مطالعۀ ترکیب آلیاژ و روش ساخت سنجاق سرهای مفرغی متعلق به عصرآهن محوطۀ دایاآردیزی مورانی لرستان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 11، شماره 28، اردیبهشت 1400، صفحه 73-92 اصل مقاله (1.46 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.15185.1698 | ||
نویسندگان | ||
سمانه پالیزوان1؛ امید عودباشی* 2؛ محمد مرتضوی3؛ عطا حسن پور4 | ||
1کارشناسی ارشد، گروه مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، دانشکدۀ مرمت و حفاظت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
2دانشیار گروه مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، دانشکدۀ مرمت و حفاظت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران . | ||
3عضو هیأت علمی دانشکدۀ مرمت و حفاظت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
4کارشناسی ارشد باستان شناسی، مدیر امور فرهنگی و روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی لرستان، لرستان، ایران. | ||
چکیده | ||
لرستان ناحیهای مهم در زمینۀ فلزگری عصرآهن در ایران است، اما به نسبت آثار مفرغی فراوان بهدست آمده یا منسوب به آن، اطلاعات کمی از فناوری فلزگری کهن در این ناحیه وجود دارد. «دایاآردیزی مورانی» نام یکی از محوطههای پیشازتاریخ این ناحیه است که با توجه به آثار و مواد فرهنگی متنوع و فراوان بهدست آمده از آن طی تنها فصل کاوش انجام شده، شواهد استقرار از دورۀ مسوسنگ تا عصرآهن در آن مشاهده شده است. ازجمله یافتههای این محوطه، شماری از اشیاء مفرغی است که تاکنون مطالعۀ فنی و متالورژیکی برروی آنها انجام نگرفته است؛ از اینرو، با هدف شناخت بخشی از دانش فلزگری کهن این منطقه، هفت سنجاقسر مفرغی متعلق به عصرآهن، بهمنظور پیبردن به ترکیب شیمیایی و روش ساخت آنها با استفاده از روشهای آزمایشگاهی شامل: متالوگرافی و SEM-EDS موردمطالعه و آنالیز قرار گرفت. نتایج مطالعات SEM-EDS نشانداد که بهجز یک نمونه ساخته شده از آلیاژ مس آرسنیکی، تمامی سنجاقسرها از مفرغ قلعی با میزان متغیر قلع ساخته شدهاند که بیانگر روش متداول تولید آلیاژ مفرغ بدون کنترل برروی میزان قلع (استحصال همزمان فلز مس و قلع با هم یا استحصال فلز از یک سنگ معدن حاوی ترکیب مس و قلع طبیعی)، همانند دیگر محوطههای عصرآهن ایران است. مشاهدۀ آخالهای سولفیدی نیز در ریزساختار نمونهها بیانگر استفاده از سنگ معدنهای سولفیدی مس (احتمالاً مخلوط با سنگ معدنهای اکسیدی) در فرآیند استحصال جهت تولید اشیاء این منطقه است؛ همچنین در مطالعات ریزساختاری این سنجاقسرها، ریزساختار شامل دانههای کارشده و بازتبلوریافته دارای خطوط دوقلویی مشخص گردید که نشاندهندۀ استفاده از چکشکاری و تابکاری برای ساخت این آثار است. افزونبر این، خطوط لغزش نیز در ریزساختار برخی از نمونهها مشاهده گردید که بیانگر استفاده از چکشکاری سرد در مرحلۀ پایانی ساخت این آثار است. | ||
کلیدواژهها | ||
عصرآهن لرستان؛ دایاآردیزی مورانی؛ مفرغ قلعی؛ متالوگرافی؛ SEM-EDS | ||
مراجع | ||
- اسکات، دیوید ا.، 1395، متالوگرافی و ریزساختار در فلزات باستانی و تاریخی. ترجمۀ امید عودباشی و عاطفه شکفته. اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی (واحد اصفهان). - پالیزوان، سمانه، 1396، «مطالعه روش ساخت در تعدادی از اشیاء مفرغی محوطۀ عصرآهن دیاآردیزی مورانی لرستان». پایاننامۀ کارشناسیارشد باستانسنجی، دانشگاه هنر اصفهان. - حسنپور، عطا؛ جوادینیا، زهرا؛ صادقیراد، مسعود؛ و حیدری، زبیر، 1394، «کاوش اضطراری محوطۀ دیاآردیزی مورانی (پلدختر- لرستان)». مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - حسینیپناهصومعهسرایی، سولماز؛ عودباشی، امید؛ و مرتضوی، محمد، 1397، «مطالعۀ فرایند فلزگری در مفرغهای باستانی دورة آهن گورستان تول تالش گیلان». مجموعه مقالات همایش بینالمللی باستانشناسان جوان، بهکوشش: محمدحسین عزیزی خرانقی، مرتضی خانیپور، رضا ناصری، تهران: 1394، بنیاد ایرانشناسی، صص: 531-553. - طلایی، حسن، 1388، عصر مفرغ ایران، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). - طلایی، حسن، 1389، عصرآهن ایران. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). - عودباشی، امید؛ امامی، سید محمدامین؛ و احمدی، دوامی، 1393، «فلزگری کهن و استحصال مس در محوطۀ باستانی هفت تپّۀ خوزستان، هزارۀ دوم قبل از میلاد». مهندسی متالورژی و مواد، شمارۀ 25، دورۀ 2، صص: 99-112. - عودباشی، امید؛ و حسنپور، عطا، 1395، «مطالعات آزمایشگاهی برروی آلیاژ و ریزساختار اشیاء مفرغی محوطۀ عصر آهن باباجیلان لرستان». مطالعات باستانشناسی، شمارۀ 8، دورۀ 1، صص: 149-133. - قدوسیان، طلحه؛ صمدی، احد؛ و طلایی، حسن، 1396، «واکاوی جنبههایی از متالورژی باستانی دشت قزوین بر مبنای دادههای فلزی مکشوفه از قبور عصر آهن II قبرستان سگزآباد». مطالعات باستانشناسی، سال 9، شمارۀ 1، صص: 167-187. - مرتضوی، محمد؛ و گلعذار، محمدعلی، 1389، «ارزیابی متالورژیکی مهرههای گردنبند باستانی بهدست آمده از بیستون، کرمانشاه». مهندسی متالورژی، سال 13، شمارۀ 39، صص: 44-39. - مصلحی، مرضیه؛ عبدالهخان گرجی، مهناز؛ نظافتی، نیما؛ نوکنده، جبرئیل؛ و عباسی، قربانعلی، 1392، «مطالعات باستانسنجی و مرمتی بر روی منتخبی از اشیاء مسپایه دورۀ مفرغ پایانی از تپه بازگیر، دشت گرگان». مطالعات باستانشناسی، شمارۀ 8 (1)، صص: 111-128.
- Angelini, I.; Frizzi, T.; Alberti, R.; Masiero, E.; Artioli, G.; Molin, G. & Venturino Gambari, M., 2007, “Snapshot of a Final Bronze Age metalworker: archaeometallurgical study of the hoard and the working tools from Chiusa di Pesio, Cuneo, Italy”. In: Proceedings of the 2nd International Conference Archaeometallurgy in Europe, Pp: 17-21.
- Chiavari, C.; Esposti, M. D.; Garagnani, G. L. & Martini, C., 2011 “Ancient Metallurgy at the Sumhuram (Sultanate of Oman): Technical Aspects of Raised Inscriptions on South Arabian Bronze”. Archaeometry, Vol. 53 (3), Pp: 528-546.
- Gomez de Salazar, J. G.; Barrena, M. I. & Soria, A., 2004, “Ancient iron and bronze pieces from La Tejada: Characterization studies”. JOM, Vol. 56(6), Pp: 14-16.
- Dungworth, D., 2013, “An experimental study of early bronze smithing techniques”. In: D Dungworth and R C P Doonan (eds) Accidental and Experimental Archaeometallurgy (London), Pp: 149–152.
- Figueiredo, E.; Senna-Martínez, J. C.; Silva, R. J. C.; Araújo, M. F.’ Ventura, J. M. Q. & Carvalho, H., 2007, “Late Bronze Age Metal Artefacts from an Orientalising Burial (?) at Fraga dos Corvos (Macedo de Cavaleiros–NE Portugal): A First Archaeometallurgical Approach”. In: Proceedings of the 2nd International Conference” Archaeometallurgy in Europe, Pp: 17-21
- Figueiredo, E.; Silva, R. J.; Araújo, M. F. & Senna-Martinez, J. C., 2010, “Identification of ancient gilding technology and Late Bronze Age metallurgy by EDXRF, Micro-EDXRF, SEM-EDS and metallographic techniques”. Microchimica Acta, Vol. 168(3-4), Pp: 283-291.
- Fleming, S. J.; Pigott, V. C.; Swann, C. P. & Nash, S. K., 2005, “Bronze in Luristan”. Iranica Antiqua, No. 40, Pp: 35-64.
- Fleming, S. J.; Pigott, V. C.; Swann, C. P.; Nash, S. K.; Haerinck, E.& Overlaet, B., 2006, “The archaeometallurgy of war kabud, Western Iran”. Iranica antiqua, Vol. 41, Pp: 31-57.
- Frame, L., 2010, “Metallurgical investigations at Godin Tepe, Iran, Part I: the metal finds”. Journal of Archaeological Science, Vol. 37(7), Pp: 1700-1715.
- Giumlia-Mair, A.; Keall, E. J.; Shugar, A. N. & Stock, S., 2002, “Investigation of a copper-based hoard from the Megalithic site of al-Midamman, Yemen: an interdisciplinary approach”. Journal of Archaeological Science, Vol. 29(2), Pp: 195-209.
- Ingo, G. M.; de Caro, T.; Riccucci, C.; Angelini, E.; Grassini, S.; Balbi, S.; Bernardini, P.; Silva, D., Bousselmi L.; Cilingiroglu, A.; Gener, M.; Gouda, V. K.; Al Jarrah, O.; Khosrof, S.; Mahdjoub, Z.; Al Saad, Z.; El-Saddik, W. & Vassiliou, P., 2006, “Large scale investigation of chemical composition, structure and corrosion mechanism of bronze archeological artefacts from Mediterranean basin”. Applied Physics A, Vol. 83, Pp: 513-520.
- Kienlin, T. L.; Bischoff, E. & Opielka, H., 2006, “Copper and bronze during the Eneolithic and Early Bronze Age: a metallographic examination of axes from the Northalpine region”. Archaeometry, Vol. 48(3), Pp: 453-468.
- Lechtman, H., 2014, “Arsenic bronze: dirty copper or chosen alloy? A view from the Americas”. Journal of Field Archaeology, Vol. 23(4), Pp: 477-514.
- Moorey, P. R. S., 1969, “Prehistoric copper and bronze metallurgy in western Iran (with special reference to Lūristān)”. Iran Vol. 7, Pp: 131-153.
- Mortazavi, M.; Salehi Kakhki, A.; Golozar, M. A. & Tala’i, H., 2011, “Preliminary Metallurgical Investigation of Copper-Based Artifacts at Tepe Sagzabad in Qazvin Plain, Iran (1500-800 BC)”. Iranian Journal of Archaeological Studies, Vol. 1(2), Pp: 49-59.
- Oudbashi, O., 2020, “A New Look at an Old Technology: Insights into the Metallurgy of Tin Bronze during the Iron Age of Luristan”. Proceedings of the XXth International Congress on Ancient Bronzes: Resource, reconstruction, representation, role, Bar Publishing, Philipp Baas (Ed.), Pp: 91-100.
- Oudbashi, O., 2019, “The Bronze Metallurgy in the Iron Age: Tin Bronze Production Tradition during the Iron Age in the Central Zagros”. Proceedings of Iron Age in Western Iran and the Neighboring Regions: Problems and Priorities, 2-3 November, 2019, Sanandaj, Pp: 206-219.
- Oudbashi, O. & Hasanpour, A., 2018, “Bronze alloy production during the Iron Age of Luristan: a multianalytical study on recently discovered bronze objects”. Archaeological and Anthropological Sciences, Vol. 10, Pp: 1443-1458.
- Oudbashi, O. & Hessari, M., 2017, “Iron Age tin bronze metallurgy at Marlik, Northern Iran: an analytical investigation”. Archaeological and Anthropological Sciences,Vol. 9, Pp: 1-17.
- Oudbashi, O. & Davami, P., 2014, “Metallography and microstructure interpretation of some archaeological tin bronze vessels from Iran”. Materials Characterization, Vol. 97, Pp: 74-82.
- Oudbashi, O.; Emami, S. M.; Malekzadeh, M.; Hassanpour, A. & Davami, P., 2013, “Archaeometallurgical studies on the bronze vessels from “Sangtarashan”, Luristan, W-Iran”. Iranica Antiqua, Vol. 48, Pp: 147-74.
- Oudbashi, O.; Emami, S. M. & Davami, P., 2012, “Bronze in Archaeology: A Review of the Archaeometallurgy of Bronze in Ancient Iran”. In: Copper Alloys – Early Applications and Current Performance – Enhancing Processes, Intech Open Access Publication, Pp: 153-178.
- Oudbashi, O. & Mortazavi, M., 2011, “Some Aspects of Heat Treatment in Ancient and Historic Copper Alloy Artefacts”. Proceedings of International Conference on Materials Heat Treatment (ICMH 2011), Islamic Azad University, Majlesi Branch, May 10-12, 2011, Isfahan, Iran.
- Pigott, V. C., 2004, Hasanlu and The Emergence of Iron in Early 1st Millennium BC, Western Iran. Persias Ancient Splendour, Mining, Handicraft and Archaeology, Deutsches Bergbau-Museum, Bochum, Pp: 24–43.
- Scott, D. A., 2002, Copper and Bronze in art: Corrosion, Colorants, Conservation. Los Angeles: The Getty Conservation Institute.
- Silva, R. J. C.; Figueiredo, E.; Araújo, M. F.; Pereira, F. & Braz Fernandes, F. M., 2008, “Microstructure interpretation of copper and bronze archaeological artefacts from Portugal”. In: Materials Science Forum, Vol. 587, Pp: 365-369.
- Thornton, C. P., 2009, “The emergence of complex metallurgy on the Iranian Plateau: escaping the Levantine paradigm”. Journal of World Prehistory, Vol. 22(3), Pp: 301-327.
- Valério, P.; Silva, R. J. C.; Araújo, M. F.; Soares, A. M. M. & Braz Fernandes, F. M., 2010, “Microstructural signatures of bronze archaeological artifacts from the southwestern Iberian Peninsula”. In: Materials Science Forum, Vol. 636, Pp: 597-604. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 471 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 550 |