تأملی بر ساختارها و تحولات معماری خانقاه و آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری در قرون ششم تا یازدهم هجری قمری | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 28، اردیبهشت 1400، صفحه 243-261 اصل مقاله (2.07 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21496.2126 | ||
نویسندگان | ||
اسداله شفیع زاده* 1؛ محمدرضا ابراهیمی2 | ||
1استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران. | ||
2مربی گروه مهندسی معماری، دانشکدۀ مهندسی ساختمان ومعماری، دانشگاه فنی وحرفه ای، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
در ادوار متعدد بعد از اسلامِ ایران، گروه ویژهای از ابنیۀ آرامگاهی در گسترۀ سرزمینی شکلگرفت که در تاریخ معماری از اهمیت ویژهای برخوردار است. مجموعۀ «شیخ شهابالدین محمود اهری» نیز ازجمله این بناهای آرامگاهی با زمینۀ مذهبی است که بهعنوان یکی از آثار ارزشمند معماری ایرانی اسلامی، نمونهای قابلاعتنا در منطقۀ آذربایجان و شهر اهر است. بنای موصوف در کالبد خود دربردارندۀ فضاهایی همچون: خانقاه، جماعتخانه، مسجد، مدفن، مدرسه و... است که به مرور زمان و در ادوار مختلف، آفرینش یافتهاند؛ ولی به جهت نبود مطالعات کافی در زمینۀ معرفی و شناخت معماری و دورههای الحاق ساختمانی، ناشناخته مانده است. بر ایناساس، پژوهش پیشِرو بهصورت توصیفی-تاریخی بهمنظور تحصیل وجوه مختلف معماری، سیر الحاقات و تکوین کالبدی این مجموعه، ازطریق پاسخگویی و واکاوی حول این پرسش: 1. مجموعۀ شیخ شهابالدین، براساس ساختار معماری در زمرۀ آثار کدام دوره قرار میگیرد؟ 2. کیفیت معماری مجموعه، نحوۀ ساخت و ارزشهای فنی این مجموعه چگونه است؟ شکل گرفته است. در اینراستا، جهت کسب شناخت در حیطۀ کیفیت معمارانۀ بنا، ابتدا با دقتنظر در عناصر متشکله، یک بررسی میدانی در کل اثر صورت گرفت و سپس با رویکرد بازشناسی اسناد مکتوب، تعلق زمانی کالبد و دورههای ساختمانی اثر، مورد واکاوی و تحلیل قرار گرفت. درنتیجۀ تحقیق، مشخص گردید که کیفیت معماری و آرایگان وابسته به آن در مجموعه، منطبق بر آراء معماری ایرانی اسلامی در منطقۀ آذربایجان است و بنیان آن بهصورت بنایی منفرد با کارکرد مدرَس و خانقاه در قسمت شرقی مجموعه بوده که بعدها حظیره، گنبدخانه، مسجد، ایوان بههمراه حجرههای وابسته و ضمایمی در محوطۀ پیرامون در برهۀ زمانی اواخر قرن شش تا نیمۀ اول قرن یازده هجریقمری ایجادشده و درنهایت به بنایی دو ایوانی تبدیل میگردد. بر اینمبنا، مجموعۀ شیخ شهابالدین اهری، بنیادی چندمنظوره است که انسجام سازمانی و یکپارچگی کالبدی آن، تصویری از اندیشۀ بلند معمارانِ اعصار یادشده است. | ||
کلیدواژهها | ||
شیخ شهابالدین اهری؛ مجموعه آرامگاهی؛ تحولات معماری؛ شناخت کالبدی؛ دورههای ساختمانی | ||
مراجع | ||
- ابنکربلایی، حافظ حسین، 1383، روضاتالجنان و جناتالجنان. تصحیح: محمدامین سلطانالقرایی، تبریز: انتشارات ستوده. - اشراقی، احسان؛ و جدیدی، ناصر، 1385، تصوف ایرانی قرن هفتم تا دهم هجری، بستری برای تکوین نهضت صفویان. مسکویه 2. - پوپ، آرتر آپم؛ و اکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران، از دوران پیشازتاریخ تا امروز. جلد ۳، ترجمۀ نجف دریابندری، ویرایش: سیروس پرهام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - پیرنیا، محمدکریم، 1384، سبک شناسی معماری ایرانی. تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش. - پیرنیا، محمدکریم، 1387، معماری ایرانی. تألیف و تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش. - ترابیطباطبایی، سیدجمال، 1384، آثار باستانی اهر (ارسباران). تبریز: ناشر مؤلف. - ترکمان، اسکندربیگ، 1350، تاریخ عالمآرای عباسی. تهران: انتشارات امیرکبیر. - حبیبی، سید محسن، 1375، از شار تا شهر؛ تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - حسینیاسترآبادی، سیدحسن، 1364، از شیخ صفی تا شاه صفوی (از تاریخ سلطانی). به اهتمام: احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی. - حشریتبریزی، محمدامین، 1371، روضهاطهار. به تصحیح: عزیز دولتآبادی، تبریز: انتشارات ستوده. - دیباج، اسماعیل، 1346، راهنمای آثار تاریخی آذربایجانشرقی. تبریز: چاپخانۀ شفق. - شکارینیری، جواد، 1375، «دهکده صخرهای اباذر در شهر نیر». مجلۀ اثر، شمارۀ 26، صص: 60-85. - فخارتهرانی، فرهاد، 1388، شناخت سازههای سنتی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی تهران. - فراست، مریم، 1385، «همنواختی کتیبه و نقوش هندسی در بناهای اصفهان عصر صفوی». دوفصلنامۀ مطالعات هنر اسلامی، شمارۀ 5، صص: 25-44. قیومیبیدهندی، مهرداد؛ و سلطانی، سینا، 1393، «بنای رُشتخوار: مسجد یا خانقاه؟». نشریۀ نامه معماری و شهرسازی، شمارۀ 13، صص: 57-76. - کارنگ، عبدالعلی، 1353، «بقعۀ شیخ شهابالدین اهری نمونهای از بناهای عصر صفوی». مجلۀ یغما، شمارۀ 308، صص: 76-81. - کبیرصابر، محمدباقر، و ابراهیمی، محمدرضا، 1392، «بازشناسی تاریخی تحوّلات معماری در مجموعۀ شیخ شهابالدّین محمود اهری». فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 12، صص: 71-78. - کریمیملایر، حامدرضا؛ و گذشته، ناصر، 1396، «عناصر نمادین در معماری خانقاههای ایران از سدۀ هفتم هجری تاکنون». نشریۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ 25، صص: 63-84. - کیانی، محسن، 1369، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: انتشارات طهوری. - گزارشهای باستانشناسی در ایران، 1354، مترجم: سروش حبیبی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - محمدکاظم بن محمد تبریزی، 1378، منظرالاولیاء؛ در مزارات تبریز و حومه. تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. - مرتضوی، منوچهر، 1336، «تصوف در دورۀ ایلخانیان». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 42، صص: 297-337. - مشکور، محمدجواد، 1349، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی آن. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی. - مطالعات بافت فرسوده اهر، 1393، وزارت راه و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، شرکت مهندسین مشاور شارستان. - ملا جلالالدین منجم، 1366، تاریخ عباسی. بهکوشش: سیفاله وحیدنیا، تهران: انتشارات وحید. - موحد، صمد، 1381، صفیالدین اردبیلی؛ چهره اصیل تصوف آذربایجان. تهران: انتشارات طرح نو. - موحد، محمدعلی، 1375، شمس تبریزی. تهران: انتشارات طرح نو. - موذن، سجاد، 1396، «دورهبندی تاریخی کالبدی مسجد جامع ساوه». دوفصلنامۀ مرمت و معماری ایران، شمارۀ 13، صص: 35-48. - نژادابراهیمی، احد، 1381، طرح پژوهشی مرمت و احیاء بازار اهر. تهران: مرکز آموزش عالی میراثفرهنگی. - نصر، سیدحسین، 1382، آموزههای صوفیان؛ از دیروز تا امروز. ترجمۀ حسین حیدری و محمد هادی امینی، تهران: انتشارات قصیدهسرا. - نیکبخت، محمدرضا، 1388، خانقاه و آرامگاه چلپی اوغلو تجربهای در مرمت و احیاء. تهران: انتشارات گنج هنر. - وفایی، محمد، 1375، احوال و آثار اوحدالدین کرمانی. تهران: انتشارات ما. - ولیقلی بن داود قلی شاملو، 1371، قصص الخاقانی. با تصحیح و پاورقی: سید حسن سادات ناصری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد 1. - ویلبر، دونالد، 1365، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان. ترجمۀ عبدالله فریار، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی. - هیلن براند، رابرت، 1377، معماری اسلامی (فرم، عملکرد و معنی). ترجمۀ ایرج اعتصام، تهران: شرکت پردازش و برنامهریزی شهری.
ـ Edward, F., 1850, History of the Assyrians. Chaledeans, Medes, Lydians and Carthaginians, 135 p. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 402 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 618 |