بررسی فضای طنبی درخانه های آل مظفریزد | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 12، شماره 33، مهر 1401، صفحه 321-355 اصل مقاله (5.26 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.22858.2227 | ||
| نویسندگان | ||
| داوود امامی میبدی* 1؛ فرهاد تهرانی2؛ محمدرضا اولیاء3 | ||
| 1کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناهای تاریخی، دانشکدۀ هنرومعماری دانشگاه آزاد تهران مرکز، تهران، ایران | ||
| 2استاد گروه مرمت، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| 3استاد گروه معماری، دانشکدۀ هنرومعماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. | ||
| چکیده | ||
| طنبی، یکی از فضاهای مورداستفاده در معماری ایرانی است که در بناهای آلمظفر، در: خانه‌ها، مدارس، مساجد، خانقاه‌‌‌ها و مزارها به‌کار می‌رفته است. طنبی، یکی از اجزای اصلی و مهم ساختمان در این دورۀ تاریخی بوده؛ به‌طوری‌که این فضا به‌صورت مکرر در متون تاریخی ذکرشده است. هدف این پژوهش، ردیابی کیفیت فضایی طنبی در معماری خانه‌های آلمظفر یزد است. در این بررسی، قدیمی‌ترین خانه‌های که تاکنون مورد ثبت و شناسایی قرار گرفته‌اند مورد استناد قرار گرفته است. با توجه به کمبود نمونۀ مطالعاتی در جاهای دیگر ایران و تعدد اشارات به خانه در متون تاریخی یزد و عدم وجود پژوهشی در ارتباط با طنبی، این پژوهش به اهمیت و جایگاه طنبی در معماری دورۀ آلمظفر پرداخته است. در این پژوهش پس از مطالعات کتابخانه‌ای که شامل شناخت خانه‌های دورۀ آلمظفر در متون تاریخی و شناخت فضای طنبی در دیگر ساختمان‌ها بوده، مطالعات میدانی صورت گرفته است. این پژوهش سعی‌بر آن دارد تا با ترکیبی از روش‌های تحلیلی-تاریخی و پژوهش نمونه‌ها و با تکیه‌بر مطالعات کتابخانه‌ای-اسنادی، به شناخت معماری مسکونی در دورۀ آلمظفر پرداخته و چگونگی معماری طنبی خانه‌های این دوره را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. این پژوهش به‌دنبال آن است که بداند طنبی خانه‌های آلمظفر دارای چه ویژگی‌هایی هستند و چگونه می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی نمود؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد در بررسی متون تاریخی یزد به سه گونۀ فضای طنبی اشاره شده است؛ گونۀ اول که در خانه‌های آلمظفر موجود هم رؤیت می‌شود، اتاق انتهای صفۀ جنوبی هست که در بعضی نمونه‌ها با آرایه‌های فراوان تزئین شده است. گونۀ دوم به‌صورت اتاقی برروی درگاه ورودی باغ‌ها بوده؛ و گونۀ سوم به‌صورت عمارتی درون باغ‌ها به‌کار می‌رفته است. طنبی، تجربۀ فضا‌سازی معمار ایرانی درون خانه‌های چهارصفه در جهت تثبیت مفهوم شاه‌نشین هست. طنبی در خانه‌ها براساس نیازهای ساختاری، کارکردی پدید آمده است و تأثیر کارکردی خود را برای همیشه در خانه‌ها باقی گذاشته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شهریزد؛ طنبی؛ خانه؛ آلمظفر؛ معماری | ||
| مراجع | ||
|
- اسدی‌چیمه، نغمه؛ ملک، نیلوفر؛ و جیحانی، حمیدرضا، 1399، «بازخوانی بنای موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقف‌نامۀ موقوفات سیدواقف». مجلۀ صفه، 30 (91): 91-108.
- اصفهانی‌پور، فائزه؛ و خادم‌زاده، محمدحسن، 1393، «واکاوی تحولات آرایه‌های داخلی گنبد در شیوۀ یزد و تأثیرات آن بر سایر بناها در ایران». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 4 (7): 211-193.
- افشار، ایرج، 1354، یادگارهای یزد. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
- پیرنیا، محمدکریم، 1380، آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ پنجم.
- جانب‌اللهی، سعید، 1391، چهل گفتار درمردم شناسی میبد. تهران: انتشارات روشنان.
- جعفری، جعفربن حسن جعفری، 1343، تاریخ یزد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- خادم‌زاده، محمدحسن، 1387، معماری دورۀ آلمظفر یزد. تهران: نشر همپا، با مشارکت سازمان‌میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد.
- ذاکرعاملی، لیلا؛ ابویی، رضا؛ و مظفر، فرهنگ، 1391، «پیدایش بادگیر در خانه‌های دشت یزد-اردکان». مجلۀ مرمت و معماری ایران مرمت آثار و بافت‌های تاریخی فرهنگی، 2: 28 -15.
- ذاکرعاملی، لیلا، و اسفنجاری‌کناری، عیسی، 1385، «خانه‌های مظفری میبد». در: میبد شهری که هست، به‌کوشش: عیسی اسفنجاری‌کناری، اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری؛ پایگاه پژوهشی میراث‌فرهنگی شهر تاریخی میبد: 157-208.
- ذاکرعاملی، لیلا؛ و اسفنجاری‌کناری، عیسی، 1387، «معماری خانه‌های صفوی میبد». مجموعه مقالات معماری و شهرسازی گردهمایی مکتب اصفهان، نشر فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران: 69-122
- ذاکرعاملی، لیلا؛ و جبل‌عاملی، عبدالله، 1392، «بررسی سیر تحول ایوان در خانه‌های سنتی دشت یزد-اردکان از دورۀ مظفری تا قاجار». نشریۀ صفه، 23 (62): 103-118.
- ریاحی، محمدامین، 1395، گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ. انتشارات علمی، چاپ دوم .
- سلطان‌زاده، حسین، 1390، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران». مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 75: 69-86.
- سعیدنیا، احمد، 1381، «پژوهشی در ربع‌رشیدی». مجلۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 11: 29-40.
- قزلباش، محمدرضا؛ و ابوالضیاء، فرهاد، 1364، الفبای‌کالبد‌خانه سنتی یزد. تهران: نشر وزارت برنامه و بودجه، معاونت فنی، دفتر تحقیقات و معیارهای فنی.
- قیومی‌بیدهندی، مهرداد؛ و بهشتی، سیدمحمد، 1388، فرهنگ‌نامه معماری ایران در مراجع فارسی. اصطلاحات و مفاهیم، ج. 1، فرهنگستان هنر.
- کاتب، احمد بن حسین بن علی، 1345، تاریخ جدید یزد. تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین .
- کتبی، محمود، 1335، تاریخ آلمظفر. به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
- کریمی، امیرحسین، 1385، «نقش‌برجسته‌های گلی، گونه‌ای خاص از تزئینات معماری میبد». در: میبد شهری که هست، به‌کوشش: عیسی اسفنجاری‌کناری، اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری؛ پایگاه پژوهشی میراث‌فرهنگی شهر تاریخی میبد: 211-238
- مقدم، امیر، 1346، «زبان وادب فارسی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، 84: 529.
- مستوفی‌بافقی، محمد، 1385، جامع مفیدی. تهران: انتشارات اسدی، چاپ دوم.
- میرحسینی، محمدحسن، 1372، «یزد از ظهور تا سقوط آلمظفر». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد رشتۀ تاریخ، دانشگاه تهران: دانشکدۀ ادبیات (منتشرنشده).
- میردهقان‌اشکذری، سیدفضل الله؛ زارعی، محمدابراهیم؛ و خادم‌زاده، محمدحسن، 1395، «تزئینات معماری مسکونی دورۀ آلمظفر در منطقۀ یزد و جایگاه آن‌ها در خانه‌های این دوره». مجلۀ مطالعات معماری ایران، 5 (9): 101-122.
- میردهقان‌اشکذری، سیدفضل‌الله؛ و زارعی، محمدابراهیم، 1398، «بررسی تعامل اصول معماری مسکونی دوره‌های آلمظفر و قاجار شهر یزد از منظر جهت‌گیری با انرژی خورشیدی». مجلۀ معماری و شهرسازی آرمانشهر، 27: 87-98.
- میردهقان‌اشکذری، سیدفضل‌الله؛ و زارعی، محمدابراهیم، 1395، «نقش الگوی حیاط مرکزی در تعدیل شرایط سخت اقلیم گرم و خشک منطقۀ یزد». فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 23: 5-18.
- ویلبر، دونالد، 1393، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانی. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
- ویلبر، دونالد؛ و گلمبگ، لیزا، 1374، معماری تیموری ایران و توران. ترجمۀ کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور، چاپ اول .
- همایی، جلال‌الدین، 1368، فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، چاپ ششم.
- همدانی، رشیدالدین فضل الله، 1356، وقف‌نامۀ ربع‌رشیدی، به‌کوشش: ایرج افشار و مجتبی مینوی، تهران: انجمن آثار ملی.
- Afshar, I., 1975, Yadegarha-i Yazd. Tehran: Anjuman –i Athar-i melli Publication.
- Asadi Chimeh, N.; Malek, N. & Jayhani, H., 2019, “Recognition of a Monument Called Sharbatkhāneh in Afushteh, based on the Deed of Endowment of Seyyed-i Waqif’s Properties”. Safa Magazine, 30 (91): 91-108.
- Esfahanipour, F. & Khademzadeh, M. H., 2014, “The Analysis of Changes in the Interior Design of Domes in Yazd Style and Its Effects on Other Buildings in Iran”. Archaeological Research in Iran, 4 (7): 211-193.
- Ghezelbash, M. R. & Abolzia, F., 1985, The Alphabet of the Traditional Body of Yazd. Ministry of Planning and Budget, Technical Deputy, Office of Research and Technical Standards, Tehran.
- Hamedani, R. F., 1975, Endowment letter of Rashidi quarter. by: Iraj Afshar and Mojtaba Minavi, Tehran: Anjuman –i Athar-i melli Publication.
- Homayi, J., 1989, Rhetoric and literary arts. Tehran: Homa publishing house, 6th edition.
- Jaafari, J. H., 1964, Tarikh i Yazd. Tehran: Book Translation and Publishing Company.
- Jabal Ameli, A. & Zaker Ameli, L., 2013, “The evolution of Eivan in traditional houses of Yazd-Ardakan plain from Mozaffari to Qajar period”. Sofeh Magazine, 23, 62: 103-118.
- Janbollahi, S., 2006, Forty speeches in anthropology. Second and third books, economic anthropology. Tehran: Roshanan Publications.
- Karimi, A. H., 2006, “Clay reliefs are a special kind of architectural decoration”. In: Meybod, the city that Exists, by the efforts: Eisa Esfanjari, Cultural Heritage and Tourism Organization; Meybod Cultural Heritage Research Center: 211-238
- Kateb, A. H., 1965, Tarikh-i jadid-i Yazd. Tehran: Farhang Iran Zamin Publications.
- Katebi, M., 1955, History of Al-Muzaffar. Edited by: Abdolhossein Navai, Tehran: Ibn Sina Publications.
- Khademzadeh, M. H., 2008, Architecture of Al-Muzaffar period of Yazd. Tehran: Hampa Publishing, with the participation of the Cultural Heritage, Industries Organization Handicrafts and tourism of Yazd province.
- Mir Hosseini, M. H., 1992, “Yazd Zohort-e-Soqoot Al-Mozaffar”. Master Thesis, University of Tehran, Faculty of Literature.
- Mirdeghan Ashkazari, F. & Zarei, M. E. 2016. “The role of the central courtyard model in moderating the harsh conditions of hot and dry climate in Yazd region”. Quarterly Journal of Islamic Iranian Studies, 23: 5-18.
- Mirdeghan Ashkazari, F. & Zarei, M. E., 2018, “Study of the interaction of the principles of residential architecture of the Muzaffar and Qajar periods of Yazd city from the perspective of orientation with solar energy”. Armanshahr Journal of Architecture and Urbanism, 27: 87-98.
- Mirdeghan Ashkazari, F.; Zarei, M. E. & Khademzadeh, M. H., 2016, “Residential architectural decorations of Al-Muzaffar period in Yazd region and their place in the houses of this period”. Iranian Journal of Architectural Studies, 5 (9): 101-122.
- Moghadam, A, 1967, “Persian Language and Literature”. Faculty of Literature and Human Sciences, Tabriz University Journal, 84: 529.
- Mostofi Bafghi, M., 2015, Jame Mofidi. Tehran: Asadi Publications, second edition.
- Pirnia, M. K., 2001, Introduction to Islamic Architecture of Iran. Edited by: Gholam Hossein Memarian, Tehran: Iran University of Science and Technology Press, Fifth Edition.
- Qayyoomi Bidhendi, M. & Beheshti, S. M., 2008, Dictionary of Iranian Architecture in Persian References, Terms and Concepts. Vol. 1, Farhangistan Art.
- Riahi, M. A., 2015, Golgasht in Hafez’s Poetry and Thought. Scientific Publications, Second edition.
- Saeednia, A., 2013, “Research on Rabe Rashidi”. Honar-ha-ye- ziba Magazine, 11: 29-40.
- Soltanzadeh, H., 2011, “The Role of Geography in the Formation of Yards in Traditional Iranian Homes”. Journal of Human Geography Research, 75: 69-86.
- Wilber, D., 2014: Islamic architecture of Iran in the patriarchal period. Translation: Abdullah Faryar, Tehran: Scientific and cultural publication.
- Wilbur, D. & Golmbeg, L., 1994, Timurid architecture of Iran and Turan. Translated by: Keramatullah Afsar and Mohammad Yousef Kiani, Tehran: Cultural Heritage Organization, First Edition.
- Zaker Ameli, L. & Esfanjari Kenari, E., 2008, “The Architecture of Safavid Houses Meybod”. Collection of Architecture and Urban Planning Articles of Isfahan School Conference. Published by: the Academy of Arts of the Islamic Republic of Iran.
- Zaker Ameli, L.; Abouei, R. &, Mozaffar, F., 2012, “The emergence of Badgir in the houses of the Yazd-Ardakan plain”. Iranian Journal of Restoration and Architecture Restoration of historical cultural works and textures, 2: 15-28.
- Zakir Ameli, L. & Esfanjari Kenari, E., 2006, “Mozaffari houses. In Meybod”. The city that Exists, by: The efforts of Eisa Sponge Sponge, Cultural Heritage and Tourism Organization, Meybod Cultural Heritage Research Center: 157-208. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 580 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 449 |
||