پژوهشی در کهن فضاهای باز بومی محله ای همدان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 29، شهریور 1400، صفحه 165-182 اصل مقاله (2.2 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.14999.1663 | ||
نویسندگان | ||
سید مجید مفیدی شمیرانی* 1؛ سیده فائزه اعتماد شیخ الاسلامی2؛ محمدابراهیم زارعی3؛ سید رضا مرتضایی4 | ||
1استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران | ||
2استادیار دانشکدۀ عمران و معماری، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران. | ||
3استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. | ||
4استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه علم وصنعت، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
یکی از جنبههای موفق هر فضای جمعی پایداری است. از نمودهای پایداری، ماندگاری توأم با پویایی در گذر زمان میباشد. نظام محلهمحور در ساختار بافت قدیمی شهر همدان، نشانگر محلههایی پویا در گذار سالیان متمادی در این شهر است. در مرکز این محلات که از همجواری آنان ساختار شهر شکل گرفته است، عمدتاً میدانچه ای سرباز، محصور و مشجر با همجواری مسجد، حمام و بازارچه و سایر فضاهای عمومی پیرامونی قرار دارد؛ که در اصطلاح بومی همدان با عنوان «چمن» شناخته شده و با بهترین موقعیت دسترسی گره ارتباطی چند معبر مهم شهری است. ساختار مرکز محلات همدان براساس پاسخگویی به نیازهای جسمی و روحی انسان شکلگرفته و برآوردهکنندۀ جامع نیازهای ضروری اهالی میباشد؛ این ساختار سبب ایجاد خرد اقلیم مناسب با افزایش آسایش حرارتی در فضای باز مشجر و محصور، ایجاد مرکز تجمع و مأمن تعاملات اجتماعی اهالی محله، کاهش سفرهای بینشهری و خودکفایی اقتصادی محله میشود. کهنالگوی چمن، میتواند بهعنوان الگویی مطابق با فرهنگ اسلامی و در سازگاری با شرایط اقلیمی در ساختار شهر احیا شده و در طراحی شهرهای جدیدالاحداث بهعنوان شهری با الگوی ایرانی اسلامی مورداستفاده قرار گیرد. پرسش اصلی این پژوهش بدینقرار است: ساختار اصلی مرکز محلات کهن شهر همدان چیست؟ راهبرد پژوهش تاریخی-تفسیری و مبتنیبر گردآوری اطلاعات با مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی است. برای انجام مطالعات کتابخانهای شناسنامۀ منابع پژوهشی شامل: مشخصات کلی منبع، چکیده، تصویر، فرآیند پژوهش و موارد ارجاع، تهیه شده است. بهمنظور انجام مطالعات میدانی، شناسنامۀ کالبدی واجد ویژگیهای کالبدی، محیطی، فرهنگی و اقتصادی تنظیم گردیده است. در بافت شهری از دوران قاجار تا پهلوی اول، همدان از قویترین و پویاترین مرکز محلات برخوردار بوده که سبب انسجام نظام محلهمحور در شهر شده است. مسجد و حمام از عناصر ثابت و جزو لاینفک محلات بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
همدان؛ چمن؛ مرکز محله؛ میدان؛ فضای باز محله ای | ||
مراجع | ||
- ابنفقیه، همدانی، 1349، مختصر البلدان. ترجمۀ ح. مسعود، تهران: بنیــاد فرهنــگ ایــران. - اذکایی، پرویز، 1380، همداننامه (بیست گفتار دربارۀ مادستان). همدان: مادستان. - اذکایی، پرویز، ۱۳۸۷، «همدان در یک نگاه». فصلنامه فرهنگ مردم، ویژۀ همدان، شمارۀ ۲۶، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، صص: 21-12. -اصطخری، ابواسحق ابراهیم، 1347، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - اعتماد شیخالاسلامی، سیده فائزه، 1390، «بررسی اقلیمی مسکن همدان». صفّه، شمارۀ 53، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی، صص: 86-65. -اعتماد شیخالاسلامی، سیده فائزه، 1398، «گونهشناسی اقلیمی فضاهای باز بومی محلهای (نمونه موردی: محلههای همدان)». رسالۀ دکتری دانشگاه علم و صنعت (منتشر نشده). - اعتماد شیخالاسلامی، سیده فائزه؛ و مفیدیشمیرانی، سید مجید، 1398، «تحلیل محلات بومی ایران از منظر معماری شیعی (نمونه موردی: محلات بومی شهر همدان)». فصلنامۀ پژوهشهای معماری اسلامی، شمارۀ 23، صص: 76-57. - آژنگ، نصرالله، 1387، «چمنهای محلات همدان «کارکرد اجتماعی آنها)". فصلنامۀ فرهنگ مردم ویژه همدان، شمارۀ 26، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، صص: 85-84. - آژنگ، نصرالله، 1387، «نام کوچهها، محلهها و خیابانهای قدیمی همدان». فصلنامۀ فرهنگ مردم ویژه همدان، شمارۀ 26، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، صص: 46-38. - بهشتیشیرازی، سید محمد، 2011 (بازبینی)، دانشنامه تاریخ معماری ایران، میراثفرهنگی و گردشگری ایران. تهران. - بیگلری، اسفندیار، 2536 ه.ش.، بازارهای ایران. تهران: بنیاد همدان. - پاکزاد، جهانشاه، 1385، مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: شهیدی. - پاکزاد، جهانشاه، 1388، سیر اندیشهها در شهرسازی از فضا تا مکان. تهران: شهیدی. - توسلی، محمود؛ و بنیادی، ناصر، 1386، طراحی فضاهای شهری (فضاهای شهری و جایگاه آنها در زندگی و سیمای شهر). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران. - توماس، تیس اونسن، 1387، گونهشناسی فضا در شهرسازی. ترجمۀ م. شکوهی، تهران: دانشگاه هنر. - جکســن، ویلیــام؛ و والنتایــن، ابراهــام، 1369، سفرنامه جکسن. ترجمـۀ م. امیــری و ف. بدرهای، تهــران: خوارزمــی. - جهانپور، علی، 1393، «چمنهای همدان لگدکوب فراموشی». روزنامۀ همشهری، ویژۀ همدان 12/11/1393. - دهخدا، علیاکبر، 1372، لغتنامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران. - زارعی، محمدابراهیم، 1390، «ساختار کالبدی-فضایی همدان از آغاز دوران اسلامی تا پایان قاجار». فصلنامۀ پژوهشهای باستانشناسی ایران (نامۀ باستانشناسی)، سال 1، شمارۀ 1، همدان: دانشگاه بوعلیسینا، صص: 57-82. - زند، عباس، 1387، «قناتها و چشمههای همدان"، فرهنگ مردم ویژه همدان، ش ۲۶. تهران: فصلنامه فرهنگ مردم، 83-73. - سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1380، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور: شهرستان همدان. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح وزارت دفاع. - ســازمان جغرافیایــی ارتـش، 1331، فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: ســازمان جغرافیایــی ارتــش. - سلطانزاده، حسین، 1367، مقدمهای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: سپهر. - عبدلی، زهرا، 1391، «از چمن دیروز تا فضاهای جمعی امروز». همایش اندیشهها و فناوریهای نو معماری، تبریز. - فیضی، عباس، 1387، «مزارها و اماکن مقدس همدان». فصلنامۀ فرهنگ مردم ویژه همدان، شمارۀ 26، تهران: وزارت فرهنگ و هنر:صص: 256-250. - قدکچی، اسماعیل، 1387، «درآمدی بر نقش تاریخی محلات». فصلنامۀ فرهنگ مردم ویژه همدان، شمارۀ ۲۶، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، صص: 37-22. - قراگوزلو، غلامحسین، 1388، هگمتانه تا همدان. تهران: انتشارات اقبال. - قزوینی، زکریا بن محمد، 1371، آثارالبلاد و اخبار العباد. انتشارات امیرکبیر. - کیانی، محمدیوسف، 1368، معماری ایران دوران اسلامی. تهران: نسیم تهران. - مصطفوی، محمدتقی، 1381، هگمتانه: آثار تاریخی همدان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - مکارمشیرازی، ناصر، 1382، تفسیر نمونه. جلد 12، تهران: دارالکتب الاسلامیه. - موریه، جیمز، 1362، سفرنامۀ جیمز موریه. ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران. - مهریار، محمد؛ فتحاللهیف، شامیل؛ فخاریتهرانی، فرهاد؛ و قدیری، بهرام، ۱۳۷۸، اسناد تصویری شهرهای ایران در دوران قاجار. تهران: دانشگاه شهیدبهشتی. - مهندسین مشاور توسعۀ خانهسازی ایران، 1371، محور فرهنگی تاریخی همدان. همدان: مسکن و شهرسازی همدان. - مهندسین مشاور طرح و آمایش، 1385، طرح جامع شهرستان همدان. همدان: وزارت مسکن و شهرسازی. - مهندسین مشاور مرجان، 1358، طرح جامع همدان. همدان: وزارت مسکن و شهرسازی. - مهندسین مشاور مژدا، 1363، طرح جامع همدان همدان. همدان: وزارت مسکن و شهرسازی. - مهندســین مشــاور مانــدالا کندلیــس،1973، همــدان: دانشگاه بوعلیسینا. - نقیزاده، محمد، 1385، «تاملی در روند دگرگونی میدان در شهرهای ایرانی». هنرهای زیبا، شمارۀ 25، تهران: دانشگاه تهران، صص: 24-15. - نقیزاده، محمد، 1389، تحلیل و طراحی فضاهای شهری. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی. - یاقوتالحموی، ابوعبدالله، ۱۹۹۰ م.، مُعجَم البُلدان، دارالکتب العلمیة، جلد هفتم، لبنان.
- Coste, P., 1867, Monuments modernes de la perse mesures. Dessines Etdecrits. Paris: A. Morel. - Etemad Sheykholeslami, S. F. & Tahbaz, M., 2009, “Climatic analysis of neihborhoods in a traditional city (case study: Hamedan)”. The seventh International Conference on Urban Climate, No. 29 June - 3 July 2009, Japan. - Mofidi Shemirani, S. M.; Etemad Sheykholeslami, S. F. & Hoseini, S. M., 2012, “Thermal comfort in the Neighborhood Center of Hamadan”. 8th International Conference on urban growth & conservation in Euro-Asia corridor, Tehran, Iran, 2-3 October 2012. - Sehizadeh, M., 2009, “City Transformation: An interpretive analysis of change in an historic city center: the case of Hamadan in Iran”. PhD Dissertation, Newcastle University, Faculty of Humanities and Social Sciences, School of Architecture, Planning and Landscape. - Zucker, P., 1970, Town and Square; from the agora to the village Green. The MIT Press, Massachusetts. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 554 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 654 |