تاثیر الگوی فضایی خانه های تاریخی دوره قاجاریه شهر اردبیل در شکل گیری کالبدی حسینیه مجتهد | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 28، اردیبهشت 1400، صفحه 219-242 اصل مقاله (3.24 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21228.2102 | ||
نویسندگان | ||
ازیتا بلالی اسکویی* 1؛ مهدی پایدار2 | ||
1دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. | ||
2دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری اسلامی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. | ||
چکیده | ||
عصر قاجار از مهمترین دوران شکوفایی تعزیه و توجه به احداث ابنیۀ آیینی، مانند حسینیه و تکایا در ایران است. شهر اردبیل از دیرباز بهعنوان مهد تشیّع موردتوجه بوده است و بهلحاظ آیینی از مراکز مهم ایران بهشمار میرفت. در این پژوهش به شناخت و بررسی کالبد معماری حسینیۀ مجتهد که جزو مهم ترین حسینیههای ایران بهلحاظ معماری، قدمت و وسعت ساخت است و قدیمیترین حسینیۀ شمالغرب کشور و همچنین اولین و منسجمترین حسینیۀ طراحی شدۀ اردبیل محسوب میشود؛ بهعنوان بنای آیینی ارزشمند دورۀ قاجار پرداخته میشود. در کنار نقش حسینیهها در تعزیه، خانهها نیز از ابتدا متأثر از مذهب و مراسمهای آیینی بودهاند. در پژوهش حاضر علاوهبر حسینیه، به بررسی الگوهای فضایی تعدادی از خانههای قاجار اردبیل که در شکلگیری کالبدی حسینیۀ مجتهد تأثیر گذار بودهاند، پرداخته میشود. هدف از بررسی مقایسهای کالبدی حسینیۀ مجتهد و خانههای اردبیل، دستیابی به پاسخ این پرسشهاست که، الگوی فضایی و معماری خانهها چه تأثیری برروی الگوی حسینیۀ مجتهد در دورۀ قاجار در شهر اردبیل داشته است؟ (و) چه شباهتهایی از بُعد فضا و کالبد معماری حسینیۀ مجتهد و خانههای تاریخی شهر اردبیل وجود دارد؟ پژوهش حاضر از نوع کیفی و به روش تحلیلی-توصیفی است. پس از مطالعات میدانی و بررسی مدارک و جمعآوری اطلاعات از حسینیۀ مجتهد و خانههای تاریخی، با معرفی و بررسی ویژگیهای هر یک از بناها و مقایسۀ تعدادی از شاخصهای مهم، نقش عوامل تأثیرگذار بر شکلگیری کالبدی حسینیه و خانهها مشخص گردید و در نتیجه معین شد که الگوی معماری حسینیۀ مجتهد تأثیرپذیرفته از الگوی فضایی خانههای تاریخی شهر اردبیل است و این حسینیه به تأسی از معماری متداول دورۀ قاجاریه بنا شده و چارچوبهای معماری دورۀ قاجار بر آن حاکم است. | ||
کلیدواژهها | ||
الگوهای فضایی؛ ساختار کالبدی؛ حسینیۀ مجتهد اردبیل؛ خانه های تاریخی؛ دورۀ قاجاریه | ||
مراجع | ||
- اعتمادالسلطنه، محمد حسنخان (صنیعالدوله)، 1363، المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران)، دارالطباعه خاصه دولتی، 1306 ه.ق. چاپ ایرج افشار، جلد 1، تهران: نشر اساطیر. - امیری، پیمان، 1384، در جستوجوی هویت شهری اردبیل، تهران: نشر وزارت مسکن و شهرسازی. - امینزاده، بهناز، 1378، «حسینیهها و تکایا، بیانی از هویت شهرهای ایرانی».فصلنامۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 6، صص: 66-55. - اورسل، ارنست، 1352، سفرنامه اورسل (1882م.). ترجمۀ علیاصغر سعیدی، بی . - آرشیو ادارۀ اوقاف و امور خیریه استان اردبیل، 1391، پرونده و فهرست موقوفات حسینیۀ مجتهد. - آرشیو ادارۀ میراثفرهنگی استان قزوین، بیتا. - آرشیو ادارۀ میراثفرهنگی استان کرمانشاه، بی تا. - آرشیو مؤسسۀ مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل، 1391، شمارۀ ثبت 431، موزه مفاخر اردبیل. - بزرگنیا، زهره، 1385، تکیهها و حسینیههای ایران. تهران: انتشارات صوفیان. - تهرانی، فرهاد؛ اللهیاری، مریم؛و مختاریطالقانی، اسکندر، 1392، طرح مرمت و احیای حسینیۀ مجتهد اردبیل و ساماندهی بافت اطراف آن. دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. - حائریمازندرانی، محمدرضا، 1388، خانه، فرهنگ، طبیعت: بررسی معماری خانههای تاریخی و معاصر. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. - رضویپور، مریم سادات؛ و ذاکری، محمدمهدی، 1392، «بررسی مقایسهای حسینیههای دورۀ قاجار در مازندران و اصفهان». فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 14، صص: 73-63. - گرین، ساموئل؛ و بنجامین، بلر، 1363، ایران و ایرانیان: خاطرات و سفرنامه ساموئل گرین و بنجامین. ترجمۀ رحیم رضازاده، تهران: انتشارات گلبانک. - سیچانی، مریم؛ و معماریان، غلامحسین، 1389، «گونهشناسی خانه دورۀ قاجار در اصفهان». نشریۀ هویت شهر، سال 5، شمارۀ 7، صص: 94-87. - شهیدی، عنایتالله، 1380، امیرکبیر و تکیه دولت. سال 6، تهران: انتشارات جهان کتاب. - صفری، بابا، 1370، اردبیل در گذرگاه تاریخ. دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، جلد 1 و 2، اردبیل. - صفری، بابا، 1371، اردبیل در گذرگاه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، جلد 3، اردبیل. - ظهوریقرهدرویشلو، راحله، 1394، «معماری همساز با اقلیم کوهستانی خیلی سرد، مطالعه موردی: خانههای تاریخی اردبیل». فصلنامۀ علمی-پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیای ایران، شمارۀ 47، سال 13، صص: 219-211. - عمادی، زهره، 1385، «معرفی مدارک تکیهها و حسینیههای موجود در مراکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی». سومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران، صص: 297-272. - عناصری، جابر، 1383، «تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاههای مذهبی در ایران». فصلنامۀ شیعهشناسی، سال 2، شمارۀ 7، صص: 146-121. - کالمار، ژان، 1374، «بانیان تعزیهخوانی». ترجمۀ جالا ستاری، در: دربارۀ تعزیه و تئاتر در ایران، بهکوشش: لاله تقیان، تهران: مرکز. - کرمزادهشیرانی، منصور؛ و متدین، حشمتالله، 1391، «مروری بر رابطۀ تعزیه و معماری در حسینیههای دورۀ قاجار، نمونه موردی: حسینیۀ مجتهد اردبیل». همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی، مشهد . - کرمزادهشیرانی، منصور؛ و متدین، حشمتالله، 1395، «بازخوانی و بازشناسی معماری آیینی دورۀ قاجار، نمونۀ موردی: حسینیۀ مجتهد اردبیل». فصلنامۀ اثر، شمارۀ 60، صص: 88-69. - گلجان، مهدی؛ و افشاررضائی، سپیده، 1393، «تکیۀ دولت و مراسم مذهبی آن». پژوهشهای علوم تاریخی، شمارۀ 1، صص: 121-105. - گلریز، سید محمدعلی، 1368، مینو در یا بابالجنه. قزوین: نشر طه. - لطفی، کریم؛ و عالیقدر، منصور، 1374، «گزارش کارشناسی و پروندۀ ثبتی حسینیۀ مجتهد دلجو». آرشیو ادارۀ میراثفرهنگی اردبیل (منتشر نشده). - اللهیاری، مریم؛ و تهرانی، فرهاد، 1392، «مقایسه تطبیقی معماری حسینیهها و تکایای مناطق سردسیری و مرکزی ایران». همایش ملی معماری و توسعه، ملایر. - محسناردبیلی، یوسف، 1375، «زندگانی حاج میرزا محسن مجتهد اردبیل، آثار و خاندان او». کنگره بزرگداشت مقدس اردبیلی،قم: انتشارات کنگره، صص: 193-6. - محمدمرادی، اصغر؛ معصومزاده دولتآبادی، سمیرا؛ و بهشتی، سید محمد، 1391، مرمت محیطی و باز زنده سازی خانه مجتهد اردبیل. دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. - مختاریطالقانی، اسکندر، 1378، «ارگ تهران». مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور. - مرادی، یوسف، 1382، میراثفرهنگی کرمانشاه. تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور، چاپ اول. - منصوریفرد، محسن، 1374، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران. سازمان میراثفرهنگی کشور، کرمان: مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ارگ بم، جلد سوم. - مهدیآبادی، ملیحه، 1390، «تغییرات ایجاد شده در اطراف تکیۀ معاونالملک کرمانشاه براساس دومین سند مالکیت آن». فصلنامۀ اسناد بهارستان، شمارۀ 1، صص: 358-343. - نادری، اتابک، 1374، سیر نمایش در اردبیل. اردبیل: واحد انتشاراتی تماشای زندگی. - ناریقمی، مسعود، 1395، «الگوهای کالبدی حسینیه ها: ریشهها و تحولات». فصلنامۀ مطالعات معماری ایران، شمارۀ 9، صص: 45-25. - نظری، شاپور، 1391، هویت اردبیل قدیم. جلد دوم، اردبیل: هفت گنج. - هاشمیزرجآباد، حسن؛ صادقی، سارا؛ و زارعی، علی، 1395، «بررسی نقش اقلیم بر نوع معماری و تزئینات حسینیۀ نواب بیرجند». نشریۀ پژوهشهای باستانشناسی ایرانی، شمارۀ 11، دورۀ 6، صص: 162-151. - همایونی، صادق، 1380، تعزیه در ایران. انتشارات نوید شیراز، شیراز.
- Avcioglu, N., 2007, Identy-as-form: The mosque in the west. Cultural Analysis 6, California.
- Porter, R. K., 1821, Travels in Georgia, Persia, Armenia, ancient Babylonia, during the years 1817, 1818, 1819, and 1820. London, Longman,Husrt, Rees, Orme and Brown. Accessed at Internet Archive.
- Shoberl, F., 1828, Persia: containing a description of the country, with an account of its government, laws, and religion, and of the character, manners and customs, arts, amusements, &c. of its inhabitants. Philadelphia: J. Grigg. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 507 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 731 |