد». بایگانی ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
- جانجان، محسن؛ بیک‌محمدی، خلیل‌الله؛ و بیک‌محمدی، نسرین، 1393، «بررسی تغییرات فرهنگی و زیست‌محیطی از دورۀ مس‌وسنگی تا پایان عصر آهن مبنتی‌بر الگوهای استقراری (برپایۀ بررسی باستان‌شناختی در بخش زند- ملایر)». مجموعه مقالات همایش واکاوی پنجاه سال باستان‌شناسی ملایر. ادارۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 232-215.
- داوودی، داوود، 1385، «بررسی شناسایی و مستندسازی آثار باستانی شهرستان الشتر (دهستان‌های فیروزآباد، یوسفوند و قلعه مظفری». بایگانی ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
- داوودی، داوود، 1386، «بررسی و شناسایی و مستندسازی آثار باستانی شهرستان الشتر (دهستان دوآب)». بایگانی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
- سایت فرمانداری شهرستان بروجرد، 1399، http://borujerd-gov.ir.
- سعیدی هرسینی، محمدرضا، 1385، «بررسی و تحلیل داده‌های باستان‌شناختی حوضۀ رودخانه گاماسیاب در دوران نوسنگی». رسالۀ دکتری باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران: زمستان 1385 (منتشر نشده).
- طلایی، حسن، 1393، ایران پیش‌ازتاریخ: عصر مس‌سنگی. چاپ سوم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- عبدالهی، مصطفی؛ و سرداری‌زارچی، علیرضا، 1392، «شرق زاگرس‌مرکزی در دورۀ نوسنگی براساس کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قلاگپ». مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 3 (4): 138-117.
- گاراژیان، عمران؛ عادلی، جلال؛ و پاپلی‌یزدی، لیلا، 1384، «الگوی استقرار در دشت خاوه و منطقۀ میربگ زاگرس‌مرکزی براساس بررسی‌های باستان‌شناختی منطقه». مجله پیام باستان‌شناس. 4: 48-21.
- مترجم، عباس؛ و شریفی، مهناز، 1397، «فرآیند گذار از سنت‌های فرهنگی نوسنگی جدید به مسوسنگ قدیم در پسکرانۀ شرق زاگرس‌مرکزی، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ 8 (16): 102-83.
- منادی، علی، 1400، «بررسی تطور فرهنگی جوامع دشت سیلاخور (بروجرد و درود) در دورۀ مسوسنگ برمبنای بررسی‌های باستان‌شناسی». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران (منتشر نشده).
- منادی، علی؛ ولی‌پور، حمیدرضا؛ و نقشینه، امیرصادق، 1400، «تحلیل الگوهای استقراری عصر مسوسنگ در دشت سیلاخور با استفاده از تحلیل‌های GIS». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 5 (15): 71-57.
- نیکنامی، کمال‌الدین؛ میرقادری، محمدامین؛ و گراوند، مرتضی، 1396، «غاربتخانه: شواهدی نو از جوامع کوچ‌رو در زاگرس‌مرکزی از نیمۀ هزارۀ چهارم پیش‌ازمیلاد تا پایان عصر مفرغ-کوهدشت، لرستان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 7 (1): 64-47.
- واندنبرگ، لویی، 1379، باستان‌شناسی ایران باستان. ترجمۀ عیسی بهنام، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ویت، مری . م.؛ و دایسون، رابرت هنری، 1382، گاهنگاری ایران از حدود هشت‌هزار سال تا دوهزار پیش‌ازمیلاد. ترجمۀ اکبرپور فرج و احمد چایچی‌امیرخیز، کرمان: انتشارات نسل باران.
- Abdollahi, M. & Sardari Zarchi, A., 2014, “Eastern Central Zagros During the Neolithic Period: Based on the Excavation at Tappeh Qelā Gap”. Pajhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 3 (4): 117-138 (in Persian).
- Bahrami, M. & Fazeli Nashali, H., 2016, “The Archaeology of Khorramabad Valley during the Neolithic and Chalcolithic Period”. Pajhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 6 (10): 27-46 (in Persian).
- Balmaki, B., 2014, “A Look at the Cultural Developments of the Nahavand Plain and the Introduction of its Key Areas During the Chalcolithic Period”. in: Proceedings of the Nahavand Archaeological Conference (Commemoration of Mehdi Rahbar), Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Hamedan province, Pp: 91-110 (in Persian).
- Boroujard Governorate website, 2020, http://borujerd-gov.ir (in Persian).
- Davoodi, D., 2006, “Survey, identification and register ancient relics Aleshtar county (rural district Firozabad, Yosoufvand and Ghaleh Mozafari)”. Iran: Archive administration of cultural heritage in Louristan Province (unpublished (in Persian)
- Davoodi, D., 2007, “Survey, identification and register ancient relics Aleshtar county (rural district Doab)”. Iran: Archive administration of cultural heritage in Louristan Province (unpublished) (in Persian).
- Dayson, R., 1969, “A Decade in Iran”. Expedition, 11: 2.
- Goff Mead, C., 1971, “Luristan Before the Iron Age”. Iran, 9: 131-152.
- Gopnik, H., 2011, “The Median Citadel of Godin Period II”. in: On the High Road, the History of Godin Tape, Iran, Ontario: Royal Ontario Museum.
- Gopnik, H. & Rothman, M. S., 2011, On the High Road, the History of Godin Tape, Iran. Ontario: Royal Ontario Museum.
- Henrickson, E. F., 1983, “Ceramic Styles and Cultural Interaction in the Early and Middle Chalcolithic of Central Zagros”. Iran doctoral dissertation, Toronto: department of anthropology university of Toronto.
- Hole, F., 2007, “Cycles of Settlement in the Khorramabad Valley in Luristan, Iran”. in: Settlement and Society Essays Dedicated to Robert Mccormick Adams. Edited by: Elizabeth C. Stone, Cotsen Institute of Archaeology, University of California, Los Angeles and The Oriental Institute of the University of Chicago, Pp: 63-82.
- Howell, R., 1979, “Survey of excavations in Iran: Survey of the Malayer plain David Stronach 1978”. Journal of the British institute of Persian Studies, Iran, Journal of Persian studies, 17: 143-159.
- Niknami, K.; Mirghaderi, M. A. & Garavand, M., 2017, “Gharbatkhaneh: New Evidences of Nomadic Communities in Central Zagros from the Middle of the 4th Millennium BC to the End of the Bronze Age - Kohdasht, Lorestan”. Pajhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 7 (15): 47-64 (in Persian).
- Levin, L. D. & Young, T. C., 1986, A Summary of the Ceramic Assemblage of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to the Late Third Millennium B.C, Colloques international aux CNRS prehistoric de La Mesopotamie. 17-18-19 Decamber 1984, Paris.
- Parviz, A., 2006, “Archeaological Survey Borujerd County”. Iran: Archive administration of cultural heritage in Louristan Province (Unpublished, in Persian).
- Rothman, M. S. & Badler, V. R., 2011, “Contact and Development in Godin Period VI’. in: On the High Road, the History of Godin Tape, Iran. Ontario: Royal Ontario Museum.
- Saeedi Harsini, M. R. & Chaichi Amirkhiz, A., 2005, “Report of Survey establishments Chalcolitic age and Bronze Age Nahavand plain (basin Gamasiab River)”. Archive Iranian center for archaeological research (Unpublished, in Persian).
- Stine, S. O., 1940, Old routs in western Iran. New York, Green Wood Press.
- Talai, H., 2014, Prehistoric Iran: Chalcolithic Age. third edition, Tehran: Samt.
- Vandenberg, L., 2000, Archeology of ancient Iran. Translate by Eisa Behnam, Tehran: Press of Tehran University.
- Voigt, M. & Dyson, R., 2003, The Chronology of Iran, 8000 - 2000 B.C. translated by: Akbar Porfaraj and Ahmad Chaichi Amirkhiz, Kerman: Nasl Baran press (in Persian).
- Young, T. C., 1967, “The migration into the Zagros”. Iran, V: 1-34.
- Young, T. C., 1975, “An archaeological survey of the Kangavar Valley”. Proceeding of the 3RD annual symposium on archaeological research in Iran, 3: 23-30. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,587 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,444 |
||