معرفی و مطالعه تزئینات محراب گچ بری بقعۀ باباافضل کاشانی، در راستای دستیابی به تاریخ گذاری دقیق تر محراب | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 29، شهریور 1400، صفحه 183-202 اصل مقاله (1.79 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.19149.1943 | ||
نویسندگان | ||
بهاره تقوی نژاد* 1؛ احمد صالحی کاخکی2 | ||
1استادیار گروه صنایع دستی، دانشکدۀ صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
2دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||
چکیده | ||
بقعۀ باباافضل کاشانی که در روستای مَرَق، حدود 40 کیلومتری شمالغرب شهرستان کاشان واقعشده، ازجمله بناهایی است که یک محراب گچبری منسوب به قرن هشتم هجریقمری را، در خود جایداده است. پژوهش حاضر، به بررسی و تحلیل ساختار (شکل کلی)، نقشمایههای گیاهی، هندسی، کتیبهها و ترکیببندی آنها در محراب گچبری مذکور، میپردازد و بر آن است تا با تبیین ویژگیهای شاخص بصری، در نقوش و ترکیببندی طرحهای بهکاررفته در این محراب و مقایسۀ آن با نمونههایی از گچبریهای تاریخدار یا منتسب به دورۀ ایلخانی، به تاریخگذاری دقیقتری برای محراب مذکور دستیابد؛ لذا پرسش اصلی این پژوهش را میتوان چنین تبیین نمود: تزئینات شاخص موجود در محراب گچبری بقعۀ باباافضل کاشانی کدام است و ویژگیهای شاخص تزئینات (گیاهی، هندسی و کتیبه) محراب را در کدامیک از محرابها یا گچبریهای تاریخدار یا منسوب به قرن هشتم هجریقمری میتوان پیجویی نمود؟ روش یافتهاندوزی بر پایۀ پژوهشی میدانی (عکاسی-آنالیز خطی تصاویر) و با استناد به منابع مکتوب صورتگرفته که به روش تاریخی-تطبیقی؛ به تحلیل دادههای بهدستآمده از نمونههای مطالعاتی میپردازد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که نقشمایههای گیاهی (اسلیمی و ختایی) و بهویژه تزئینات منحصربهفرد آنها (استفاده از آژدهکاریهای هندسی، فرم اشک)، ترکیببندیهای چندسطحی، متراکم و فاقد زمینه، قرارگرفتن کتیبۀ ثلثِ حاشیۀ محراب در پسزمینهای از نقوش گیاهی (ساقۀ ختایی با گل نیلوفر/ لوتوس)، نحوۀ ساختوساز حروف کتیبۀ ثلث و استفاده از نقوش هندسی در محراب باباافضل، با دیگر محرابها و گچبریهای تاریخدار قرن هشتم هجریقمری (بالأخص در استانهای اصفهان و تهران) مشابهت بسیار دارد. بهلحاظ ساختاری نیز، فرم قوس (زاویهدار) در طاقنمای دوم محراب باباافضل، با محرابهای گچبری یا کاشیکاری زرینفام (قرون هفتم و هشتم هجریقمری) شباهت داشته که موارد فوق، میتواند بر ساخت محراب در بازۀ زمانی اوایل قرن هشتم هجریقمری، تأکید نماید. | ||
کلیدواژهها | ||
دورۀ ایلخانی؛ بقعۀ باباافضل کاشانی؛ محراب های گچ بری؛ نقوش؛ ترکیب بندی؛ کتیبه | ||
مراجع | ||
- بیدار، ابوذر، 1361، «باباافضل مرقی کاشانی». مجلۀ آینده، شمارۀ 12، صص: 876 -882. - پوپ، آرتور آپهام، 1387، «آذینهای معماری». سیری در هنر ایران از دوران پیشازتاریخ تا امروز، جلد سوم، ترجمۀ نوشیندخت نفیسی، تهران: علمی و فرهنگی، صص: 1487-1592. - تکمیل همایون، ناصر، 1373، «فرهنگ و فرآیند فرهنگپذیری در آثار باباافضل کاشانی». نامه فرهنگ، شمارۀ 16، صص: 105-115. - چیتیک، ویلیام، 1379، «شناختنامه باباافضل کاشانی». ترجمۀ مرتضی قرایی، مجلۀ کتاب ماه دین، شمارۀ 36، صص: 57-62. - حاتمی، ابوالقاسم، 1374، «بررسی تحلیلی باستانشناسی سیرجان قدیم از اوایل اسلام تا دورۀ تیموری». پایاننامۀ کارشناسیارشد رشتۀ باستانشناسی دانشگاه تربیتمدرس، دانشکدۀ علوم انسانی (منتشرنشده). - حاتمی، ابوالقاسم، 1374، «بنای میرزیبر سیرجان شاهکاری گمنام». مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد سوم، ارگ بم (کرمان): سازمان میراثفرهنگی کشور. - دانشدوست، یعقوب، 1364، «نکاتی دربارۀ مقالۀ مجموعه تاریخی تربتجام». اثر، شمارۀ 10 و 11، صص: 76-58. - دانشیزدی، فاطمه، 1387، کتیبههای اسلامی شهر یزد. یزد: سبحان نور. - راشدنیا، زهرا؛ صالحیکاخکی، احمد؛ و تقوینژاد، بهاره، 1397، «مطالعات تزئینات گچبری آرامگاه میرزبیر سیرجان و بررسی انتساب آن به هنرمندان کرمانی». مطالعات باستانشناسی، دورۀ 10، شمارۀ 1، بهار و تابستان، صص: 95-114. - راشدنیا، زهرا؛ صالحیکاخکی، احمد، 1400، «وارسی محرابهای گچبری مسجد کرمانی تربت جام و تاریخگذاری آنها». درآیگاه، نشریۀ علمی هنر خراسان بزرگ، شمارۀ 1، صص: 1-22. - رکوعی، عزتالله، 1373، سرزمین ما (مروری بر تاریخ و معماری ایران). تهران: کیوان. - ریپکا، یان، 1364، ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان. ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره. - حاجی قاسمی، کامبیز، 1389، گنجنامه آثار معماری اسلامی ایران: امامزادهها و مقابر (بخش دوم). تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، مرکز اسناد و تحقیقات. - زریابخویی، عباس، 1368، بزمآورد، شصت مقاله دربارۀ تاریخ، فرهنگ و فلسفه. تهران: سخن، علمی. - سجادی، علی، 1375، سیر تحول محراب از قرون اولیه اسلامی تا حمله مغول. تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور. - صالحیکاخکی، احمد؛ و راشدنیا، زهرا، 1395، «تاریخگذاری محرابهای مسجد کوچه میر نطنز». مطالعات معماری ایران، دورۀ 5، شمارۀ 10، صص: 111-395. - صالحیکاخکی، احمد؛ تقوینژاد، بهاره؛ و راشدنیا، زهرا، 1395، «مطالعه ویژگیهای تزئینی آثار گچ بری هنرمندان کرمانی در دورۀ ایلخانی تا ابتدای تیموری». نگره، شمارۀ 97، صص: 19-31. - عقابی، محمدمهدی، 1376، دایرةالمعارف بناهای تاریخی در دورۀ اسلامی (بناهای آرامگاهی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. - قرایی گرگانی، مرتضی، 1380، «باباافضل کاشانی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. - قرایی، مرتضی، 1380، «باباافضل کاشانی». مجلۀ کتاب ماه دین، شمارۀ 45 و 46، صص: 69-107. - کاشانی، افضلالدین، 1366، مصنفات افضلالدینمحمد مرقی کاشانی. تصحیح: مجتبی مینوی و یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی. - کاشانی، محمدبن حسین باباافضل، 1363، دیوان و رساله المفید للمستفید. مصحح: مصطفی فیضی، جلد اول، تهران: زوار. - کیانی، محمدیوسف، 1376، تزئینات وابسته به معماری ایران در دورۀ اسلامی. تهران: پژوهشکده میراثفرهنگی. - گدار، آندره؛ گدار، یدا؛ و سیرو، ماکسیم، 1371، آثار ایران. ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم. جلد چهارم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. - گلمبک، لیزا، 1364، «دورههای ساختمانی مجموعه تاریخی تربت شیخ جام». ترجمۀ باقر آیتاللهزاده شیرازی، اثر، شمارۀ 10 و 11، صص: 57-16. - مخلصی، محمدعلی، 1359، «شهر بسطام و مجموعه تاریخی آن». اثر، شمارۀ 2و 3و 4، صص: 245-209. - مشکوتی، نصرتالله، 1349، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران. - مولوی، عبدالحمید، 1382، آثار باستانی خراسان؛ شامل آثار و ابنیه تاریخی جام و نیشابور و سبزوار. جلد اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - نراقی، حسن، 1382، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - نیکو همت، احمد، 1357، «افضلالدین کاشانی». مجلۀ وحید، شمارۀ 236، صص: 53-56 - ویلبر، دونالد، 1346، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- Blair, Sh., 1986, “A Medieval Persian Builder”. Journal of the Society of Architectural Historians, No. 45(4), Pp: 389-395. - Chittick, W. C., 2001, The heart of Islamic philosophy: the quest for self-knowledge in the teachings of Afdal al-Din Kashani. New York: Oxford University Press. - Golombek, L., 1971, “The Chronology of Turbt-I Shaikh Jam”. Iran, No. 9, Pp: 44-27. - Hillenbrand, R., 1975, “Saljūq Monuments in Iran, The Domed Masgid-i Jami at Sugas”. Kunst des orient, No. 10(1/2), Pp: 49-79. - Hillenbrand, R., 1987, “Saljūq Monuments in Iran, The Imāmzāda Nūr, Gurgān”. Iran, No. 25, Pp: 55-76. - Kleiss, W., 1977, “Hinweis Zu Eingen Seldjugischen und Il-Khanidis chen bauten in Iran”. In: Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Berlin: Verlag Von Dietrich Reamer, Pp: 293-300. - O’kane, B., 1995, Natanz and Turbat – I- Jam New Light on Fourteenth Century Iranian Stucco, Studies in Persian Art and Architecture. [Cairo]: The American University in Cairo press. - Peterson, S. R., 1977, “The Masjid-i Pā Minār at Zavāreh: A Redating and an Analysis of Early Islamic Iranian Stucco”. Artibus Asiae, No. 39(1), Pp: 60-90. - Pope, A. U., 1965, “Architectural Ornament”. In: A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present, Vol. III: Text, Architecture, Pope, Arthur Upham & Phillis Ackerman (ed.), Teheran: Manafzadeh Group (London: Oxford University Press & Tokyo: Meiji-Shobo), Pp: 1258-1364. - Shani, R., 1989, “On the Stylistic Idiosyncrasies of a Saljūq, Stucco Workshop from the Region of Kāshān”. Iran, No. (27), Pp:67-74. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 415 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 484 |