مطالعه خصوصیات بارز معماری و ساختاری در بنای موسوم به «خانه فرمانده قشون» ارگ بم | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 255-271 اصل مقاله (942.96 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.20225.2024 | ||
نویسندگان | ||
بهنام پدرام* 1؛ سید محمد امین امامی2؛ افشین ابراهیمی3 | ||
1دانشیار گروه مرمت، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||
2دانشیار گروه مرمت، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
3دانشجوی دکتری مرمت آثار، گروه مرمت، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. | ||
چکیده | ||
مجموعۀ ارگ بم، یکی از آثار شاخص معماری و شهرسازی تاریخی ایران بهشمار میرود. این مجموعه شامل دو بخش «شارستان» و «حاکمنشین» است. یکی از بناهای مهم حاکمنشین، عمارت «خانۀ فرمانده قشون» است که در ورای حصار سوم قرار گرفته است. باوجود وقوع زمینلرزۀ سال 1382 ه.ش. بخشهای قابلتوجهای از این عمارت آسیب ندیدند یا نسبت به عرصۀ عمومی مجموعۀ ارگ بم کمتر تخریب شدند. با وجودی که پس از آن رخداد طبیعی توجه ویژهای بهبررسی ویژگیهای معماری، شهرسازی و باستانشناسی ارگ بم شد و پژوهشهایی نیز بهانجام رسید، این عمارت و زمان ساخت و ویژگیهای معماری و ساختاری آن، ناشناخته باقیمانده است؛ از اینروی پژوهش پیشِرو کوشیده است با مطالعات میدانی و کتابخانهای و با تفسیر و تحلیل یافتهها با بهرهگیری از رهیافت موسوم به تاریخی به مطالعۀ این عمارت بپردازد. پرسشهای پژوهش عبارتند: 1- خانۀ فرمانده قشون در چه زمانی ساخته شده است؟ 2- این عمارت از چه ویژگیهای معماری بهرهمند است؟ یافتههای تحقیق نشان میدهند تولید مصالح مرغوب که با ترکیب بهینۀ خاک رس و چسبانندۀ مناسب به فرآوری مطلوب خشت انجامیده، باعث شده که ساختارهای معماری کمتر آسیب ببیند. این مهم در کنار دستورهای نیارشی مناسب ازجمله بهرهگیری از بستر صخرهای حاکمنشین در برخی از قسمتها و اتخاذ شیوهای کارآمد در طراحی و اجرای برخی از عناصر معماری و نحوۀ انتقال نیروهای وارده بر آنها در جرزها و دهانههای کناری، از دلایلی هستند که برخی از ساختارها را در مقابل نیروهای مخرب زمینلرزه با واکنش مناسب همراه ساختند. خانۀ فرمانده قشون از معدود عماراتی است که جهت جغرافیایی ساختمانش برخلاف راستای شرقی-غربی عموم واحدهای معماری، شمالی-جنوبی است؛ دلیل اینامر، بهساختمان برج تاریخی کهنتری بازمیگردد که عمارت بر فرازش ساخته شد؛ چون در پناه ساختار بلند حاکمنشین قرار گرفته است، همانند بنای سربازخانه و اصطبل حکومتی از مخاطرات باد معروف «سیاه» که وزشی شمالی-جنوبی دارد، در امان ماند. قراین تاریخی و شواهد معماری نشان میدهند که این عمارت در سالهای پس از رخداد تحصن دوم «آقاخان محلاتی» در سال 1258 هـ.ق. ساخته شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
ارگ بم؛ خانۀ فرمانده قشون؛ ویژگی های معماری؛ عناصر ساختاری | ||
مراجع | ||
- باستانیپاریزی، محمدابراهیم، 1364، فرمانفرمای عالم. تهران: علم. - بایگانی پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن. - پاتینجر، هنری، 1348، سفرنامۀ پاتینجر، مسافرت سند و بلوچستان. ترجمه: شاهپور گودرزی، تهران: کتابفروشی دهخدا. - پیرنیا، محمدکریم، 1387، معماری ایرانی. گردآورنده: غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات سروش دانش. - پیرنیا، محمدکریم، 1379، «مساجد»، از کتاب: معماری ایران دورۀ اسلامی. گردآورنده: محمدیوسف کیانی، صص: 15-4، تهران: سمت. - جودکیعزیزی، اسدالله؛ و افشین ابراهیمی، 1397، «پژوهشی در قدمت و کارکرد کُناریمحله، ساختاری ناشناخته در مجموعۀ ارگ بم». فصلنامۀ پژوهشهای معماری اسلامی، شمارۀ 18، سال 6، صص: 24-3. - جودکیعزیزی، اسدالله؛ موسویحاجی، سیدرسول؛ و ابراهیمی، افشین، 1394، «پژوهشی در مکانیابی دروازه دوم یا ورودی حاکمنشین در مجموعه تاریخی ارگ بم». فصلنامۀ صفه، شمارۀ 71، صص: 148-133. - سایکس، سر پرسی، 1336، سفرنامه ژنرال سر پرسی سایکس یا دههزار میل در ایران. ترجمۀ حسین سعادتنوری، تهران: کتابخانه ابن سینا. - عدل، شهریار، 1386، «قناتهای بم از منظر باستان شناسی، سیستم آبیاری در بم و پیدایش و تکامل آن از عهد پیش از تاریخ تا دوران مدرن». ترجمۀ علیرضا عامری، مجموعه مقالات سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی در ایران، بهکوشش: باقر آیتالله زاده شیرازی و همکاران، ارگ بم، جلد 5، تهران: سازمان میراث فرهنگی. صص47-125. - عدل، شهریار؛ ابراهیمی، افشین؛ جودکیعزیزی، اسدالله، زارع، شهرام؛ عطایی، محمدتقی؛ و فاضل، لیلا، 1393، «پایهگذاری روش علمی برای تاریخگذاری مطلق خشت و چینه». سخنران: شهریار عدل، دوشنبه29 اردیبهشت، دوازدهمین گردهمآیی سالانۀ باستانشناسی ایران، 29 تا 31 اردیبهشت، تهران: پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. - فرمانفرما، عبدالحسینمیرزا، 1382، مسافرتنامه کرمان و بلوچستان. بهکوشش: ایرج افشار، تهران: اساطیر. - فرمانفرما، فیروزمیرزا، 1360، سفرنامه کرمان و بلوچستان. بهکوشش: منصوره اتحادیه (نظام مافی)، اصفهان: انتشارات بابک. - کلایس، ولفرام، 1366، «قلاع». ترجمۀ علیرضا مهینی، از کتاب: معماری ایران دورۀ اسلامی، گردآورنده محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی، صص: 128-105. - گوبه، هاینس، 1370، «ارگ بم». ترجمۀ کرامتالله افسر، از کتاب: کرمان در قلمرو تحقیقات ایرانی، کرمان: مرکز کرمانشناسی، صص: 382-365. - نوربخش، حمید؛ گلابی، عبدالرحمن؛ کاظم تبریزی، امیر؛ حجت، عیسی؛ و شادانلو، علیرضا، 1355، ارگ بم: همراه با تاریخ مختصری از تحول شهرنشینی و شهرسازی در ایران. تهران: طهوری. - وزیری، احمدعلیخان، 1353، جغرافیای کرمان. بهکوشش: محمدابراهیم باستانیپاریزی، تهران: انتشارات ابنسینا. - وزیری، احمدعلیخان، 1375، تاریخ کرمان. تصحیح: محمدابراهیم باستانیپاریزی، جلد 2، تهران: چاپخانۀ بهمن. - هدایت، رضاقلیخان، 1339، روضة الصفای ناصری. جلد10، تهران: اساطیر. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 488 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 437 |