آنالیزهای پتروگرافی مقاطع نازک سفاله ای گونۀ منقوش بدون لعاب دوران اسلامی جزیرۀ قشم | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 11، شماره 28، اردیبهشت 1400، صفحه 153-172 اصل مقاله (1.6 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20703.2061 | ||
| نویسندگان | ||
| زهرا بخت آور1؛ میترا شاطری* 2؛ علیرضا خسروزاده3 | ||
| 1دانش آموختۀ کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. | ||
| 3استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. | ||
| چکیده | ||
| موقعیت جغرافیایی جزیرۀ قشم در سواحل شمالی خلیج‌فارس و دهانۀ تنگۀ هرمز و قرارگرفتن آن در مسیر راه‌های ارتباطی از دیرباز سبب رونق ارتباطات گستردۀ تجاری با دیگرمناطق، به‌ویژه با جنوب خلیج‌فارس شده‌است. طی دو فصل بررسی‌های باستان‌شناختی جزیرۀ قشم که در سال‌های 1385 و اسفند 1390 و فروردین 1391 انجام‌گرفته است؛ درمجموع 161 محوطۀ باستانی شناسایی شد و تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از سفالینه‌های گونۀ منقوش بدون‌لعاب به‌دست آمد که ازنظر جایگاه و سیرتحول حائز اهمیت هستند. این گونه‌سفال دارای پراکندگی گسترده‌ای در سواحل شمالی و جنوبی خلیج‌فارس بوده و به‌نظر می‌رسد تولید آن در طول دوران اسلامی در سرتاسر سواحل شمالی و جنوبی خلیج‌فارس رواج‌داشته و به یکی از کالاهای اصلی برای تجارت تبدیل‌شده‌است، اما مطالعات باستان‌شناختی بیشتر برحوضۀ جنوبی خلیج‌فارس متمرکز بوده است و اطلاعات باستان‌شناسان از حوضۀ شمالی موردی، پراکنده و ناکافی است؛ لذا درراستای شناخت و معرفی این گونۀ کمتر شناخته شده در ایران و با هدف کانی‌شناسی آن، 14 نمونه جهت بررسی‌های میکروسکوپی انتخاب و نمونه‌ها با روش آنالیز مقاطع‌نازک پتروگرافی و با استفاده از میکروسکوپ پلاریزان نوری بررسی شد. مطالعات میکروسکوپی انجام‌شده تلاشی‌بود برای پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی هم‌چون: سفال‌های منقوش بدون لعاب جزیرۀ قشم از نظر کانی‌شناسی دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟ چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی از نظر کانی‌ها در میان نمونه‌های آزمایش‌شده وجود دارد؟ و کیفیت و میزان پخت سفال‌ها چگونه است؟ در بررسی و مطالعۀ مقاطع‌نازک مشخص‌شد باتوجه به این‌که جزیرۀ قشم ازلحاظ جایگاه زمین‌شناسی در پهنۀ ساختاری زاگرس چین‌خورده جای‌گرفته است؛ در آن واحدهای رسوبی کربناته و ماسه‌سنگی رخنمون دارد. اجزای پرکنندۀ قطعات با منشأ آذرین و رسوبی با اجزای مشابه می‌باشد. متداول‌ترین کانی در ساختار نمونه‌ها کوارتز است و تمامی نمونه‌ها به جز یک نمونه grog دارند، اما وجود برخی کانی‌ها و سنگ‌های متفاوت در نمونه‌ها قابل‌توجه می‌باشد. علاوه‌برآن تمامی نمونه‌ها دارای ساختاری مشابه و دارای بافت پورفیری می‌باشند. در رنگ تمامی نمونه‌ها از اکسید آهن استفاده شده است و پخت غالب سفال‌ها در حدود 800 درجۀ سانتی‌گراد و به‌حد کافی بوده‌است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سفال گونه‌ی منقوش بدون لعاب؛ دوره‌ی اسلامی؛ پتروگرافی؛ خلیج‌فارس؛ جزیره‌‌ی قشم | ||
| مراجع | ||
|
- اکبری، سیاوش؛ درخشانی، رضا؛ و رهنما، جعفر، 1389، «نگرشی بر ارتباط تکتونیک و حوضۀ رسوبی هرمز». دانشگاه آزاد اسلامی زرند: همایش منطقه‌ای زمین‌شناسی فلات ایران زمین، صص: 311-312. - بلوکباشی، علی، 1385، جزیرۀ قشم: صدف ناشکافته خلیج‌فارس. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. - خسروزاده، علیرضا؛ و مرتضایی، محمد، 1394، «بررسی آثار و محوطه‌های اسلامی جزیرۀ قشم». فصلنامۀ علمی فنی هنری اثر، شمارۀ 69، صص: 63-78. - بخت‌آور، زهرا، 1397، «معرفی، مطالعه و طبقه‌بندی سفالینه‌های گونۀ منقوش دورۀ اسلامی جزیرۀ قشم». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، به‌راهنمایی: میترا شاطری، دانشگاه شهرکرد: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. - زعیمی، غلامرضا، 1395، تنگۀ هرمز. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. - درویش‌زاده، علی، 1394، زمین‌شناسی ایران. تهران: امیرکبیر. - سنائی‌فرد، یونس، 1389، جغرافیای نظامی ایران. تهران: چاپخانۀ دانشگاه افسری امام‌علی؟ع؟. - میثمی، علی، 1390، «نگاهی موقت به موقعیت زمین‌شناسی و کانسارهای معدنی جزیرۀ هرمز در خلیج‌فارس». دومین همایش علوم زمین، صص: 1-6. - رازانی، مهدی؛ مارتینز گونیخرو، فلی؛ منصوری‌اصفهانی، مهین؛ و افشاری‌نژاد، حکیمه، 1395، «آماده‌سازی مقاطع نازک از مواد متخلخل برای مطالعات با میکروسکوپ پلاریزان در باستان‌سنجی». پژوهۀ باستان‌سنجی، سال 2، شمارۀ 2، صص: 45-60.
- Bosák, P.; JAROŠ, J.; Spudil, J.; Sulovský, P. & Václavek, V., 1998, “Salt Plugs in the Eastern Zagros, Iran: Results of Regional Geological Reconnaissance”. GeoLines (Praha), No. 7, Pp: 3-174.
- De Cardi, B. & Doe, D. B., 1971, “Archaeological survey in the Northern Trucial States”. East and West, No. 21, Pp: 225-288.
- Deer W. A.; Howie A. & Zussman J., 1997, An interdiction to rock- forming minerals. 17th, Longman Ltd.
- Emami, S. M. & Trettin, R., 2010, “Phase generating processes in ancient ceramic matrices through microstructure investigation with high resolution microscopy methods”. Advanced Microscopy Research, No. 5 (3), Pp: 181–189.
- Hansman, J., 1985, Julfar, An Arabian Port. Its Settlement and Far Eastern Ceramic Trade from the 14th to the 18th Centuries. Royal Asiatic Society Prize Publication Fund, Vol. 22. London
- Kennet, D., 2004, Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-khaimah: Classification, Chronology and analysis of trade in the western indian Ocean. Oxfford; society for Arabian studies monographs N. 1, BAR International series.
- Kent P. E, 1970, “The salt of the Persian Gulf region”. Trans, Leics, Lit, Philos, Soc., Pp: 56-88
- Peterson, S. E. & Betancourt, P. P., 2009, Thin- section petrography of ceramic materials. INSTAP, Academia Press.
- Potts, D. T., 2004, “Qeshm Island”. www.iranica.com
- Rathossi, C.; Pontikes, Y. & TsolisKatagas, P., 2010, “Mineralogical difference between ancient sherds and experimental ceramics: indices for firing conditions and post burial alteration”. Proceedings of the 12th International Congress Patr as, Bulletin of the Geological Society of Greece, Greece, Pp: 856 -865.
- Reedy C. L., 2008, Thin-Section Petrography of Stone and Ceramic Cultura Material. London, Archetype Publications.
- Rice, P. M., 1987, Pottery Analysis. A Sourcebook, Chicago and London, The University of Chicago Press.
- Riederer, J., 2004, “Thin section microscopy applied at the study of archeological ceramics”. Hyperfine Interactions, Pp: 143-158.
- Whitbread, I. K., 1986, “The characterization of argillaceous inclusions in ceramic thin sections”. Archaeometry, No. 28(1), Pp : 79–88.
- www.google.com/earth, 22/ 10/ 2018
- www.Hrmzgan.frw.org.ir, 10/ 10/ 2018 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 378 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 501 |
||