بررسی و تحلیل بنای میرآباد امامقلی؛ آتشکدهای نویافته از دورۀ ساسانی در ریگان-استان کرمان | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 11، شماره 28، اردیبهشت 1400، صفحه 93-109 اصل مقاله (1.18 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.22952.2236 | ||
| نویسندگان | ||
| یعقوب محمدی فر* 1؛ لیلا فاضل2؛ اسماعیل همتی ازندریانی3 | ||
| 1استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران | ||
| 2دانشجوی دکتری، گرایش تاریخی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. | ||
| 3استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| حوزۀ تمدنی شرق که نواحی جنوب‌شرقی ایران را نیز شامل می‌شود، مناطقی با ابهامات تاریخی فراوان است. این کمی اطلاعات ایجاب می‌نماید تا با مطالعات میدانی بیشتر و معرفی آثار این خطه به شناخت بیشتری از این مناطق دست‌یابیم. ناحیۀ منظر فرهنگی بم در انتهای شرقی سرزمین کرمان و در حاشیۀ لوت جنوبی قرار دارد و شامل مناطق بم، نرماشیر، فهرج و ریگان است که در مرز کرمان با نواحی سیستان‌وبلوچستان و خراسان‌جنوبی گسترده شده‌اند. در راستای بررسی، شناسایی و مستند‌نگاری آثار تاریخی و قلاع ناحیۀ منظر فرهنگی بم در سال 1392، محوطه‌ای باستانی در مجاورت شمال روستای میرآباد امامقلی از توابع بخش مرکزی شهرستان ریگان شناسایی شد. مطالعات بیشتر حاکی از وجود بنایی با نقشۀ قابل توجه در محوطه بود. کاربری و تاریخ‌گذاری بنای میرآباد امامقلی مهم‌ترین پرسش‌های این پژوهش هستند و نگارندگان سعی‌بر آن دارند تا با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش پژوهش میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای به پرسش‌های مذکور پاسخ دهند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که بنای میرآباد امامقلی با دارا بودن فضای چهارگوش گنبد‌دار مرکزی، آتشدانی در میان این فضا، چهار درگاهی در چهارسو و راهروی پیرامونی، آتشکدهای از دورۀ ساسانی، در انتهای شرقی سرزمین کرمان در جنوب-شرق ایران است. نقشۀ بنا قابل‌مقایسه با بناهایی هم‌چون: آتشکدۀ کنار سیاه، آتشکدۀ نگار و آتشکدۀ شیان است. شکل آتشدان مطبق و مشابه نقش آتشدان‌های پشت سکه‌های ساسانی و قابل‌مقایسه با مواردی هم‌چون آتشدان ساسانی بندیان درگز و آتشدان سنگی گره‌سر است. این بنا از خشت‌های مربع با ابعاد 10×40 ساخته شده که با لایه‌ای ضخیم از کاهگل اندود شده‌اند. مصالح ساخت آتشدان نیز خشت بوده که سپس سطح آن‌را با لایه‌ای از گچ پوشانده‌اند. سفالینه‌های پراکنده در سطح محوطه همگی بدون لعاب و اغلب شامل قطعات ضخیم و شاموت کانی با اندازۀ درشت و تزئینات نقوش کندۀ مواج، ناخنی و نقوش برجستۀ کمربندی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| معماری ساسانی؛ آتشکده؛ آتشدان؛ منظر فرهنگی بم؛ کرمان | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌حوقل، 1366، ایران در صورةالارض (سفر نامه ابن حوقل). به‌کوشش: جعفرشعار، تهران: امیرکبیر. - اسعدپوربهزادی، زهرا، 1372، کیمیای ناسوت. تهران: مؤلف. - اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1373، مسالک و الممالک، ترجمۀ محمد بن عبدالله تستری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. - امیری، مصیب؛ موسوی‌کوهپر، مهدی؛ و خادمی‌ندوشن، فرهنگ، 1391، «طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های ساسانی-اسلامی بیشاپور؛ مطالعۀ موردی: سفال‌های فصل نهم کاوش». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 4، شمارۀ 1، صص: 1-32. - آزاد، میترا، 1384، «بررسی تحول بناهای مذهبی دورۀ ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیۀ اسلامی». رسالۀ دکتری پژوهش هنر، به‌راهنمایی: محمدرضا پورجعفر، تهران: دانشکدۀ هنر دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - بزنوال، رولان، 1379، فن آوری طاق در خاور کهن. ترجمۀ محسن حبیبی، تهران: انتشارات میراث‌فرهنگی. - بویس، مری، 1384، دیانت زرتشتی در دوران متأخر. ترجمۀ فریدون وهمن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - توحیدی، فائق، 1386، فن و هنر سفالگری. تهران: سمت. - توفیقیان، حسین، 1396، «پژوهشی در پایه‌آتشدان‌های ساسانی نویافته در سواحل خلیج‌فارس». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 12، دورۀ 7، صص: 195-210. - جاوری، محسن، 1394، «آتشکدۀ محوطۀ ویگل و هراسکان». پژوهشنامۀ کاشان، شمارۀ ششم (پیاپی 14)، صص: 78-97. - روتر، اسکار، 1387، «تاریخچه معماری دورۀ ساسانی». در: بررسی هنر ایران، به‌کوشش: آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن، تهران: علمی فرهنگی، صص: 639-710. - سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1386، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان کرمان-شهرستان بم. ج4، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. - سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران با حمایت صندوق امانی ژاپن نزد یونسکو برای میراث‌فرهنگی، 1386، اثر میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن- طرح جامع مدیریتی (2008-2017). تهران. - شیپمن، کلاوس، 1390، مبانی تاریخ ساسانیان. تهران: فرزان. - طبسی،محسن، 1384، «ارائه ترکیب بهینه برای استحکام‌بخشی خشت‌های مصرفی در مرمت بناهای تاریخی کوه‌خواجۀ سیستان». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 23، صص: 53-58. - عسکری‌چاوردی، علیرضا، 1389، «مدارکی از جنوب فارس در زمینۀ تکریم آتش در ایران باستان». باستان‌شناسی و تاریخ، سال 25، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 49، صص: 27-39. - فاضل، لیلا، 1386، «بررسی باستان‌شناختی محور بیشاپور- فیروآباد در دورۀ ساسانی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، به‌راهنمایی: کمال‌الدین نیکنامی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - فاضل، لیلا، 1394، مطالعات باستان‌شناسی منظر فرهنگی بم، بررسی مقدماتی قلاع موجود در منظر و محور فرهنگی بم (1391-1394). زیر نظر: شهریار عدل، مرکز اسناد پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن. - فاضل، لیلا؛ مهری‌نژاد، فرخ؛ قمری،مسعود؛ ابراهیمی،افشین؛ و شیخ،محمد، 1396، «خط سیرهای باستانی و سیمای تاریخی بخش نگین کویر فهرج (منظر فرهنگی بم)». مطالعات ایران‌شناسی، سال 3، شمارۀ 5، بنیاد ایران‌شناسی، صص: 27-71. - فیروزمیرزا فرمانفرما، 1379، سفرنامه کرمان و بلوچستان. به‌کوشش: منصوره اتحادیه و سعاد پیرا، تهران: نشر تاریخ ایران. - کیانی، محمدحسین، 1379، پیشینۀ سفال و سفالگری در ایران. تهران: نسیم دانش. - کریستن‌سن، آرتور، 1378، ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر. - لطیف، ابوالقاسمی، 1394، «هنجار شکل یابی معماری اسلامی ایران». در: مجموعه مقالات معماری ایران دورۀ اسلامی، به‌کوشش: محمدیوسف کیانی، تهران، سمت. - محمدی‌فر، یعقوب؛ و طهماسبی، الناز، 1393، «طبقه‌بندی سفال ساسانی درۀ سیمره، مطالعۀ موردی: قلعه سمیرم شاه». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 7، دورۀ 4، صص: 133-152. - محمدی‌فر، یعقوب؛ و مترجم، عباس، 1390، «جولیان: آتشکدۀ نویافتۀ ساسانی در آبدانان». باغ‌نظر، شمارۀ 19، سال 8، صص: 77-88. - مرادی،یوسف، 1388، «چهارتاقی میل میله‌گه؛ آتشکدهای از دورۀ ساسانی». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 1، شمارۀ 1، صص: 155-183. - مستوفی، احمد، 1348، گزارش‌های جغرافیایی لوت زنگی احمد. تهران: مؤسسۀ مطالعات جغرافیایی دانشگاه تهران. - مستوفی، احمد، 1351، مطالعات جغرافیایی دشت لوت. تهران: مؤسسۀ مطالعات جغرافیایی دانشگاه تهران. - مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1361، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، ج 2، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. - موسوی، محمود؛ صالحی، نصرالله؛ نصرالله‌زاده، سیروس؛ غنیمتی، سرور؛ و تبریزی‌نیا تبریزی، مجتبی، 1382، «کوه‌خواجه مهم‌ترین پرستشگاه زرتشتیان سیستان». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ 66 و 67، صص: 6-20. - نامعلوم، 1362، حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به‌کوشش: منوچهر ستوده، زبان و فرهنگ ایران. - وزیری، احمدعلی‌خان، 1375، تاریخ کرمان. تهران: انتشارات علمی. - هاشمی‌زرج‌آباد، حسن؛ خادمی‌ندوشن، فرهنگ؛ موسوی‌کوهپر، سید مهدی؛ و نیستانی، جواد، 1389، «چارطاقی خانۀ دیو، آتشکدهای نویافته از دورۀ ساسانی». باغ‌نظر، شمارۀ 15، سال 7، صص: 79-92. - هوف، دیتریش، 1366، «فیروزآباد». ترجمۀ کرامت‌الله افسر، مجموعه مقالات شهرهای ایران، به‌کوشش: محمدیوسف کیانی، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص: 75-118. - یوسف‌وند، یونس؛ و میری، فرشاد، 1398، «کلک تمرخو؛ چارطاقی نویافته از دورۀ ساسانی در غرب لرستان (طرحان)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 21، دورۀ 9، صص: 131-150. - Azarnoush, M., 1994, The Sasanian Manor House at Hajiabad, Iran. Firenze, Le Lettere Coll.Monografie di Mesopotamia.
- Fazel, L. & Mohammadifar, Y., 2019, “Mirabad-e Emam Qoli Monument: A Newly-Discovered Sassanid-Era Fire Temple in Southeastern Iran”. Antiquity, Vol. 93(467), Pp: 1-5
- Gropp, G., 1969, “Die function des feuertempls der Zoroaster”. Aminf, No. 2, Pp: 166-173
- Huff, D., 1974, “Sasanian Char-Taghs in Fars. In: Proccedings of the IIIRD Annual Symposium on Archaeological Research in Iran”. Muzeh-e Iran-e Bastan, Tehran-Iran 2nd 7th November, Pp: 227-248
- Karlovsky, L., 1970, Excavation at Tepe Yahya-Iran(1967-1969).Progress Report I, Cambridge Massachusetts.
- Khosravi, Sh.; Alibaigi, S. & Rahbar, M., 2018, “The Function of Gypsum bases in Sasanian Fire Temple: a Different Proposal”. Iranica Antiqua, No. 53, Pp: 171-202.
- Kiani, M. Y., 1982, “Excavation on the Defensive Wall of the Gurgan Plain: A Preliminary Report”. Iran, Vol. 20, Pp: 73-79.
- Lecomte, O., 1987. La Ceramique Sasanian in Fouilles de Tureng Tepe sous la direction de jean Deshayes 1. Les periods Sassanides et Islamiques, par R. Boucharlat et O. Lecomte , Paris, Edition Recerche Sur Les Civilisation.
- Northedge, A. & Falkner, R., 1987, “The 1986 Survey Season at Samarra”. Iraq, Vol. 39, Pp: 143-173
- Rahbar, M., 1999, “A Dargaz (Khorassan): découvertes de p anneaux de stucs Sassanides”. Dossiers d’Archéologie, No. 243, Pp: 62-65.
- Vanden Berghe, L., 1961, “Recntes Decouvertes de mounuments Sassanides dans Le Fars”. Iranica Antiqua, No. 1, Pp: 163-200.
- Whitcomb, D., 1984, Qasri-Abunasr,Old Shiraz, Arabica Orientale, Mesopotamia et Iran Meridional de Larg du far andedebat dela period Islamique. Ed, Recherche sules civilization, Paris. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 609 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 739 |
||