تبیین ساختارهای اجتماعی جامعۀ عصر آهن گورستان مسجد کبود تبریز | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 29، شهریور 1400، صفحه 97-118 اصل مقاله (1.08 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.19620.1978 | ||
نویسندگان | ||
علیرضا هژبری نوبری* 1؛ حسین ناصری صومعه2؛ فاطمه مختاری پور3؛ بهزاد مهدی زاده4 | ||
1استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران | ||
2دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
3دانش آموختۀ باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
4دانش آموختۀ باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
باستانشناسی اجتماعی، شاخهای از باستانشناسی است که دادهها را از منظر جامعهشناسی مورد بحث قرار داده و ساختار اجتماعی، رفتار اجتماعی و روند تکامل جوامع گذشته را مطالعه میکند؛ این شاخه، همچنین به تحلیل و تفسیر نظامهای اجتماعی گذشته براساس بقایای مادی برجای مانده از آنها میپردازد. در مورد گورستانها این گرایش باستانشناسی، مجال بحث بیشتری دارد؛ چراکه گورستانها به نوعی آینۀ تمام نمای عصر خود هستند. در عصر آهن بهدلیل رواج تدفین گورستانی در اکثر مناطق ایران، بحثهای مربوط به نوع اجتماع، اعتقادات و مذهب مردمان آن عصر نیز قوت میگیرد. در این گورستانها، ساختار چینش قبور و اشیاء درون آنها دارای مفاهیم و نمادهایی است که میتواند بخشی از ابهامات موجود درخصوص فرهنگ مردمان عصر آهن را برطرف کند. گورستان عصر آهن مسجد کبود (با نام محلی «گؤی مچید»)، یکی از مهمترین این گورستانهاست که دادههای مطالعاتی این پژوهش بر کاوشهای این گورستان استوار است. این محوطه برای اولینبار در سال 1378 ه.ش. توسط معتمدی و از سال 1379 تا 1382 ه.ش. بهمدت چهار فصل توسط نگارندۀ اول، مورد کاوش قرار گرفت و درمجموع 108 گور طی این کاوشها مطالعه شده است. پرسشهای پژوهش عبارتنداز: نشانههای وجود رتبهبندی یا طبقات اجتماعی در گورستان عصر آهنی مسجد کبود تبریز چیست؟ فرضیۀ مطرح شده این است که تفاوت در ساختار معماری قبور از نظر فرم و مصالح، تنوع و تعدد اشیاء و نحوه چیدمان آنها در داخل گور از نشانههای موجود جهت طبقهبندی نسبی رتبههای اجتماعی در این گورستان است. در این پژوهش، تلاش گردیده با توجه به تنوع ساختاری قبور در فرم و مصالح و همچنین اشیاء تدفینی به مطالعۀ تمایزات اجتماعی افراد دفن شده، پرداخته شود. مقایسۀ ساختار و گورآوندهای قبور نشان میدهد، با توجه به اینکه در کنار اجساد برخی از قبور از اشیاء تدفینی شأنزا و همچنین اشیاء تدفینی ساده استفاده شده درحالیکه در برخی از قبور هیچ شیئی قرار داده نشده و حتی گاه، سازهای برای آنها تعبیه نشده است؛ لذا میتوان بر ایناساس به رتبهبندی نسبی موقعیت اجتماعی اجساد پرداخت و یا به معیارهایی که برای تعیین رتبۀ افراد در زمان زندگی بهکار میرفتهاند، اشاره کرد. | ||
کلیدواژهها | ||
عصر آهن؛ گورستان مسجد کبود؛ مفاهیم و نمادها؛ رتبه بندی اجتماعی | ||
مراجع | ||
- آجورلو، بهرام، 1382، «مقدمهای بر پیدایش باستانشناسی اجتماعی». باستانپژوهی، سال 5، شمارۀ 11، صص:صص: 17-20. - دارک، کن. آر، 1379، مبانی نظری باستانشناسی. ترجمۀ کامیار عبدی، تهران: نشر مرکز دانشگاهی. - سوین، ولی، 1388، راهنمای روش کاوش باستانشناسی. ترجمۀ بهرام آجورلو، نشر سیمای دانش. - شیفر، مایکل، 1385، «ساختار نظریههای باستانشناسی». ترجمۀ کامیار عبدی، باستانشناسی و تاریخ، سال 21، شمارۀ 28،صص: صص: 5-29. - طلایی، حسن، 1387، عصر آهن ایران. تهران: سمت. - فاگان، برایان، 1381، سرآغاز؛ درآمدی بر باستانشناسی (اصول، مبانی و روشها). ترجمۀ غلامعلی شاملو، جلد دوم، تهران: انتشارات سمت. - گرین، کوین، 1383، مقدمهای بر باستانشناسی. ترجمۀ فرهنگ خادمیندوشن و فروزنده جعفرزادهپور، تهران: نشر دانشگاه تربیت مدرس. - مختاریپور، فاطمه، 1394، «تحلیل الگوهای تدفین در شمال و شمالغرب ایران بهمنظور بررسی طبقات اجتماعی عصرآهن این مناطق براساس مطالعۀ موردی گورستان مسجد کبود تبریز». پایاننامۀ کارشناسیارشد، دانشگاه تربیتمدرس، تهران، (منتشر نشده). - ملازاده، کاظم، 1394، «تأثیر کاربرد ساختههای آهنی در پیشرفت تکنولوژی و تحولات اجتماعی و اقتصادی جوامع عصر آهن پایانی (با تأکید بر غرب و شمالغرب ایران)». جامعهشناسی تاریخی، دورۀ 7، شمارۀ 1، صص: 205-225. - هژبرینوبری، علیرضا؛ و صالحی گروسی، مهناز، 1384، «هنر سفالگری عصر آهن در گورستان مسجد کبود تبریز». مجلۀ پژوهشهای باستانشناسی و مطالعات میانرشتهای، شمارۀ 1، صص: 38-30. - هژبرینوبری، علیرضا، 1379، «گزارش مقدماتی دومین فصل کاوش در محوطۀ باستانی مسجد کبود تبریز». سازمان میراثفرهنگی و مرکز تحقیقات باستانشناسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس، (منتشر نشده). - هژبرینوبری، علیرضا، 1380، «گزارش سومین فصل کاوش باستانشناختی محوطۀ باستانی مسجد کبود تبریز». پژوهش مشترک دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس و سازمان میراثفرهنگی کشور، (منتشر نشده). - هژبرینوبری، علیرضا، 1381، «گزارش چهارمین فصل کاوش باستانشناختی محوطۀ باستانی مسجد کبود تبریز». پژوهش مشترک دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس و سازمان میراثفرهنگی کشور، (منتشر نشده). - هژبرینوبری، علیرضا، 1382، «گزارش پنجمین فصل کاوش باستانشناختی محوطۀ باستانی مسجد کبود تبریز». پژوهش مشترک دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس و سازمان میراثفرهنگی کشور، (منتشر نشده). - هول، فرانک، 1385، باستانشناسی غرب ایران. ترجمۀ زهرا بایستی، تهران: نشر سمت. - یداللهی، سیما، 1383، «باستانشناسی اجتماعی؛ نگاهی به شیوههای بازسازی». مجلۀ باستانپژوهی، شمارۀ 12، صص: 25-16.
- Brown, T. B., 1951, Excavation in Azerbaijan, 1948. John Murrary, London. - Burney, C., 1962, “The Excavation at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1961, Second Preliminary Report”. Iraq, Vol. XXIV, No. 2, Pp: 134-151. - Danti, M. D., 2013, “The Late Bronze and Early Iron Age in North western Iran”. In: Daniel T. Potts, Ed. The Oxford Handbook of Ancient Iran, New York: Oxford University Press, Pp: 327-376. - Dyson, R. H., 1989, “Rediscovering Hasanlu”. Expedition, Vol. 31, Nos 2-3, Pp: 3-127. - Dyson, R. H., 1989. “The Iron Age Architecture at Hasanlu: An Essay”. Expedition 31, Nos, 2-3, Pp: 107-127. - Grant, J.; Gorin, S. & Feleming, N., 2002, The Archaeology Coursebook. Routledge, London. - Hodder, I., 2004, The post prossual reaction in: theory and practice in archaeology. Published by Taylor and francis e-library. - Lippert, A., 1979, “Die Osterrichischen Ausgrabunyen Am Kordlar Tepe In Persisch West Aserbeidschan (1971-1978)”. AMI, Band 12, Pp: 104 -137. - Muscarella, O. W., 1974, “The Iron Age At Dinkha Tepe, Iran”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 9, Pp: 35-90. - Muscarella, O. W., 1989, “Excavation at Dinkha Tepe, 1966”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 27, No. 3, Pp: 187-196. - Parker P. M., 1999, The archaeology of death and burial. Texas University, press college station. - Pollock, S., 1999, Ancient Mesopotamia: The Eden that never was.Cambridge University Press. - Redman, C., 1978, “Multivariate Artifact Analysis: A Basis for Multidimensional Interpretations”. In: C. Redman et al, eds., Social Archaeology: Beyond Subsistence and Dating, Pp: 159-192, New York: Academic Press. - Renfrew, C. & Bahn, P., 1991, Archaeology and Theories Methods Practice. Thames and Hodson London. - Shanks, M. & Christopher, T., 1987, Re- constructing Archaeology: Theory & Practice. Cambridge University Press. - Trigger, B. C., 2007, “Cultural comparision and archaeological theory, in: a companition to social archaeology”. Ede by: Lynn meskell and Robert W. Preucel, Black well publishing, Pp: 46-59. - Young, T. C. Jr., 1965, “A Camparative Ceramic Choronology For Western Iran, 1500-500 B.C”. Iran, No. 3, Pp: 53-86. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 559 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 572 |