شاخصه های جفت سازی ابنیه در محور خیابان هرات (بررسی تطبیقی نمونه های جفت سازی در خیابان هرات و مجموعه های معماری ماوراءالنهر در دورۀ تیموری) | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 11، شماره 28، اردیبهشت 1400، صفحه 197-217 اصل مقاله (904.75 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.20124.2014 | ||
| نویسندگان | ||
| شاهین گرکانی دشته1؛ محمد مرتضایی* 2؛ محمداسماعیل اسمعیلی جلودار3 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه باستان شناسی دوران اسلامی، پژوهشکدۀ باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تهران، ایران . | ||
| 3استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| جفت‌سازی دو بنا در مقابل یکدیگر و اهمیت به تزئینات سردرهای ورودی، یکی از ویژگی‌های معماری عصر تیموری است. این اهمیت به پیش‌خان‌های مزیّن و جفت‌سازی آن‌ها در مجموعه‌های معماری در منطقۀ ماوراءالنهر در دو شهر سمرقند و سبز بسیار تکرار شده است. در مقابل اما، در شهر هرات که سومین پایتخت تیموریان محسوب می‌شده، به‌دلیل تخریب‌های متعدد، کمترین شواهد فیزیکی از آثار معماری این‌چنینی برجای مانده است و باید اشاره کرد که محور خیابان در هرات، که کانون ساخت‌و‌ساز در این شهر محسوب می‌شده از این قاعده مستثنی نیست؛ با این‌که در اسناد تاریخی به نمونه‌های جفت‌سازی در این محور اشاره شده، اما به‌سختی می‌توان طرح ملموسی از ویژگی‌های آن در محور خیابان هرات ارائه داد. در این مقاله، ضمن بررسی ویژگی‌های جفت‌سازی در نمونه‌های مهم معماری تیموری در منطقۀ ماوراءالنهر، شاخصه‌های آن‌ها را در دو دستۀ «مجموعه‌های شهری» و «مجموعهمحورهای مزاری» دسته‌بندی نموده و سپس با تحلیل منابع و اسناد تاریخی، ویژگی‌های جفت‌سازی‌ها در ابنیۀ خیابان هرات مشخص و با نمونه‌های مشابه در ماوراءالنهر مقایسه شده است. اطلاعات این مقاله با روش‌های کتابخانه‌ای، مشاهده بصری و مقایسۀ یافته‌های حاصله، گردآوری شده و پژوهش با روش تطبیقی-تحلیلی صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که خیابان هرات در دستۀ مجموعهمحورهای مزاری در معماری تیموری جای می‌گیرد، اما در مقایسه با شاخصه‌های مجموعهمحورهای مزاری پیش از خود در این دوره حائز ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. در این محور، برخلاف محور‌های پیشین، کاربری‌های متنوعی علاوه‌بر مقابر قرار داد که سبب می‌شود تا این محور را به‌عنوان یک طرح جامع شهری که به مرور زمان شکل‌گرفته محسوب داریم. این مجموعه، تنها محور مزاری است که در آن چندین زیرمجموعۀ شهری جای گرفته‌اند. در این مجموعه‌های شهری در خیابان هرات، جفت‌سازی‌ها برخلاف مجموعه‌های شهری سمرقند به‌صورت محوری و نه میدانی طراحی شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جفت‌سازی؛ تیموریان؛ ماوراءالنهر؛ هرات؛ خیابان هرات | ||
| مراجع | ||
|
- انصاری‌هروی، خواجه‌عبدالله، 1386، طبقات الصوفیه. تصحیح: محمد سرور مولایی، تهران: نشر توس. - پوگاچنکووا، گالینا، 1387، شاهکارهای معماری آسیای میانه. ترجمۀ داود طبایی، تهران: فرهنگستان هنر. - حافظ‌ابرو، شهاب‌الدین خوافی، 1958، پنج رساله تاریخی درباره حوادث دوران امیر تیمور گورکان از مؤلفات. تصحیح: فلکس تاور، پراگ: فرهنگستان علوم چکسلواکی. - حافظ ابرو، شهاب‌الدین خوافی، 1349، جغرافیای حافظ ابرو قسمت ربع خراسان هرات. تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات بیناد فرهنگ ایران. -حافظ ابرو، شهاب‌الدین خوافی، 1395، زبدةالتواریخ. تصحیح: سید کمال حاج‌سیدجوادی، جلد چهارم، تهران: نشر اساطیر. - خواندمیر، غیاث‌الدین، 1372، مآثرالملوک: به ضمیمه خاتمه خلاصه‌الاخبار و قانون همایونی. تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: مؤسسۀ فرهنگی رسا. - خواندمیر، غیاث‌الدین، 1388، مکارم الاخلاق. تصحیح: محمد عشیق، تهران: میراث مکتوب. - خوافی، فصیحی، 1386، مجمل فصیحی. تصحیح: محسن ناجی‌نصرآبادی، جلد سوم، تهران: انتشارات اساطیر. - زمچی‌اسفزاری، معین‌الدین، 1338، روضات الجنات فی اوصاف مدینه الهرات. تصحیح: کاظم امام، جلد اول، تهران: دانشگاه تهران. - سلجوقی، فکری، 1343، خیابان. کابل: انجمن جامی. - سلجوقی، فکری، 1386، رسالۀ مزارات هرات. هرات: انتشارات احراری. - سمرقندی، ابوطاهر، 1367، قندیه و سمریه. تصحیح: ایرج افشار، تهران: مؤسسۀ فرهنگی جهانگیری. -سمرقندی، کمال‌الدین‌عبدالرزاق، 1372، مجمع‌البحرین و مطلع‌السعدین. تصحیح: عبدالحسین نوایی، جلددوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. - سمرقندی، ملیحای، 1390، مذکرالاصحاب. تصحیح: محمد تقوی، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد رسمی مجلس شورای اسلامی. - صابرهروی، محمدمحسن، 1386، باغ‌نامه هرات. مشهد: ملک اعظم. - طبیبی، عبدالحکیم، 1368، تاریخ مختصر هرات. تهران: نشر هیرمند. - علیشیر‌نوایی، میرنظام الدین، 1323، مجالس النفائس. تصحیح: علی‌اصغر حکمت، تهران: نشر بانک ملی ایران. - گلبمک، لیزا؛ و ویلبر، دونالد، 1374، معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ کرامت‌الله افسر و یوسف کیانی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی. - میرخواند، محمدبن خاوندشاه، 1385، تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیا و الملوک و الخلفا. تصحیح جمشید کیان‌فر، جلد هفتم، تهران: نشر اساطیر. - واعظ، اصیل‌الدین عبدالله، 1386، مقصد الاقبال سلطانیه و مرصد الامال الخاقانیه. تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران: پژوهشکدۀ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - واصفی‌هروی، زین‌الدین محمود، 1349، بدایع‌الوقایع. تصحیح: الکساندر بلدروف، جلد دوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - هادی‌زاده، رسول، 1381، سمرقندنامه. دوشنبه: رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا.ا در تاجیکستان. - هروی، سیف ابن محمد بن یعقوب، 1385، تاریخنامه هرات. تصحیح: غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران: انتشارات اساطیر. - هیلن‌براند، رابرت، 1387، «جنبه‌های معماری تیموری در آسیای میانه». ترجمۀ داود طبایی، گلستان هنر، شمارۀ 14، صص: 65-82. - یزدی، شرف‌الدین علی، 1387، ظفرنامه. تصحیح: سعید میرمحمد صادق و عبدالحسین نوایی، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس.
- Allen, T., 1983, Timurid Herat. Tubinger: Tubinger Atlas.
- Al-Radi, S., 1995, Restoration of Bukhara Old City Bukhara. Uzbekistan: The Aga Khan trust for culture
- Baskan, S., 2007, “Archaeological And architectural detection about the samarkand shah-izinda.Internatioanl”. Conference Islamic Civilization in Central Asia, Astana, Pp: 33-65.
- Bianca, S., 1996, Historic Cities Support Programme. The Aga Khan trust for culture.
- Golombek, L., 1969, The Timurid shrine at Gazurgah. Toronto: University of Toronto press.
- Golombek, L., 1983, “The resilience of the Friday mosque”. Muqarnas, No. 1, Pp: 95-102.
- Hillenbrand, R., 2004, “The Timurid Achievment in Architecture”. In: A survey of Persian Art from prehistoric times to the present, (Abbas Daneshvari): Mazda, Pp: 83-124
- Masson, M. E. & Pugachenkova, G. A., 1980, “Shakhri syabz pri Timure I Ulug Beke2”. Iran, No. 18, Pp: 121-143.
- Paskalevna, E., 2012, “The Bibi khanum mosque in Samarqand:its mongol and Timurid Architecture”. Silk Road, No. 10, Pp: 81-98
- Somarkandie Dokymentrit, 1974, Mockba: Nayka.
- Subtelny, M., 1991, “A timurid educational and charitable foundation: the ikhlasiyya complex of ali shir navai in 15th-century herat and its endowment”. Journal of the Aerican Society, No. 3, 1, Pp: 38-61.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 442 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 420 |
||